Ένα μόνο τρόπο έχουν οι καταπιεστές για να κρατούν μακροχρόνια τους καταπιεζόμενους κάτω από την μπότα τους. Την συναίνεση των ίδιων των σκλάβων. Για μικρές περιόδους υπάρχουν τα όπλα, οι χειροπέδες, οι φυλακές, για μεγάλες όμως περιόδους χρειάζονται την αποδοχή του σκλάβου ότι του αξίζει να είναι σκλάβος και καλώς έχουν τα πράγματα έτσι όπως έχουν, με τον αφέντη του στη θέση του καταπιεστή και τον ίδιο στη θέση του καταπιεζόμενου.
Ολόκληρα συστήματα έχουν στηθεί για να
πείθουν τους σκλάβους να μένουν σκλάβοι.
Τα πιο γνωστά: οι θρησκείες και
ιδιαίτερα οι μονοθεϊσμοί, όπου όλοι είναι δούλοι του Θεού και ο Θεός επιβάλει
την τάξη του σε αυτό τον κόσμο. Αν σου τύχει να είσαι από κάτω, μπορείς να
ελπίζεις να γίνεις καλός άνθρωπος (υπάκουος) και να αξιωθείς τη “δευτέρα παρουσία”.
Τα πιο τέλεια: οι εθνικό-κοινωνικές
οργανώσεις όπως στις Ινδίες όπου οι άνθρωποι πιστεύουν ότι γεννιούνται σε
κάστες από τις οποίες δεν πρέπει να ξεφεύγουν παρά μόνο στην επόμενη ζωή (και
προσοχή γιατί αν βιαστούν μπορεί να γίνουν και ζώα στην ... επόμενη ζωή!) ή
στην Αγγλία των Λόρδων και των “λακέδων” κλπ.
Τα πιο σύγχρονα: η μηντιακή ολιγαρχία
που εμφανίζει το άγρια καταπιεστικό σύστημα των θεσμοθετημένων οικονομικών
ανισοτήτων ως ελευθερία (φιλελευθερισμό) και την καθοδήγηση των σκλάβων στην παθητική
αποδοχή ως συναίνεση και δημοκρατία.
Κάποτε οι εξουσίες επιβάλλονταν με τη
βία και συνέχιζαν να ζουν χάρη στη συναίνεση που επιτύγχαναν με τα θρησκευτικά ή
κοινωνικά συστήματα, τώρα και η επιβολή και η συναίνεση επιτυγχάνονται με τις
τηλεοράσεις και τους ειδήμονες να σε πείθουν για το πως και τι πρέπει να
καταναλώσεις και κυρίως για το πως θα πρέπει να διαθέσεις τη ζωή σου.
Ένας από τους φιλόσοφους της Γαλλικής
επανάστασης, ο Κοντορσέ, ο αναμορφωτής του συστήματος παιδείας (με ισότητα για όλους,
δωρεάν παιδεία, μεικτά σχολεία αγοριών-κοριτσιών, υπεροχή των θετικών επιστημών
κλπ.) που πέθανε στη φυλακή όταν η επανάσταση πέρασε στην περίοδο της
τρομοκρατίας, είχε γράψει ότι καμιά τυραννική δύναμη δεν μπορεί να αντέξει αν ο
τύραννος δεν καταφέρει να κρύψει από τον λαό ότι η πραγματική εξουσία δεν
βρίσκεται στα χέρια των καταπιεστών αλλά των καταπιεσμένων. Σήμερα το
Μάρκετινγκ και ιδιαίτερα το Πολιτικό Μάρκετινγκ έχει αναλάβει αυτόν τον ρόλο.
Όλοι οι μεγάλοι
αναμορφωτές της ανθρωπότητας, χρειάστηκαν το σπαθί για να επιβάλουν αλλαγές
αλλά στην παιδεία κατέληξαν να βρουν τον μόνο τρόπο για να σταθεροποιηθεί το
οικοδόμημά τους και να μην διαλύσει στα εξ ων συνετέθη από τα συμφέροντα του
παρελθόντος. Είναι γιατί κι αυτοί αντιλαμβάνονταν ότι οι πιο δυνατές χειροπέδες
είναι αυτές που βάζει στα χέρια μας ο νους μας, πειθόμενος ότι τα πράγματα
έχουν έτσι κι όχι αλλιώς, ότι εμείς είμαστε οι φταίχτες κι όχι οι καταπιεστές
μας, ότι μας αξίζει να είμαστε σκλάβοι γι αυτό ας μην μιλάμε και πολύ, ότι θα
χάσουμε και ό,τι έχουμε αν διεκδικήσουμε περισσότερα. Μόνο η παιδεία μπορούσε
να ξυπνήσει ένα λαό αλλά αυτή ήταν πάντα το άπιαστο ζητούμενο. Εκείνο που
παρείχαν οι κάθε λογής εξουσίες ήταν κατάρτιση σε κάποια γνωστικά αντικείμενα
ώστε να είσαι χρήσιμος στην παραγωγή. Εκπαίδευση σε δεξιότητες και ποτέ
παιδεία.
Μια φορά, μονάχα, στην ιστορία
του ανθρώπου φτιάχτηκαν κοινωνίες που έδιναν προτεραιότητα στην παιδεία και
στηρίζονταν σε θεωρίες απελευθέρωσης. Ήταν οι κοινωνίες της Αρχαίας Ελλάδας,
που μέσα σε όλες τους τις ατέλειες (δούλοι, γυναίκες κλπ) είχαν αντιληφθεί ότι πολίτης
είναι εκείνος που ξέρει και αποφασίζει για τον εαυτό του και την πόλη του με
γνώση και χωρίς μηχανισμούς ελέγχου της σκέψης. Γι αυτό και οι αυτοκρατορίες (των
Ρωμαίων κυρίως αλλά και των Μακεδόνων πιο πριν ή των Περσών ακόμα νωρίτερα) τις
πολέμησαν με μανία. Οι Πέρσες ήταν ξένοι και ηττήθηκαν, οι Μακεδόνες ήταν
Έλληνες και σεβάστηκαν παρά τη νίκη
τους την ανεξαρτησία των πόλεων, οι Ρωμαίοι όμως ήταν κατακτητές και παρά την
αρχική τους ευνοϊκή μεταχείριση, μόλις έγιναν μονοθεϊστές εξαφάνισαν από
προσώπου γης αυτές τις νησίδες ανθρώπινης ελευθερίας και γνώσης.
Το θέμα είναι τι
κάνουμε σήμερα.
Πρέπει να καταλάβουμε
αυτό που ο Ουίλιαμ Μπλέηκ είχε καταλάβει εδώ και εκατόν πενήντα χρόνια, ότι οι
χειροπέδες του μυαλού είναι χειρότερες από τις οποιεσδήποτε χειροπέδες μιας
εξουσίας.
Παραφράζοντας τον
μεγάλο Μίκη Θεοδωράκη:
Μας είπαν ψέματα
πολλά!
Ψέματα σήμερα μας
λένε ξανά!
Κι αύριο ψέματα ξανά
θα μας πουν!
Ψέματα μας λένε οι
εχθροί μας
μα κι οι φίλοι-μας
μας κρύβουν την αλήθεια
Καιρός να σταματήσουμε,
καιρός να δούμε!
*************************
[ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Το άρθρο γράφτηκε πριν 7 χρόνια. Επίκαιρο και σήμερα.]
