Ο πολυμήχανος στρατηγός Θεμιστοκλής και το ταφικό μνημείο του στη Δραπετσώνα

Το ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΙΟ, το σύγχρονο γλυπτό του δήμου και στο βάθος το διατηρητέο Γυαλάδικο 

Το σύγχρονο γλυπτό που τοποθέτησε ο δήμος στο σημείο του Θεμιστόκλειου.
Φαίνονται ο υπογράφων (δεξιά) και ο γλύπτης-δημιουργός κ. Γεωργαρίου

Η Ναυμαχία της Σαλαμίνας

Στα στενά της Σαλαμίνας δόθηκε το 480 π.Χ η αποφασιστική μάχη ανάμεσα στους Πέρσες και τους Έλληνες, που κατέληξε σε απομάκρυνση του Περσικού κινδύνου και την απαρχή της κυριαρχίας του ελληνικού πνεύματος σε ολόκληρο τον τότε γνωστό κόσμο.

Οι Πέρσες βρίσκονταν ήδη στην Αθήνα, την οποία είχαν πυρπολήσει και απειλούσαν πλέον και την Πελοπόννησο. Ολόκληρος ο ελληνικός στόλος τέθηκε υπό την ηγεσία του Σπαρτιάτη βασιλέα τυπικά αλλά υπό την πραγματική καθοδήγηση του Αθηναίου στρατηγού Θεμιστοκλή και αντιμετώπισε τους Πέρσες στον στενό χώρο μεταξύ της ακτής της Σαλαμίνας, της Ψυτάλλειας και της απέναντι ακτής όπου σήμερα βρίσκονται το Κερατσίνι και η Δραπετσώνα.

Η έκβαση της ναυμαχίας είναι γνωστή και τα αποτελέσματά της επίσης. Οι συνέπειες μάλιστα αυτής της μεγάλης νίκης που χρεώνεται ολόκληρη στον Θεμιστοκλή ήταν να μετατραπεί η Αθήνα σε μια πόλη θαλασσοκράτειρα και να κυριαρχήσει στον τότε γνωστό κόσμο.

Ο Θεμιστοκλής που συνέλαβε την ιδέα της ναυτικής ενδυνάμωσης της Αθήνας, έγινε ένα παιδί του Πειραιά. Οχύρωσε τον Πειραιά και κατέστησε βασική του Πύλη την Ηετιώνεια Πύλη που βρισκόταν στο βορειοδυτικό τμήμα του λιμανιού. Έξω ακριβώς από τα τείχη, όπως συνήθιζαν οι αρχαίοι Έλληνες, φτιάχνονταν τύμβοι για σπουδαίους Αθηναίους που πέθαιναν. Στον χώρο όπου σήμερα βρίσκεται η Δραπετσώνα υπήρχαν τύμβοι και ταφικά μνημεία για πολλούς επιφανείς. Εδώ μεταφέρθηκαν και τα οστά του Θεμιστοκλή και προς τιμήν του στήθηκε μνημείο (το Θεμιστόκλειο) ακριβώς απέναντι από τον χώρο όπου ο ίδιος μεγαλούργησε.

Το «Θεμιστόκλειον», ένα μνημείο προς ανάδειξη

Στην Δραπετσώνα και στον χώρο του πρώην εργοστασίου Λιπασμάτων, βρίσκεται ένα ταφικό μνημείο του Θεμιστοκλή. Από την ιστορία γνωρίζουμε ότι ο Θεμιστοκλής είναι ο μεγάλος Αθηναίος στρατηγός και ηγέτης, ανέδειξε τον Πειραιά σαν πόλη και μετέτρεψε την Αθήνα σε μεγάλη ναυτική υπερδύναμη της εποχής της.

Ο νικητής της μάχης της Σαλαμίνας ωστόσο, ακολούθησε την μοίρα πολλών ένδοξων τέκνων της Ελλάδας και κάποια στιγμή εξοστρακίστηκε. Διώχθηκε από τους αριστοκρατικούς αντιπάλους του και κατέφυγε στην Περσία για προστασία. Έμεινε στα απέναντι παράλια της Μικράς Ασίας και πέθανε στη Μαγνησία όπου και ετάφη.  Κάποια χρόνια μετά τον θάνατό του, φίλοι του πολιτικοί και θαυμαστές του μετέφεραν τα οστά και έφτιαξαν ένα ταφικό μνημείο προς τιμήν του απέναντι από το σημείο όπου δοξάστηκε, στο σημείο που βρίσκεται στην έξοδο του λιμένα του Κανθάρου (του κεντρικού λιμανιού του Πειραιά) και απέναντι ακριβώς από την Ψυτάλλεια.  Το μαρτυρούν αυτό ο Θουκυδίδης, ο Παυσανίας και άλλοι αρχαίοι συγγραφείς. Μάρτυρας της ύπαρξης και ιστορίας του Θεμιστόκλειου ήταν και ο Πλούταρχος ενώ αυτόπτης μάρτυρας και ο Διόδωρος ο Περιηγητής που περιέγραψε και την ακριβή του τοποθεσία.

