[ΣΗΜ.: Σήμερα βλέπουμε: 1.- αποδείξεις για την ύπαρξη του Αφροδίσιου, μέσα από γραπτές αναφορές αρχαίων πηγών, 2.- τον προσδιορισμό του χώρου στον οποίο βρισκόταν και 3.- σχετικά ανασκαφικά ευρήματα που αποδεικνύουν όλα τα παραπάνω.]
ΥΠΑΡΞΗ ΤΟΥ ΑΦΡΟΔΙΣΙΟΥ
Οι
μαρτυρίες που υπάρχουν αποδίδουν την
ίδρυση του Αφροδίσιου σε μεγάλες νίκες
της πόλης των Αθηνών. Άλλοι αποδίδουν
την ίδρυση στον Θεμιστοκλή, σαν αφιέρωμα
για την μεγάλη νίκη στη Σαλαμίνα και
άλλοι το αποδίδουν στον Κόνωνα για τη
νίκη του στην Κνίδο (στα παράλια της
Μικράς Ασίας) όπου υπήρχε ο περίφημος
ναός της “Κνιδίας Αφροδίτης”. Βεβαίως
είναι ακόμα πιθανό να προϋπήρχε στην
περιοχή αυτή κάποιος ναός της Αφροδίτης
και να ενισχύθηκε με αφορμή αυτές τις
νίκες από τους στρατηγούς που τις
πέτυχαν. Είναι λογικό επίσης να πούμε ότι η πόλη του Πειραιά έγινε αστικό κέντρο και πόλη ναυτικών μετά την ναυμαχία της Σαλαμίνας και χάρη στον Θεμιστοκλή, οπότε είναι λογικό να ανεγέρθηκε τότε το Αφροδίσιο. Ως γνωστόν η Αφροδίτη, με τον τίτλο Ευπλοία, στην αρχαιότητα ήταν προστάτιδα των ναυτικών και σε όλα τα λιμάνια υπήρχαν Αφροδίσια.
 |
| Τμήματα (πιθανώς) του Αφροδίσιου μέσα στον χώρο του ΟΣΕ |
ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ
Για την ύπαρξη του Αφροδίσιου Ιερού γίνονται καθαρές αναφορές στο έργο “Ειρήνη” του Αριστοφάνη καθώς και σε έργα του Παυσανία και του Πλουτάρχου. Από τον Αριστοφάνη (“Ειρήνη”) προέρχεται η εξής μαρτυρία:
“Έχει δε ο Πειραιεύς λιμένας τρεις, πάντας κλειστούς. Εις μεν εστιν ο Κανθάρου λιμήν, εν ώ τα νεώρια εξήκοντα. Είτα Αφροδίσιον είτα κύκλω του λιμένος στοαί πέντε”
Ο Γ.Σταϊχάουερ, σχολιάζοντας την πληροφορία αυτή λέει ότι τα νεώρια και το Αφροδίσιο αποτελούσαν τα πιο γνωστά σημεία του λιμένα του Κανθάρου και ότι αυτό επιβεβαιώνεται από επιγραφή της εποχής του Αυγούστου (IG II 1035). Επεξηγούντο στην επιγραφή οι θέσεις των “ψηκτρών” (ταρσανάδων) με βάση τα πιο γνωστά κτίρια του λιμανιού και περιγράφονταν ως εξής: Διαδοχικά από αριστερά (όπου ήταν η Ηετιώνεια) μέχρι δεξιά (όπου ήταν το Εμπόριον) τα σημαντικότερα κτήρια ήταν: Τα Νεώρια, το Αφροδίσιο, οι Στοές. Ο Παυσανίας αναφέρει (για τον Κόνωνα):
“Προς δε τη θαλάσση ωκοδόμησεν Αφροδίτης ιερόν, τριήρεις Λακεδαιμονίων κατεργασάμενος περί Κνίδον”
Λέει λοιπόν ο Παυσανίας ότι το Ιερό το ίδρυσε ο Κόνων σε ανάμνηση της νίκης του στην Κνίδο, γι αυτό και πιθανότατα ήταν ένα ιερό της “ΕΥΠΛΟΙΑΣ ΑΦΡΟΔΙΤΗΣ”.
Ο Πλούταρχος στο έργο του “Βίος Θεμιστοκλή” αναφέρει ότι: “Όθεν και μετά την νίκην απαρχής Αφροδίτης ιερόν ιδρύσατο εν Πειραιεί, ως Αμμώνιος ο Λαμπτεύς εν περί των βωμώ φησί”. Δεν αποκλείεται να έχουν και οι δύο δίκιο με την έννοια ότι ο Θεμιστοκλής ίδρυσε το Αφροδίσιο μετά την εν Σαλαμίνα νίκη του και εν συνεχεία ο Κόνων το επισκεύασε και το επανίδρυσε ως “Ιερόν Ευπλοίας Αφροδίτης” μετά την νίκη του στην Κνίδο.
ΑΝΑΣΚΑΦΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ
Για τους αρχαιολόγους, εκείνο που μετρά περισσότερο από οτιδήποτε άλλο στην τεκμηρίωση ενός χώρου ή γεγονότος ως ιστορικού, είναι τα ανασκαφικά ευρήματα. Στην περίπτωση του Αφροδίσιου, εκτός από τις γραπτές αναφορές, υπάρχουν και ανασκαφικά ευρήματα που εντοπίστηκαν στον χώρο ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα και που τα αναφέρει ο κ. Γ.Σταϊχάουερ.
Πέρα, λοιπόν, από τις γραπτές μαρτυρίες, υπάρχει και το σαφέστατο ανασκαφικό εύρημα που αποδεικνύει την ύπαρξη του Ιερού στον χώρο αυτόν.
ΟΙ ΠΛΑΚΕΣ ΤΗΣ ΑΝΑΣΚΑΦΗΣ
ΣΤΟ ΚΑΣΤΡΑΚΙ ΚΑΙ ΤΟ ΑΦΡΟΔΙΣΙΟ
Οι ανασκαφές που έγιναν στην Ηετιώνεια Πύλη από τον Φουκάρ (Foucart BCH 1887 σελ. 126-138) έφεραν στο φως δυο πλάκες με επιγραφές που χαρακτηρίστηκαν με τα στοιχεία IG II 1656 και IG II 1657 και οι οποίες γράφουν τα εξής:
«ΕΠ’ ΕΥΒΟΥΛΙΔΟ ΑΡΧΟΝΤΟΣ ΑΠΌ ΤΟ ΣΗΜΕΙΟ ΑΡΞΑΜΕΝΟΝ ΜΕΧΡΙ ΤΟ ΜΕΤΩΠΟ ΤΩΝ ΠΥΛΩΝ ΤΩΝ ΚΑΤΆ ΤΟ ΑΦΡΟΔΙΣΙΟΝ ΕΠΙ ΔΕΞΙΑ ΕΞΙΟΝΤΙ Γ[Η]ΗΗΓ[Δ]ΔΔΔΔ ΜΙΣΘΩΤΗΣ ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΒΟΙΩΤΙΟΣ ΑΥΤΉ ΠΡΟΣΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΛΙΘΩΝ» (IG II 1657)
Εδώ αναφέρεται ότι στο Αφροδίσιο εκτελέστηκαν κάποιες εργασίες, ίσως κάποιες επισκευές. Όλα αυτά έγιναν στο τείχος που βρέθηκαν οι πλάκες και επομένως εκεί κοντά ήταν το Αφροδίσιο. Αναφέρεται η εποχή (επί Ευβουλίδου άρχοντος) ο εργολάβος (Δημοσθένης από Βοιωτία), τα υλικά (λίθοι) και το ποσό που πήρε ο μισθωτής.
«ΕΠΙ ΔΙΟΦΑΝΤΟ ΑΡΧΟΝΤΟΣ ΣΚΙΡΟΦΟΡΙΩΝΟΣ ΜΗΝΟΣ ΕΣ ΤΑ ΚΑΤ’ ΗΜΕΡΑΝ ΕΡΓΑ ΖΕΥΓΕΣΙ ΤΟΥΣ ΛΙΘΟΥΣ ΑΓΟΥΣΙ ΜΙΣΘΟΣ/ ΗΓ[Δ] Δ/ΣΙΔΗΡΙΩΝ ΜΙΣΘΟΣ Γ[Δ]» (IG II 1656)
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Ο Πωλ-Φρανσουά Φουκάρ (Paul-François Foucart, 15 Μαρτίου 1836 – 19 Μαΐου 1926) ήταν ένας Γάλλος αρχαιολόγος με ειδίκευση στην επιγραφολογία, γνωστός για τις έρευνές του αναφορικά με τα Ελευσίνια Μυστήρια. Υπήρξε πατέρας του αιγυπτιολόγου Ζωρζ Φουκάρ (από Βικιπέδια).
**************************
ΣΗΜ. Στην επόμενη 3η δημοσίευση για το Αφροδίσιο θα δούμε τα πιθανά ερείπια του και α ευρήματα των τελευταίων ανασκαφών του 1997-2001. Θα δούμε και τι πρέπει να γίνει για τον χώρο αυτόν.
