ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΛΙΑ ΤΩΝ ΛΙΠΑΣΜΑΤΩΝ ΔΡΑΠΕΤΣΩΝΑΣ
και τα επιχειρήματα για την αναγκαιότητα
να χαρακτηριστεί ο χώρος ως αρχαιολογικός
Το μνημείο, ο Τάφος του Θεμιστοκλή
Θεμιστόκλειο ονομάζεται το μνημείο (ο βωμοειδής τύμβος) που χτίστηκε στον Πειραιά για να φιλοξενήσει τα οστά του Θεμιστοκλή που μεταφέρθηκαν από την Μαγνησία όπου είχε πεθάνει και είχε ταφεί.
Το Θεμιστόκλειο βρίσκεται έξω από τα τείχη της Ηετιώνειας Πύλης, στον χώρο όπου για εκατό χρόνια λειτουργούσε το εργοστάσιο Λιπασμάτων. Στα απομεινάρια του αρχαίου τύμβου έχει προστεθεί πρόσφατα από τον Δήμο μια σύγχρονη στήλη για να υποδεικνύει τον χώρο του Θεμιστόκλειου.
Γύρω από το Θεμιστόκλειο για πολύ καιρό, εκατό ίσως χρόνια, υπήρξε αμφιβολία ως προς τον τόπο όπου αυτό βρισκόταν. Η αμφιβολία προέκυψε από λάθος μετάφραση των Γερμανών μεταφραστών του Πλουτάρχου πού μετέφερε ένα χωρίο του Διόδωρου του Σικελιώτη. Με αυτή τη λάθος μετάφραση, πήγαν αριστερά όπως βγαίνουμε από το λιμάνι (προς του κατά τον Άλκιμον ακρωτηρίου) αντί να πάνε δεξιά (από του κατά τον Άλκιμον ακρωτηρίου). Στη συνέχεια λίγο η αμάθεια (σχολικά βιβλία), λίγο η αδράνεια (κανείς δεν πρόσεξε το λάθος), λίγο η σκοπιμότητα (ο χώρος βρισκόταν πια μέσα στο εργοστάσιο λιπασμάτων) διαιώνισαν το λάθος.
Ο Θεμιστοκλής πέθανε στη Μαγνησία όπου ζούσε εξόριστος. Προς τιμήν του, στήθηκε λαμπρό μνήμα έξω από τα τείχη της Μαγνησίας και ανδριάντας του στην αγορά.
Η σορός του μεταφέρθηκε κρυφά στον Πειραιά, όπου οι Αθηναίοι φίλοι του και η γυναίκα του έκαναν έναν τάφο από ευγνωμοσύνη για τις μεγάλες υπηρεσίες που είχε προσφέρει στην Ελλάδα και ιδιαίτερα στην Αθήνα. Περί αυτού βεβαιώνουν αρχαίοι συγγραφείς και ο Παυσανίας που έγραψε ότι τα οστά του μεγάλου στρατηγού μεταφέρθηκαν στην Αθήνα και τοποθετήθηκαν σε ένα τύμβο που κατασκευάστηκε ειδικά για αυτόν έξω από τα τείχη του Πειραιά. Ο χώρος αυτός ονομάστηκε “Θεμιστόκλειο”.
Αναφορές στο Θεμιστόκλειο κάνουν και άλλοι αρχαίοι συγγραφείς και μεταξύ αυτών και ο Αριστοφάνης, έτσι δεν υπάρχουν αμφιβολίες για την ύπαρξη του Θεμιστόκλειου κάπου έξω από τα μακρά τείχη του Πειραιά. Το θέμα ήταν να βρεθεί και ο ακριβής τόπος όπου χτίστηκε το μνημείο.
ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΙΟΥ
ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΑΡΧΑΙΩΝ
Για τον προσδιορισμό του ακριβούς σημείου στο οποίο κατασκευάστηκε ο τύμβος και τοποθετήθηκαν τα οστά του Θεμιστοκλή έχουμε τρεις αρχαίες μαρτυρίες:
α.-
Η μία οφείλεται στον Πλούταρχο ο οποίος αναφέρει τα λόγια του Διόδωρου του Περιηγητή που είχε δει το Θεμιστόκλειο με τα μάτια του και το περιέγραψε. Τα βιβλία του Διόδωρου δεν σώθηκαν, σώθηκε όμως το χωρίο στο οποίο ο Διόδωρος περιέγραψε και την ακριβή τοποθεσία του μνημείου.
Λέει συγκεκριμένα ο Πλούταρχος για τον Διόδωρο :
«Διόδωρος δ’ ο περιηγητής εν τοις περί μνημάτων είρηκεν, ως υπονοών μάλλον ή γιγνώσκων, ότι περί τον λιμένα του Πειραιώς, από του κατά τον Άλκιμον ακρωτηρίου, πρόκειταί τις οίον αγκών και κάμψαντι τούτον εντός, ή το υπεύδιον της θαλάττης, κρηπίς εστιν ευμεγέθης και το περί αυτήν βωμοειδές, τάφος Θεμιστοκλέους»
β.-
Μια ακόμη μαρτυρία προέρχεται από τον Πλούταρχο επίσης μόνο που αυτή τη φορά αφορά ένα επίγραμμα του Πλάτωνα του Κωμικού.
Λέει ο Πλούταρχος ότι ο Πλάτων ο Κωμικός μαρτυρεί τα εξής
“Ο σος δε τύμβος εν καλώ κεχωσμένως τοις εμπόροις πρόσρησις έσται πανταχού, τους τ' εκπλέοντας εισπλέοντάς τ' όψεται χωπόταν άμιλλα των νεών θεάσεται”
γ.-
Μια ακόμη μαρτυρία οφείλεται στον Αριστοτέλη ο οποίος μιλώντας για τα είδη ψαριών και κυρίως για τους “αφύες” (σαρδέλα) αναφέρεται στο Θεμιστόκλειο ως εξής:
“Γίγνονται δε (αι αφύαι) εν τοις επισκίοις και ελώδεσι τόποις όταν, ευημερίας γενομένης, αναθερμαίνηται η γη οίον περί Αθήνας, εν Σαλαμίνι και προς Θεμιστοκλείω και εν Μαραθώνι, εν γαρ τούτοις τοις τόποις γίγνεται ο αφρός”
Με βάση τα παραπάνω, ο Ιάκωβος Δραγάτσης προσδιόρισε τον χώρο του Θεμιστόκλειου στην δεξιά ακτή όπως εξέρχεται κανείς από τον Πειραιά και συγκεκριμένα στην ακτή της Δραπετσώνας (Τραπεζώνος) όπου, το 1909, χτίστηκε το εργοστάσιο. Ανασκεύασε επίσης ο Δραγάτσης μιαν άποψη που επικράτησε επ' ολίγον ότι δήθεν το μνημείο βρισκόταν στην απέναντι Πειραϊκή Ακτή (στη θέση Ξυλοφάναρο).
ΣΗΜ. Θα συνεχιστούν οι δημοσιεύσεις τις επόμενες μέρες.
Αύριο θα παραθέσουμε τα επιχειρήματα του Ιάκωβου Δραγάτση που προσδιορίζει το Θεμιστόκλειο στον χώρο των πρώην Λιπασμάτων κι όχι στη θέση Ξυλοφάναρο στην απέναντι ακτή της Πειραιϊκής.
