Ο Ιάκωβος κι ο Χάρμος βρίσκονται στην Γερμανία την ώρα των μεγάλων συγκρούσεων του Προτεσταντισμού με τον Καθολικισμό. Γνωρίζουν τον Μελάγχθωνα και κατόπιν στην μάχη του Ίνσμπουργκ τον Αυτοκράτορα. Γυρνούν στη Βιττεμβέργη. Μια πορεία περιπετειών, αποκαλύψεων, γνωριμιών. Ο Ιάκωβος κι ο Χάρμος μπαίνουν σε έναν καινούριο κόσμο σε αναβρασμό.
*************************
Κεφ. 3γ
 | ||
| Ο πρώτος όροφος του σπιτιού του Μελάγχθωνα στη Βιττεμβέργη |
*** ΓΕΡΜΑΝΙΑ ***
Ήταν καλοκαίρι του 1547 όταν κάναμε το ταξίδι προς βορρά οι τρεις, ο Ιάκωβος, ο Φραγκίσκος κι εγώ. Περάσαμε απ’ την Αυστρία και τη Βαυαρία και φτάσαμε στη Βιττεμβέργη. Βρισκόταν στη Σαξονία, μεταξύ της Λειψίας και του Βερολίνου. Το πανεπιστήμιό της ήταν το πιο ξακουστό προπύργιο των προτεσταντών. Εδώ ο Λούθηρος είχε αναρτήσει τις ενενήντα έξι θέσεις του κατά του Πάπα. Εδώ ξεκίνησε το κίνημα των διαμαρτυρομένων που προκάλεσε για πολλά χρόνια ένα χάος στη Γερμανία.
Βρήκαμε τον Μελάγχθωνα κι η συνάντησή μας υπήρξε ευτυχής και γόνιμη για όλους. Μας εγκατέστησε στο σπίτι του, σε δυο άνετα δωμάτια της σοφίτας. Φρόντισε επιμελώς να μην νιώσουμε καθόλου ότι του είμασταν βάρος. Το σπίτι του ήταν τετραώροφο και βρισκόταν δίπλα ακριβώς από το κεντρικό κτήριο του Πανεπιστημίου. Η σύζυγός του Κατερίνα ήταν μια εκπληκτική κυρία που είχε μεγαλώσει θαυμάσια τα τρία παιδιά του. Είχαν δυο κορίτσια κι ένα αγόρι πολύ συμπαθητικά. Εμείς μέναμε στη σοφίτα, στον τέταρτο. Τα παιδιά έμεναν στον τρίτο, ενώ ο Μελάγχθων κι η Κατερίνα έμεναν στο δεύτερο όροφο. Στο ισόγειο ήταν το κοινό δωμάτιο για όλα. Εκεί σερβιριζόταν το φαγητό κι εκεί γίνονταν οι συζητήσεις κι οι συναναστροφές. Το καλοκαίρι εδώ ήταν σαν το φθινόπωρο της Ελλάδας αλλά για μας όλα ήταν πολύ ζεστά σ’ αυτό το σπίτι. Η ζέστη δεν ήταν στην ατμόσφαιρα αλλά μέσα στις ψυχές των ανθρώπων που μας είχαν κοντά τους.
Αρχίσαμε να μαθαίνουμε εντατικά πρώτα την γερμανική γλώσσα. Τα μαθήματα εδώ δίνονταν στα γερμανικά κι όχι στα λατινικά όπως σε όλα σχεδόν τα Πανεπιστήμια της Ευρώπης. Μετά από μερικούς μήνες έντονης δουλειάς και μελέτης είχαμε προσαρμοστεί πια απόλυτα. Το ψηλών απαιτήσεων περιβάλλον της γερμανικής διανόησης μας είχε αποδεχτεί. Ένα χρόνο μετά την εγκατάστασή μας στη Βιττεμβέργη παρακολουθούσαμε πια τα μαθήματα στη γερμανική.
Στη Γερμανία η μεταρρύθμιση είχε κερδίσει σχεδόν την πλειοψηφία του λαού και των ευγενών. Παρά ταύτα, ο Κάρολος ο αυτοκράτωρ παρέμενε πιστός καθολικός. Είχε αντιμετωπίσει στρατιωτικά τους Προτεστάντες και τους είχε συντρίψει στον Σμαλκαλδικό πόλεμο του 1545-47. Στη διάρκεια αυτού ακριβώς του πολέμου είχε πεθάνει κι ο Λούθηρος, ο αρχηγός όλων των διαμαρτυρομένων. Ο Μελάγχθων είχε εκφωνήσει τον επικήδειο λόγο στην κηδεία. Είχε επιβεβαιωθεί για μια ακόμη φορά ότι πλέον αυτός ήταν ο νέος αρχηγός της μεταρρύθμισης. Μετά την ήττα της Λίγκας των μεταρρυθμιστών υπογράφτηκε συνθήκη. Με αυτήν επιβεβαιώθηκε η απόλυτη κυριαρχία του Καρόλου Κουίντου, αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Η συνθήκη είχε και θετικές ρυθμίσεις για τους Λουθηριανούς. Ο Μελάγχθων ανέκτησε τη θέση του στο Πανεπιστήμιο. Παρά τη γενική παγωμάρα, εδώ επικρατούσε μια πλήρης ελευθερία έκφρασης και δράσης.