Ο χώρος του μνημείου, το «Θεμιστόκλειον», βρίσκεται στην παραλία του εργοστασίου Λιπασμάτων και η περιγραφή του χώρου του ταφικού μνημείου από τον Διόδωρο τον Περιηγητή (κατ’ άλλους Θεόδωρο) που τον επισκέφτηκε κάποια χρόνια αργότερα δεν αφήνει την παραμικρή αμφιβολία. Λέει συγκεκριμένα ο Πλούταρχος για τον Διόδωρο :

«Διόδωρος δ’ ο περιηγητής εν τοις περί μνημάτων είρηκεν, ως υπονοών μάλλον ή γιγνώσκων, ότι περί τον λιμένα του Πειραιώς, από του κατά τον Άλκιμον ακρωτηρίου, πρόκειταί τις οίον αγκών και κάμψαντι τούτον εντός, ή το υπεύδιον της θαλάττης, κρηπίς εστιν ευμεγέθης και το περί αυτήν βωμοειδές, τάφος Θεμιστοκλέους»

Φωτογραφία παρμένη από το ταφικό μνημείο. Στη θαλάσσια αυτή λωρίδα βυθίστηκαν τα περσικά πλοία. Στο βάθος η Ψυτάλλεια και η Σαλαμίνα

Λέει στο χωρίο αυτό ο Παυσανίας, ότι ο Διόδωρος που περιέγραφε μνημεία, είδε το μνημείο αυτό που ήταν μεγάλου μεγέθους και που βρισκόταν έξω από το λιμάνι του Κανθάρου, απέναντι από το ακρωτήρι του Άλκιμου (απέναντι δηλαδή από το σημερινό Χατζηκυριάκειο). Το σημείο αυτό εξ άλλου βρισκόταν ακριβώς στο σημείο όπου είχαν σταθεί τα Περσικά πλοία και όπου έγινε η καταστροφή του Περσικού στόλου, μεταξύ του ακρωτηρίου της Σαλαμίνας και της απέναντι ακτής., γύρω από την Ψυτάλλεια όπου έγινε και σφαγή των Περσών.

Στον χώρο και στο περιγραφόμενο σημείο υπάρχουν υπολείμματα του ταφικού μνημείου όμως χρειάζεται ανασκαφή για να βρεθούν τα αρχαία και να αναδειχθεί το σπουδαίο αυτό μνημείο.

Ο τάφος του Θεμιστοκλή με τις κολώνες και τα ερείπια όπως υπήρχε στον 18ο και 19ο αιώνα και όπως σχεδιάστηκε από τον Sim. Pombardi που τον επισκέφτηκε

  

Η ΣΥΣΚΟΤΙΣΗ 90 ΕΤΩΝ!!

Για όσο καιρό λειτουργούσαν τα Λιπάσματα, το ταφικό μνημείο έμενε περιτοιχισμένο αλλά και καλυμμένο από χώματα, χημικά και απορρίμματα. Οι αρμόδιοι του εργοστασίου διέδιδαν ότι το ταφικό μνημείο είναι …. «φάρος»!!! και ότι ο τάφος βρίσκεται στην απέναντι ακτή, στη Φρεαττύδα.

Στην χάρτη φαίνεται η διάταξη των Περσικών πλοίων ακριβώς μπροστά από το σημείο όπου έστησαν το ταφικό μνημείο του θριαμβευτή της ναυμαχίας.

Μπροστά από το ταφικό μνημείο υπάρχει η θάλασσα όπου ακριβώς βυθίστηκαν τα περσικά πλοία καθώς υποχωρούσαν από την Ψυτάλλεια. Ήταν ακριβώς το σημείο του θριάμβου του μεγάλου στρατηγού

Ήταν μια απαράδεκτη και εγκληματική ενέργεια ανθρώπων που δεν νοιάζονταν παρά για τα κέρδη τους. Έσβηναν την ιστορία της πόλης και αν ήταν δυνατόν θα εξαφάνιζαν κάθε ίχνος της. Υπάρχουν όμως τα γραπτά των αρχαίων συγγραφέων, οι παλιοί χάρτες που δείχνουν την ύπαρξη του μνημείου (tombe) και αναφορές ανθρώπων όπως ο Ιάκωβος Δραγάτσης που κατέδειξαν και το μνημείο αλλά και τον ακριβή τόπο στον οποίο βρίσκεται.

