Συνεχίζω με την περιγραφή του Ιάκωβου Δραγάτση μιας ανασκαφής που έκανε ο ίδιος με τον διοικητή της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων Αλ. Σαχτούρη. Πρόκειται για δύο από τα αξιολογότερα πρόσωπα της Πειραϊκής κοινωνίας με έργο και φήμη πίσω τους. Είναι να απορείς πώς σήμερα οι νεοκόποι "αξιολογητές" τους γράφουν στα παλιά τους τα παπούτσια. Δείγμα της αλαζονείας και της ημιμάθειας των καιρών.
Το σχεδιάγραμμα είναι των Δραγάτση-Σαχτούρη.
 |
| “ΚΑΤΟΨΙΣ ΤΟΥ ΚΑΤΑ ΚΑΒΟΝ-ΚΡΑΚΑΡΗ ΜΝΗΜΕΙΟΥ” λέει ο Δραγάτσης παραθέτοντας αυτό το σχεδιάγραμμα. Βλέπουμε ότι και σήμερα μετά τον καθαρισμό που έγινε η κάτοψη είναι ίδια. Επίσης φαίνεται ότι οι τυμβωρύχοι είχαν σκάψει το ανατολικό μέρος του τύμβου. Αυτό είναι ό,τι βρηκαν και καθάρισαν ο Δραγάτσης με τον Αλ. Σαχτούρη |
Η ΑΝΑΣΚΑΦΗ ΠΟΥ ΕΚΑΝΑΝ ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ου αι. Ο ΔΡΑΓΑΤΣΗΣ ΜΕ ΤΟΝ ΣΑΧΤΟΥΡΗ
Όμως ο περιηγητής προσθέτει: “Τάφος Θεμιστοκλέους”. Έπρεπε να υπάρχει τάφος. (...) Η ανεύρεσις του τάφου θα έθετε την σφραγίδα της λύσης του προβλήματος και ιδιαίτερα αν ήταν τάφος κατάλληλος για ενταφιασμό οστών. (...)
Αυτή η έλλειψη, που διατήρησε επί μακρόν τις αμφιβολίες και τους δισταγμούς των τοπογράφων, λύθηκε όλως τυχαίως. Όταν κλήθηκαν υπό τα όπλα όλοι οι έχοντες κατάλληλη ηλικία για τον άτυχο πόλεμο του 1897, κλήθηκε κι ο φύλακας των αρχαιοτήτων του Πειραιά. Οι αρχαιοκάπηλοι και ιδιαίτερα οι τυμβωρύχοι αποθρασύνθηκαν και έσκαβαν τους τάφους γύρω από τον Πειραιά, ιδιαίτερα όσους ήταν έξω από την Ηετιώνεια και κυρίως την νύχτα. Ποιος ξέρει από τι υποκινήθηκαν και υποπτεύθηκαν ότι θα υπήρχαν εδώ λείψανα στον τύμβο κοντά στον κάβο Κράκαρη. Ανασήκωσαν δυο ογκόλιθους ελπίζοντας να βρουν κάποιον θησαυρό. Και είναι άγνωστο αν βρήκαν κάτι. Μια ή δυο το πολύ μέρες μετά, επισκέφτηκα εγώ την θέση αυτή (ήταν φρεσκοσκαμμένο το χώμα) και βρέθηκα έκπληκτος μπροστά σε αυτό που αναζητούσα.
Στο κέντρο ακριβώς των λειψάνων που βρίσκονταν εκεί, μετά την αφαίρεση δύο μεγάλων ογκολίθων από τους τυμβωρύχους, φάνηκε μέσα στον βράχο μια κοιλότητα βάθους 0,77 και διαμέτρου 0,75 σε κατάσταση που έδειχνε ότι είχε μόλις σκαφτεί. Στα λίγα χώματα που ήταν μέσα της βρέθηκαν συντρίμμια αγγείων που είχαν εγκαταλειφθεί και ένα κομμάτι από νεκρική μαρμάρινη κάλπη και λίγη σκόνη οστών που φαινόταν καθαρά μέσα στα χώματα. Το ανακοίνωσα αρμοδίως αλλά ούτε φωνή ούτε ακρόαση. Αναγκάστηκα λοιπόν να παρακαλέσω τον τότε διοικητή της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων, όπου δίδασκα, τον κ. Αλ. Σαχτούρη, που του άρεσαν τα αρχαία και με τον οποίο πήγαμε επί τόπου, να μου παραχωρήσει τους κατάλληλους άνδρες από την σχολή για να κάνουμε έναν τακτικό καθαρισμό του μνημείου.