Ήμασταν τυχεροί που παρακολουθούσαμε τα μαθήματά του. Ο Γερμανός φιλόσοφος είχε αποκτήσει ένα προνόμιο που ήταν μοναδικό στο Πανεπιστήμιο. Μπορούσε να διδάσκει ό,τι ήθελε εκείνος κι όχι συγκεκριμένο μάθημα του προγράμματος. Άλλοτε δίδασκε φιλοσοφία, άλλοτε Πλάτωνα και Κικέρωνα κι άλλοτε λατινικά. Κάποτε δίδασκε φυσική ή κι αστρονομία κι άλλοτε θεολογία. Ήταν μια αστείρευτη πηγή γνώσεων που τις μετέδιδε με τρόπο απόλυτα κατανοητό.
«Δάσκαλε, έχεις ένα μοναδικό τρόπο να καταλαβαίνουν όλοι αυτό που θέλεις να πεις κάθε φορά!» του λέγαμε.
«Μα, δεν υπάρχει κανείς άλλος τρόπος διδασκαλίας. Αν ο μαθητής δεν καταλαβαίνει απόλυτα τον διδάσκοντα δεν έχουμε διδασκαλία αλλά βαρετό μονόλογο.»
«Όμως αυτό απαιτεί ένα τρομερό επίπεδο κατανόησης του αντικειμένου, Χρειάζεται βαθιά γνώση απ’ τον διδάσκοντα» παρατήρησε ο Φραγκίσκος
«Ακριβώς!» είπε ο Μελάγχθων. «Το αν έχω κατανοήσει κάτι φαίνεται από το αν είμαι ικανός να το μεταδώσω. Αυτό είναι το κριτήριο για τον δάσκαλο. Δεν είμαι μεταδοτικός θα πει ότι δεν γνωρίζω καλά το αντικείμενο.»
«Δεν είναι καθόλου ευγενικό να διδάσκουμε κάτι αν εμείς δεν το κατανοούμε απόλυτα» είπε ο Ιάκωβος. «Οδηγούμε τον μαθητή σε κατάσταση αμηχανίας.»
«Συμφωνώ, Ιάκωβε. Δεν είναι μόνο ζήτημα ευγένειας» είπε ο Μελάγχθων.
Οι συζητήσεις μας με τον κύκλο του είχαν ενδιαφέρον. Ειδικά κάθε Σάββατο γίνονταν συζητήσεις απόλυτα ελεύθερες στις οποίες μετείχαν κι η Κατερίνα και τα παιδιά του. Μάθαινε από εμάς. Δεν ήταν που άκουγε μόνο όσα λέγαμε, εξ άλλου μας ξεπερνούσε πολύ σε γνώσεις. Πρόσεχε τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιούσαμε τις λέξεις. Διερευνούσε τις ετυμολογίες και τις σημερινές έννοιες των αρχαίων ελληνικών λέξεων μαζί μας. Τρελαινόταν με τα συνώνυμα, με τις ομόρριζες λέξεις και με τα ρήματα. Τον ενδιέφερε πολύ η γλώσσα κι η νοοτροπία μας. Τα θεωρούσε όλα αυτά σαν στοιχεία αλληλένδετα με τον ίδιο τον τρόπο της σκέψης μας.
Με συζητήσεις και πολλή ζεστασιά κυλούσαν όμορφα τα πιο πολλά βράδια στη Βιττεμβέργη. Ακόμα κι όταν φύγαμε απ’ την σοφίτα μετείχαμε στις βδομαδιάτικες συζητήσεις. Μετά από λίγο καιρό αλλάξαμε διαμονή γιατί μπορούσαμε πια να πληρώνουμε μόνοι μας τη διαμονή και τη διατροφή. Όπως μας εξηγούσε ο ίδιος ο Μελάγχθων, έβρισκε σε εμάς ένα μείγμα απ’ την διαχρονική ελληνική νοοτροπία. Έβρισκε στοιχεία απ’ τους αρχαίους αλλά κι απ’ τον μυστικισμό του ανατολικού ρωμαϊκού κράτους που τώρα ήταν οθωμανικό.
«Περιέχετε στοιχεία αντιφατικά, από παγανισμό κι από χριστιανισμό μαζί» μας έλεγε.
«Και πώς σού φαίνεται εσένα, δάσκαλε, ένας τέτοιος συνδυασμός;» ρωτούσε ο Ιάκωβος.
«Με κάνει να μη μετανιώνω καθόλου που έχω γίνει κι εγώ Έλληνας!»
Δεν ήταν μόνο η ακραία περίπτωση του Μελάγχθωνα που έδειχνε πώς έβλεπαν οι Γερμανοί τους Έλληνες. Στη Βιττεμβέργη, στη Χαϊδελβέργη στην Τυβίγγη, παντού υπήρχε παρόμοια προσέγγιση. Στους πνευματικούς κύκλους της δύσης, αναγεννιόταν το αρχαίο ελληνικό πνεύμα.