Όσο λειτουργούσε ο εργοστάσιο και η Δημοκρατία χώλαινε, όλα ήταν δύσκολα. Ωστόσο τώρα πια τίποτα δεν εμποδίζει την ανάδειξη του μνημείου και την απόδοσή του στους κατοίκους, τους επισκέπτες και ολόκληρο τον κόσμο του οποίου η Αρχαία Ελλάδα είναι πολιτιστική κληρονομιά. Η ναυμαχία της Σαλαμίνας έσωσε κάποτε τον δυτικό πολιτισμό, χρέος μας να σώσουμε κι εμείς ό,τι μπορούμε από το ταφικό μνημείο του στρατηγού που θριάμβευσε στον τόπο εκείνο το 480 π.Χ.

 

Εκδοθέν το 1906, το βιβλίο του Ιάκωβου Δραγάτση "Θεμιστόκλειο" ασχολείται με την ακριβή τοποθεσία του μνημείου και αποδεικνύει πολύ έγκαιρα τη θέση του, στις αρχές του 20ου αι. και πριν αρχίσει η τρομερή συσκότιση και συγκάλυψη της αλήθειας από το εργοστάσιο (που φτιάχτηκε το 1909-11)

Πολλά οφείλει η Δραπετσώνα και το μνημείο στον κ. Ιακ.Χ.Δραγάτση, έναν ακούραστο ερευνητή της αλήθειας που στο βιβλίο του «Το Θεμιστόκλειον» (εκδόσεις «Βασιλική Τυπογραφία Παφτάκη-Παπαγεωργίου» 1910) όχι μόνο κάνει μια ενδελεχέστατη μελέτη που αποδεικνύει πέραν πάσης αμφιβολίας ότι  στον χώρο του (μετέπειτα εγκατασταθέντος) εργοστασίου βρίσκεται το Θεμιστόκλειο αλλά παραθέτει και χάρτες και φωτογραφίες που δεν αφήνουν την παραμικρή αμφιβολία. Θαυμαστής και ο ίδιος του Θεμιστοκλή αλλά και του άθλου του, γράφει ο Δραγάτσης σε ένα σημείο του βιβλίου του:

«Πάντων δ’ έσχατον, αφ’ ου εφθάσμαεν εις το τέλος του λόγου του περί του Θεμιστοκλέους θα ηδύνατό τθς να είπη πόσον αρμόζει η θέσις, όχι μπονον προς τα γεγραμμένα, αλλά και προς αυτό τούτο προ του να ιδρυθεί δηλ. μνημείον τιμητικόν τοιούτου ανδρός, αλλά και τοιούτου γεγονότος αναμνηστικόν, όχι μόνον διότι ο τόπος, ως είπομεν, απανταχόθεν είνε σύνοπτος, αλλά και διότι κείται εις τόσον καλόν σημείον, ώστε και δια τους εισπλέοντας και δια τους εκπλέοντας και δια πάντα εκείθεν παριόντα και το στενόν της Σαλαμίνος να δεικνύει και το μέγεθος της νίκης του Θεμιστοκλέους να υπομιμνήσκη και το υπέροχον της διανοίας του ανδρός εις τον νουν να επαναφέρει, ου μην αλλά να κείται εκεί προσόψιος άλλων ομοίως εξεχόντων σημείων και μετ’ αυτών να αναπολή εις την μνήμην την όλην εικόνα των εκεί τελεσθέντων» 

Η Δραπετσώνα οφείλει να αναδείξει το μνημείο ανασύροντάς το από τον βούρκο στον οποίο το τοποθέτησαν άνθρωποι εκμεταλλευτές που δεν έδιναν δεκαράκι για την ιστορία αυτού του τόπου αλλά και της χώρας μας γενικότερα. Σχετική πρόταση έχει ήδη ψηφιστεί από το Δημοτικό Συμβούλιο και το θέμα σύντομα θα βρει τον δρόμο του.

Σε ένα πανέμορφο σημείο το Θεμιστόκλειο -πέρα από την αυτονόητη ιστορική του αξία-  μπορεί να γίνει τόπος έλξης επισκεπτών Ελλήνων και Ξένων αν αξιοποιηθεί όπως πρέπει.