Τούτο έγινε και χρωστάμε χάρες στον άνθρωπο. Σκάψαμε όλο το μέρος τριγύρω και το καθαρίσαμε από τα χώματα. Βρήκαμε τεμάχιο αγγείου κάτω από μια πέτρα του κρηπιδώματος, όχι μόνο όμοιο αλλά και ταιριαστό με ένα άλλο από εκείνα που βρέθηκαν μέσα στο κρηπίδωμα. Ήταν σπασμένο από παλιά, πράγμα που δείχνει ότι και άλλοι παλαιοί τυμβωρύχοι είχαν ανοίξει αυτόν τον τάφο, ο οποίος βεβαίως υπέστη πολλές μετατροπές ή ότι ο τάφος είχε διαρρηχθεί από παλιά όπως ανέφερε ο Ανδοκίδης αλλά διέψευδε ο Πλούταρχος. Με την ανασκαφή αυτή φάνηκε προς νότο και δυσμάς αρκετό μέρος της κρηπίδας και δυο-τρεις δομικοί της λίθοι.
Έτσι λοιπόν βεβαιώθηκε η ύπαρξη του τάφου εδώ, εκτός από την “ευμεγέθη κρηπίδα” και τον γύρω της “βωμοειδές”. Ο τάφος μάλιστα ταίριαζε ακριβώς για απόθεση οστών και όχι για ενταφιασμό ολόκληρου σώματος, όπως ήταν και το αναγκαίο στην περίπτωση της ταφής των οστών του Θεμιστοκλέους.
***
Στο σημείο αυτό ο Δραγάτσης παρατήρησε ότι ενώ η περιοχή ήταν γεμάτη τύμβους (είπαμε ήταν Τραπεζών) αυτός ο τύμβος ήταν μόνος του κάπως μακριά από τους άλλους και από την Ηετιώνεια Πύλη, έτσι ώστε να ταιριάζει που έλεγαν ότι η ταφή έγινε “λάθρα Αθηναίων” χωρίς δηλαδή να το πάρουν χαμπάρι οι αρχές και όχι όπως ήταν ο χώρος απέναντι (στην Πειραϊκή) που ο τύμβος είναι ακριβώς έξω από τα τείχη και τους πύργους.
Στη συνέχεια ο Δραγάτσης υποθέτει ότι το μνημείο αυτό δεν έμεινε ανέπαφο αλλά ίσως χρησιμοποιήθηκε και για άλλους ενταφιασμούς και στους ρωμαϊκούς χρόνους τοποθετήθηκε εκεί φανός που να δείχνει το λιμάνι. Όμως παρατηρεί ότι:
Παρ' όλες όμως τις μετατροπές το μνημείο διατήρησε το όνομα του τάφου του Θεμιστοκλέους και ο γύρω χώρος, όλος μαζί με το μνημείο, ονομαζόταν πάντα Θεμιστόκλειο.
Τα επιχειρήματα του Ιάκωβου Δραγάτση δεν εξαντλούνται εδώ. Θυμίζει εκφράσεις του Παυσανία, του Πλούταρχου, του Διόδωρου, του Πλάτωνα κωμικού κλπ. Με τα οποία δείχνει πόσο ταιριάζει αυτή η θέση σε όλες τις περιγραφές. Επίσης θυμίζει ότι στον τόπο αυτό ακόμα ψαρεύεται η αθερίνα (αφύες) όπως αναφέρει ο Αριστοτέλης αλλά και όπως θα υποδείξει ο τυχαίος ψαράς που θα τον ρωτήσεις.
***
ΣΗΜ. Θα συνεχίσουμε αύριο με την 4η Δημοσίευση, με γκραβούρες από προηγούμενους αιώνες που δείχνουν που ακριβώς βρίσκεται το μνημείο του Θεμιστόκλειου