Οι λόγιοι πίστευαν πως η Ελλάδα, με τον πολιτισμό της, ήταν γεννήτορας και των δικών τους ανησυχιών. Πολλοί την θεωρούσαν φάρο για την παραπέρα πορεία τους. Μέσα σε αυτή την ευχάριστη υπερτίμηση κάθε ελληνικού προϊόντος, κάποιοι πρόσεξαν την παρουσία μας. Μας είδαν στη Βιττεμβέργη κι ενδιαφέρθηκαν για εμάς. Κατάσκοποι που λειτουργούσαν για λογαριασμό του Πάπα, το Ποντιφικό κράτος(i) ενδιαφέρθηκε για τον Φραγκίσκο. Κάποιοι κατάσκοποι του Καρόλου του Ε’ υπέδειξαν στις αυτοκρατορικές δυνάμεις τον Ιάκωβο και, μαζί του, κι εμένα.
Η Αγία Έδρα, αναγνωρίζοντας το μυαλό και τις γνώσεις του, έκανε πρόταση στον Φραγκίσκο Καστιλιόνη. Του ζήτησε να μεταβεί στη Ρώμη για μόνιμη εγκατάσταση. Αυτό σήμαινε καριέρα στην πανίσχυρη καθολική εκκλησία κι εκπλήρωση των ονείρων του. Ο Φραγκίσκος σαν Φραντσέσκο Καστιλιόνι, που ήταν η απόδοση του ονόματός του στα ιταλικά, έφυγε για την Ρώμη. Ο Μελάγχθων τού ’δωσε το τελευταίο του σύγγραμμα. Διαπραγματευόταν θέματα φυσικής και σχολίαζε τις θεωρίες του Κοπέρνικου. Δώσαμε υποσχέσεις μεταξύ μας ότι θα πολύ σύντομα θα βρισκόμασταν ξανά.
Η πρόταση για τον Ιάκωβο –καιΕιρήνη του Αυγκσμπουργκ για μένα ταυτόχρονα- ήρθε ένα χρόνο αργότερα. Μας πρότειναν να καταταγούμε στην αυτοκρατορική φρουρά. Ήθελαν αξιωματικούς που μπορούσαν να σταθούν στις μάχες αλλά να έχουν κι άλλες ικανότητες. Ήθελαν μεταφραστές και δασκάλους. Ο Ιάκωβος ικανοποιούσε τις προδιαγραφές τους για να γίνει Ίλαρχος. Είχε πολεμήσει ήδη στο παρελθόν για τον Κάρολο στην Κορώνη. Είχε πολεμήσει και για τη Βενετία στη Κρήτη και στο Ναύπλιο. Είχε τη δυνατότητα να εργαστεί κοντά στην Αυλή καθώς γνώριζε πολλές γλώσσες. Ήξερε ελληνικά, λατινικά ιταλικά, γερμανικά ενώ μιλούσε και γαλλικά κι ισπανικά που τα είχε μάθει στη Βιττεμβέργη. Εγώ πληρούσα τις προδιαγραφές των Γερμανών για υπασπιστής του Ίλαρχου και γραμματέας του. Δεχτήκαμε τις θέσεις και κανονίσαμε να καταταγούμε στις αρχές του 1552. Η έναρξη πολέμου το 1551 επιτάχυνε την αναχώρησή μας από τη Βιττεμβέργη κατά ένα χρόνο.
 |
| Πίνακας με στιγμιότυπο από την μάχη του Ίνσμπρουκ |
*** ΙΝΣΜΠΡΟΥΚ ***
Ο Κάρολος βασίλευε σε μιαν αχανή χώρα. Κατείχε την Γερμανία, την Αυστρία, την Ουγγαρία, την Ισπανία και τις Κάτω Χώρες στην Ευρώπη. Ακόμη κατείχε την Αμερική και τις χώρες του Ειρηνικού. Ένα τεράστιο κράτος σ’ όλο τον κόσμο με απίστευτη ποικιλομορφία. Ειδικά η Γερμανία ήταν από μόνη της διασπασμένη σε τετρακόσια περίπου κρατίδια. Πολλά από αυτά ήταν ένα φρούριο ή μια πόλη-χωριό. Ουσιαστικά ήταν αυτόνομα και δέχονταν όλα για αυτοκράτορά τους εκείνον που εξέλεγαν τα επτά εξ αυτών. Αυτά τα επτά κρατίδια κατείχαν τον τίτλο του εκλεκτοράτου. Επτά εκλέκτορες εξέλεγαν τον αυτοκράτορα ο οποίος ήταν αδύναμος πολιτικο-στρατιωτικά. Η στέψη του κι η επικύρωση της εκλογής του γινόταν από τον Πάπα. Από την Ρώμη αντλούσε το κύρος του ο αυτοκράτορας και γι αυτό έμενε πιστός στο καθολικό δόγμα. Ο γερμανικός λαός όμως είχε άλλη γνώμη κι είχε, κατά μεγάλη πλειοψηφία, προσχωρήσει στη μεταρρύθμιση.
Παρά τη νίκη του επί της συμμαχίας των Προτεσταντών ο αυτοκράτορας δεν ένιωθε αρκετά ισχυρός. Οι μεταρρυθμιστές είχαν αρχίσει πάλι να κυριαρχούν στα κρατίδια. Διέταξε τον Μαυρίκιο της Σαξονίας να πολιορκήσει το Μαγδεμβούργο. Εκεί είχαν συγκεντρωθεί οι αντίπαλοί του ενισχυμένοι και απ’ τον βασιλιά της Γαλλίας. Οι Γάλλοι είχαν βρει την ευκαιρία να αναμιχθούν πάλι στα γερμανικά πράγματα. Ο Μαυρίκιος ήταν μεταρρυθμιστής αλλά υπάκουσε στην εντολή του αυτοκράτορα.
Ο Κάρολος κουίντος όμως δεν ένιωθε σιγουριά. Άρχισε να συγκεντρώνει στρατό στον νότο κι εκεί καταταχτήκαμε κι εμείς. Ο Ιάκωβος διορίστηκε σαν Ίλαρχος. Ουσιαστικά ήταν ο επίσημος μεταφραστής του αυτοκράτορα με εμένα γραμματέα κι υπασπιστή του. Μάθαμε πολύ γρήγορα όλα τα τερτίπια της διπλωματίας της εποχής. Με τις γνώσεις από τη Βιττεμβέργη κι από τις συζητήσεις με τον Μελάγχθωνα και τον Φραγκίσκο ξέραμε πολλά. Είχαμε μιλήσει και με μεταρρυθμιστές που είχαν ζήσει στο Παρίσι και ήξεραν καλά την γαλλική πολιτική.
Ο Ιάκωβος, μ’ όλα αυτά τα εφόδια, μπορούσε να αναλύει διεισδυτικά τις διάφορες πληροφορίες που έρχονταν. Έδινε πολύτιμες συμβουλές στον αυτοκράτορα κι έγινε εξαιρετικός αναλυτής. Κατάλαβε ότι ο Πάπας δεν θα έστελνε τις ενισχύσεις και τα χρήματα που είχε υποσχεθεί. Διάβασε τους δισταγμούς του Βατικανού πίσω από τις διαβεβαιώσεις περί του αντιθέτου. Αμφέβαλε και για την στάση του Μαυρίκιου που είχε φύγει για τον βορά. Υποτίθεται ότι θα συνέτιζε τους μεταρρυθμιστές, αλλά, ο Ιάκωβος είχε την αντίθετη γνώμη.
Οι προβλέψεις του Ιάκωβου αποδείχτηκαν σωστές. Ο Πάπας δεν βοήθησε κι ο Μαυρίκιος της Σαξονίας τον πρόδωσε. Όχι μόνο δεν κατέστειλε τους προτεστάντες στο Μαγδεμβούργο, αλλά ενώθηκε μαζί τους. Το 1552 κατευθύνθηκε προς τον νότο εναντίον του Καρόλου. Είχε και την στήριξη του Ερρίκου της Γαλλίας που ανταμείφθηκε γι αυτό με το Μετς, το Βερντέν και το Τουλ. Μια προδοσία άνευ προηγουμένου. Οι μεταρρυθμιστές με τους Γάλλους είχαν φτάσει στο Τιρόλο και τον απειλούσαν. Ο Κάρολος απογοητεύτηκε από την προδοσία, ένιωσε τραγικά κι ηθικά καταστραμμένος και ηττήθηκε στο Ίνσμπρουκ. Εκεί κόντεψε να σκοτωθεί.
Ήταν μια φονική μάχη στην οποία χάθηκαν άνδρες κι από τις δυο πλευρές. Μια ακόμη εμφύλια γερμανική μάχη με τους Γάλλους να στηρίζουν τη μία πλευρά. Ο αυτοκράτορας είχε έμμισθους επαγγελματίες στρατιώτες, ενώ οι αντίπαλοί του είχαν εθελοντές. Ήταν λιγότερο εκπαιδευμένοι αλλά ήταν πολύ φανατισμένοι. Είχαν ορμή, είχαν ηθικό και πάλευαν για μια υπόθεση δική τους, για την ελευθερία. Η έκβαση της μάχης ήταν αμφίρροπη κι οι αντίπαλοι σχεδόν ισοδύναμοι. Σε αυτές τις περιπτώσεις νικά αυτός που το θέλει περισσότερο. Νίκησαν οι μεταρρυθμιστές. Ο στρατός του Καρόλου έχασε τις θέσεις του και τράπηκε σε φυγή. Εγώ κι ο Ιάκωβος πολεμήσαμε και διακριθήκαμε στο πεδίο της μάχης, όμως το τάγμα διαλύθηκε. Άρχισε η τακτική υποχώρηση προς ανατολάς καθώς ο δρόμος για τη Βαυαρία ήταν αποκλεισμένος. Προσέχοντας τα νώτα μας φτάσαμε στη Κλαγενφούρτη της Καρινθίας, στα σύνορα με τις περιοχές του Οθωμανικού κράτους.
Ο Κάρολος βρέθηκε περικυκλωμένος και διέφυγε κι αυτός προς την Καρινθία. Όλοι οι δρόμοι ήταν πια επικίνδυνοι. Οι μεταρρυθμιστές κι οι Γάλλοι τον κυνήγησαν. Θα τον έπιαναν αιχμάλωτο αν δεν στεκόταν τυχερός. Ο Ιάκωβος έπαιξε ένα σπουδαίο ρόλο στη σωτηρία και διαφυγή του προς την περιοχή της ενετικής δημοκρατίας. Τρομακτικά ψύχραιμος, με καθαρό μυαλό, ανακάλυψε πράκτορες των Γάλλων στην προσωπική φρουρά του Καρόλου. Είχαν σκοπό να τον παραδώσουν δέσμιο στους διώκτες του. Η συνωμοσία ευτυχώς απέτυχε κι ο Κάρολος βρέθηκε να είναι ευγνώμων στον Γραικό Ίλαρχο. Κατάφερε να φτάσει στην Τεργέστη κι από εκεί διέφυγε με ένα πλοίο. Η επιστροφή του στην Αυγούστα ήταν πλέον εύκολη υπόθεση. Ανάθεσε στον αδελφό του Φερδινάνδο να διαπραγματευτεί τις συνθήκες ειρήνης με τους νικητές. Ο ίδιος αποσύρθηκε από την καθημερινότητα. Αυτή η περιπέτεια κλόνισε σοβαρά όλα του τα οράματα για μια παγκόσμια χριστιανική αυτοκρατορία. Από τη μέρα εκείνη άλλαξε στάση ζωής. Ο Κάρολος κράτησε βαθιά μέσα στην καρδιά του τον Έλληνα διερμηνέα και Ίλαρχο που τον βοήθησε(ii).
«Ίλαρχε, δεν θα σε ξεχάσω ποτέ» είπε ο αυτοκράτορας αποχαιρετώντας τον.
«Σας ευχαριστώ Μεγαλειότατε. Το καθήκον μου έκανα.»
«Δεν είναι μόνο τη βοήθειά σου που θα θυμάμαι, αλλά, και την ευθυκρισία σου!»
«Είστε ο αυτοκράτορας Μεγαλειότατε, όλος ο κόσμος εξακολουθεί να είναι δικός σας» είπε ο Ιάκωβος. «Η πρόσκαιρη ήττα δεν θα πρέπει να σας κάνει να το ξεχάσετε.»
«Δεν δίνουνε συμβουλές σε ένα Βασιλιά» του ψιθύρισα.
«Πήγαινε τώρα, Ίλαρχε, γιατί είμαι πολύ κουρασμένος» είπε ο αυτοκράτορας. «Θα σε καλέσω κάποια στιγμή για να σε τιμήσω.»
Είχαμε δει με τα ίδια μας τα μάτια όλα τα σημάδια ότι ο Κάρολος είχε οριστικά γυρίσει σελίδα στη ζωή του. Ο ηγέτης της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, που στο βασίλειό του ο ήλιος δεν έδυε ποτέ, είχε καταρρεύσει εσωτερικά. Αυτά που τον βάραιναν ήταν πολλά.
Τον είχε αγανακτήσει η προδοσία του Μαυρίκιου και των Προτεσταντών. Είχαν θέσει σε κίνδυνο την ακεραιότητα του κράτους. Τον είχε απογοητεύσει η εγκατάλειψή του από τον Πάπα. Εκείνο όμως που τον είχε τελειώσει ήταν μια εσωτερική αντίφαση. Έβρισκε σωστές τις μεταρρυθμιστικές απόψεις, αλλά, τις πολεμούσε για να διατηρήσει την ενότητα του κράτους. Η κατάσταση στη Γερμανία ήταν χαοτική. Οι συνεχείς πόλεμοι κι οι έριδες είχαν ξεφύγει από κάθε ηθικό όριο κι έλεγχο. Αυτό ήταν που τον έφθειρε ψυχικά. Είχε ξεπεράσει τα όρια αντοχής του κι είχε ήδη πάρει την απόφαση να τα εγκαταλείψει όλα.
Ήξερα την κατάστασή του από πρώτο χέρι, από έναν διάλογο που είχε με τον Ιάκωβο και που μού τον είχε διηγηθεί. Ο διάλογος είχε γίνει ανάμεσά τους όσο ακόμα ο αυτοκράτορας ήταν διωκόμενος από τους προτεστάντες. Προσπαθούσε τότε να φτάσει σε μια ασφαλή περιοχή. Μέσα σε μια σκηνή, είχε μιλήσει με τον υπασπιστή του Ιάκωβο εκ βαθέων.
«Υπασπιστή, αναθεωρώ ολόκληρη τη ζωή μου τώρα τελευταία» του είχε εξομολογηθεί.
Ο Ιάκωβος δεν μπορούσε να μιλήσει αν και είχε πολλά να πει. Είχε ζήσει τον Κάρολο σε όλες τις κρίσιμες στιγμές του. Τέτοια λόγια εξομολογητικά από ένα απόλυτο άρχοντα δεν θα λέγονταν ποτέ υπό φυσιολογικές συνθήκες.
«Είσαι προτεστάντης Ίλαρχε;» τον ρώτησε ο Κάρολος.
«Συμπαθώ τον προτεσταντισμό, Κύριε, αλλά εγώ είμαι Έλληνας.»
«Είσαι ορθόδοξος; Αυτό μου λες;»
«Είμαι Έλληνας, Μεγαλειότατε.»
«Και λοιπόν;» τον ρώτησε πειραγμένος ο αυτοκράτορας που το θεώρησε λογοπαίγνιο. «Δεν έχεις εσύ κάποια θρησκεία; Δεν πιστεύεις κανέναν θεό;»
Ο Ιάκωβος δεν είχε να απαντήσει. Θα έπρεπε να πει ότι ήταν ορθόδοξος και να τελειώσει, αλλά δεν του πήγαινε εκείνη την στιγμή. Ούτε ήθελε όμως να πει κάτι ανάρμοστο που θα τον εκνεύριζε περισσότερο.
«Λοιπόν νεαρέ, για πες μου. Η Ελλάδα είναι για σένα μια θρησκεία;»
«Η Ελλάδα, Κύριε, είναι δούλη στον Οθωμανό.»
Όπως μου είπε ο Ιάκωβος εξιστορώντας μου εκείνη τη συζήτηση, η συγκίνησή του ήταν εμφανής. Ο αυτοκράτορας δεν τον πίεσε άλλο. Αναλογιζόταν μάλλον τη μοίρα της δικής του χώρας συγκρίνοντάς την με την κακή μοίρα της ανατολικής αυτοκρατορίας.
«Ναι, έχεις δίκιο για την καημένη την Γραικία που κάποτε ήταν μια μεγάλη ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Οι πρόγονοί μου διαπληκτίζονταν με τους βασιλιάδες σας για τον τίτλο του Ρωμαίου αυτοκράτορα.»
«Υπήρχε η Γραικία κι από πιο παλιά Μεγαλειότατε» είπε ο Ιάκωβος, «πριν από τη Ρώμη και τις αυτοκρατορίες.»
«Όποτε μας επιτίθενται οι Τούρκοι» συνέχισε ο Κάρολος σαν να μην τον άκουσε, «την Κωνσταντινούπολη θυμόμαστε. Την δική της μοίρα θέλουμε να αποφύγουμε. Όλο λέμε με τον Πάπα να κάνουμε κάτι γι αυτό, αλλά …»
«Ίσως να το μπορέσετε σύντομα, Κύριε» είπε ο Ιάκωβος.
«Πιστεύεις πως μπορεί να γίνει πια;» έκανε ο Κάρολος απογοητευμένος. «Μετά απ’ την αποτυχία της Συμμαχίας; Με τους Γάλλους και τους Βενετούς προδότες;»
«Θα ξαναμαζέψετε εσείς, Μεγαλειότατε, τις δυνάμεις της αυτοκρατορίας σας!»
«Πάλεψα, Ίλαρχε, για την καθολική πίστη, πολέμησα πολλές φορές τον Σουλεϊμάν, αλλά, δεν το έκανα για τον Πάπα. Δεν το έκανα για τα δόγματα και τις ομολογίες, αλλά, για την ενότητα των χριστιανών! Ήθελα μια παγκόσμια χριστιανική αυτοκρατορία προβάλλοντας ένα ιδανικό πολίτευμα και μια ιδανική θρησκεία. Τώρα φοβάμαι πια ότι ο ατομικισμός κι η πολυδιάσπαση θα διαλύσουν οριστικά το γερμανικό έθνος. Θα θάψουν και κάθε σκέψη για χριστιανική παγκοσμιότητα. Αυτό δεν μπορεί να αλλάξει πια, νομίζω.»
«Εύχομαι να μη συμβεί αυτό» είπε ο Ιάκωβος.
Ο μεγάλος ηττημένος ήθελε πια να μείνει μόνος του.
«Φοβάμαι πως δεν αρκούν οι ευχές σου, νεαρέ Ίλαρχε» είπε την τελευταία του κουβέντα ο αυτοκράτορας. Με ένα νεύμα τον έδιωξε από τη σκηνή.
 |
| Δίαιτα της Αυγούστας |
*** ΒΥΤΤΕΜΒΕΡΓΗ ***
Μετά το Ίνσμπουργκ γυρίσαμε στη Βιττεμβέργη όπου μας περίμενε ο Μελάγχθων. Περιγράψαμε τις περιπλανήσεις μας και μιλήσαμε για τον Κάρολο. Δεν είπαμε λεπτομέρειες για την διάσωση στην Καρινθία. Μείναμε κατά βάση στις σκέψεις του Καρόλου που παρουσίαζαν μεγάλο ενδιαφέρον για τους προτεστάντες. Η συμβίωσή μας μαζί του στο στρατό κι οι μέρες που τον ζήσαμε μετά την ήττα ήταν ουσιαστικές. Η θέση του μεταφραστή που είχε ο Ιάκωβος με εμένα βοηθό του, μας έδινε πρόσβαση σε πολλά έγγραφα. Έφταναν στην αυτοκρατορική σκηνή ή έφευγαν από εκεί πληροφορίες για το κλίμα που είχε διαμορφωθεί στην αυλή. Για τους Γερμανούς όλα αυτά ήταν σημαντικά. Η στάση του Καρόλου ήταν αποφασιστική για την τύχη της μεταρρύθμισης και της αυτοκρατορίας.
«Οι εξελίξεις είναι ιστορικές για όλους μας εδώ στην Γερμανία» είπε ο Μελάγχθων.
Αντιλαμβανόταν ότι η χώρα του άλλαζε οριστικά τη διαδρομή της στην ιστορία.
«Δεν θα ξανακάνει πόλεμο ο Κάρολος» είπε ο Ιάκωβος. «Η ψυχική του κατάσταση είναι τέτοια που θέλει μόνο ειρήνη,. Τίποτε άλλο δεν τον νοιάζει.»
«Μα, ποτέ δεν χρειάζονται οι πόλεμοι. Αρκεί η κοινή λογική» αντέτεινε ο Μελάγχθων.
«Αρκεί, δάσκαλε, η κοινή λογική για να φύγουν κι οι Τούρκοι από τη χώρα μου;» ρώτησε εύγλωττα ο Ιάκωβος.
Δεν θα άφηνε την ευκαιρία να θυμίσει την κατάσταση της δικής μας χώρας. Αν ήταν χάος εδώ, εκεί τι ήταν;
«Ο δάσκαλος θέλει να μάθει τι σκέφτεται ο Κάρολος για το μέλλον της χώρας του» είπα. «Δεν είναι τώρα η ώρα της Ρωμανίας, αλλά, της Γερμανίας.»
«Έχει δίκιο ο φίλος σου Ιάκωβε» είπε ο Μελάγχθων με ένα χαμόγελο. «Δεν υποτιμώ τον δικό σας πόθο για ελευθερία, τώρα όμως είναι η δική ώρα μας να αλλάξουμε. Θέλω επιτέλους να πανηγυρίσουμε ελεύθερα γι αυτό!»
Ήδη το κλίμα είχε αλλάξει πολύ. Ο Φερδινάνδος, αδελφός του Καρόλου, ανέλαβε την ειρήνευση. Συνομολόγησε με τους διαμαρτυρόμενους μια συμφωνία που τους έδινε πλήρη ελευθερία και δικαιώματα. Λίγο αργότερα, στη Δίαιτα της Αυγούστας(iii) το 1555, θα καθιερωνόταν οριστικά η ελευθερία του Λουθηρανισμού. Τότε θα διατυπωνόταν το δόγμα ότι κάθε κράτος έχει τη θρησκεία του ηγέτη του. Αυτό το δόγμα είχε σαν αποτέλεσμα να περάσουν στον Προτεσταντισμό όλα σχεδόν τα μικρά γερμανικά κρατίδια. Μόνο οι Αψβουργικές επικράτειες της Βαυαρίας και τα παπικά κρατίδια απέμειναν πιστά στον Πάπα και τον καθολικισμό.
Ο Μελάγχθων μπορούσε να αναπνεύσει και να επιδοθεί στο πανεπιστημιακό και φιλοσοφικό του έργο. Δεν είχε πια τον φόβο αντιποίνων. Είχε πολλά να κάνει καθώς η Γερμανία είχε κληρονομήσει μεγάλα προβλήματα από τους πολέμους. Είχαν χαθεί εδάφη κι ο Λουθηρανισμός είχε επικρατήσει όχι τόσο χάρη στους πιστούς όσο χάρη στους ηγεμόνες. Η επιθυμία για την ανεξαρτητοποίηση των ηγεμόνων από τον Πάπα κι απ’ τον Αυτοκράτορα τους είχε στείλει εκεί. Αυτοί οι πόλεμοι με τις αγριότητές τους είχαν προκαλέσει τεράστια προβλήματα ηθικής και συνοχής της κοινωνίας. Ο Μελάγχθων ένιωθε υπεύθυνος να τα διορθώσει, ιδιαίτερα μάλιστα τώρα που έλειπε από την ζωή ο Λούθηρος.
«Εμείς οι θεολόγοι» έλεγε στον Ιάκωβο στα ελληνικά, «δεν έχουμε τίποτα σοφό να δώσουμε παρά μόνο δάκρυα.»
«Κερδίσατε την πνευματική σας ελευθερία, δάσκαλε. Είστε ένας ευτυχισμένος λαός.»
Ο Ιάκωβος το έλεγε αυτό με πικρία καθώς σκεφτόταν την δική μας πατρίδα.
«Μα κι ο Γραικός, Ιάκωβε, είναι ευτυχισμένος μέσα στην απλότητα της ορθοδοξίας.»
«Δάσκαλε, μη με προκαλείς! Ο λαός μου είναι ραγιάς και κανείς σκλάβος δεν είναι ευτυχισμένος. Η απλότητα που βλέπεις στην ορθοδοξία είναι ο τρόπος για να ζει κανείς στο περιθώριο. Η οθωμανική κοινωνία δεν δέχεται τον χριστιανό σαν ίσο. Τον θεωρεί άτομο δεύτερης κατηγορίας.»
«Αναγνωρίζω την τραγικότητα της κατάστασης όμως αναζητώ και ψήγματα ελπίδας. Μέσα σ’ αυτό το μαύρο σκηνικό, μόνο η θρησκεία μπορεί να προσφέρει ελπίδα.»
«Είναι πολύ πιο τραγική η κατάσταση από όσο μπορείς να φανταστείς, δάσκαλε!»
«Και τι σκοπεύετε να κάνετε γι αυτό;»
«Τι άλλο; Πρέπει να οργανώσουμε μιαν επανάσταση!»
«Μόνοι σας;»
«Υπάρχουν πολλοί που περιμένουν να γίνει κάτι εκεί κάτω. Ξεσηκώνονται συνεχώς εκατό χρόνια τώρα, αλλά τρώνε τα μούτρα τους. Περιμένουν τη βοήθεια της Δύσης αλλά αυτή δεν έρχεται ή, όταν έρθει, διαρκεί μόνο για λίγο. Στο τέλος οι εξεγερμένοι μένουν στα χέρια των Οθωμανών και πληρώνουν τα αντίποινα!»
«Αντιλαμβάνομαι την απογοήτευση» είπε ο Μελάγχθων. «Ξέρω τις ιστορίες σας στην Κορώνη και στο Ναύπλιο. Θά ’ταν απογοητευτικό να παραδίδονται από τους ξένους οι πόλεις σας στον Οθωμανό. Φοβερό να μένουν οι γηγενείς στα χέρια των κατακτητών για να εκδικηθούν!»
«Οι πόλεμοι με τα όπλα και τα μαχαίρια μόνο δεν μας πήγαν πουθενά» είπε ο Ιάκωβος. «Πρέπει να χρησιμοποιήσουμε τώρα και το μυαλό.»
«Νομίζω πως τώρα μόλις αποκάλυψες το πιο ισχυρό σου όπλο» είπε ο Μελάγχθων.
«Ποια είναι η γνώμη σου δάσκαλε;» τον ρωτήσαμε.
«Να φτιάξετε μια μυστική εταιρεία.»
«Αρκεί αυτό;» ρώτησε με ενδιαφέρον ο Ιάκωβος.
«Πρέπει να καταστρώσετε κι ένα Σχέδιο με κεφαλαίο το Σίγμα. Να καταγράψετε τα βήματα από την αρχή ως το τέλος. Να φροντίσετε ώστε οι στόχοι σας να ταιριάζουν με στόχους κι άλλων για να έχετε συμμάχους. Η μυστική εταιρεία πρέπει να συνεννοηθεί με αυτούς τους συμμάχους, κράτη, οργανώσεις, εκκλησίες, ό,τι νομίζετε. Όταν έρθει η ώρα να πάτε σταθερά ως το τέλος. Να οργανώσετε την επίθεσή σας με μυαλό και κορμί. Να έχετε τα όπλα και τη βία από τη μια, αλλά, την χρήση της διεθνούς διπλωματίας από την άλλη.»
«Πιστεύεις, δάσκαλε, πως μπορώ να επωμισθώ εγώ κάτι τέτοιο τόσο μεγάλο;»
«Πιστεύω πως μόνο εσύ μπορείς!» είπε ο Μελάγχθων. «Από όσους γνώρισα, Γραικούς και μη, δεν βρίσκω άλλον που να είναι καλύτερός σου!»
«Ίσως χρειαστεί να κάνω κάποια ταξίδια στην Ευρώπη» είπε ο Ιάκωβος.
Σκεφτόμουν ότι μιλούσε και για τους δυο μας.
«Έχω γνωστούς και φίλους παντού» τον διαβεβαίωσε ο Μελάγχθων. «Είναι πολύ ισχυροί, άλλοι βασιλιάδες κι άλλοι δούκες. Θα φτιάξω συστατικές επιστολές και θα ανοίξουν για σας οι πόρτες όλης της Ευρώπης αν το χρειαστείτε.»
«Θα το χρειαστούμε σίγουρα, δάσκαλε» είπε ο Ιάκωβος. «Για να φτιάξουμε ένα Σχέδιο και μια μυστική εταιρεία σαν κι αυτή που μας είπες, μάς περιμένει πολλή δουλειά.»
Ο Ιάκωβος έπαιρνε στα σοβαρά τον μεγάλο, Γερμανό-Έλληνα, φιλόσοφο. Η ιδέα για ένα Σχέδιο με σίγμα κεφαλαίο και μια μυστική εταιρεία δεν ξεκόλλησε από το μυαλό του. Την έβαλε εντέλει σε εφαρμογή στην Αυγούστα.
Δεν ήταν εύκολο να νικήσεις μιαν αήττητη Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η προέλαση του Σουλεϊμάν τον είχε φέρει στις πύλες της Βιέννης, είχε γίνει “σουλτάνος των πέντε θαλασσών”. Κάθε του νίκη οδηγούσε στην επόμενη κι αυτή η απίστευτη προέλαση δεν φαινόταν ότι μπορούσε να σταματήσει πουθενά. Ο Κάρολος είχε πετύχει κάποιες νίκες αμυνόμενος αλλά οι Οθωμανοί μπορούσαν να επανέλθουν. Είχε υπερασπίσει τη Βιέννη σε είκοσι εφόδους των Τούρκων αλλά δεν είχε ανακόψει την επιθετικότητά τους. Πως θα νικιόταν αυτή η τεράστια σε πόρους, ψυχικές δυνάμεις και ηθικό αυτοκρατορία; Και μάλιστα από μια Ελλάδα καταπονημένη και σκλαβωμένη, χωρίς πόρους και χωρίς έναν ηγέτη; Έπρεπε να στηριχτεί στις χριστιανικές δυνάμεις, σε Ρωμιούς κι Αλβανούς οπλαρχηγούς. Έπρεπε να συντονίσει αυτούς που εξεγείρονταν κάθε τόσο στον ελληνικό χώρο αντιδρώντας στην υποδούλωση. Έπρεπε να φτιάξει με αυτό το υλικό ένα σχέδιο εφαρμόσιμο και απλό. Δεν ήταν καθόλου εύκολη δουλειά!
παραπομπές:
i Ποντιφικό κράτος, Stato Pontifico, το κράτος του Βατικανού
ii Οι λεπτομέρειες της μάχης και των γεγονότων της διαφυγής είναι ανεπιβεβαίωτες ιστορικά και προϊόντα του μύθου, όμως, το γεγονός είναι ότι ο Ιάκωβος πολέμησε για τον Κάρολο στο Ίνσμπουργκ και κέρδισε την απόλυτη εμπιστοσύνη και εκτίμηση του αυτοκράτορα.
iii Η Δίαιτα της Αυγούστας ήταν ουσιαστικά ένα είδος γερμανικού κοινοβουλίου της εποχής
*********************
Αύριο Πέμπτη 12/3 η συνέχεια με το 3δ τέταρτο και τελευταίο μέρος του 3ου κεφαλαίου.
