Η κάθοδοι των Δωριέων

Ας ξεκαθαρίσουμε κάτι. Οι χάρτες που έχουν τον βορά πάνω και τον νότο κάτω, δεν υπήρχαν στην αρχαιότητα. Μόνο σε έναν τέτοιο χάρτη θα εννοούσαμε ως "κάθοδο" την μετακίνηση από βορά προς νότο. Σε κάθε άλλη περίπτωση, κάθοδος είναι η μετακίνηση από τα βουνά προς τις πεδιάδες. Αυτό συνέβη και στην "κάθοδο των Δωριέων". Φύλα ελληνικά, που έμειναν απρόσβλητα από την επίδραση του Μυκηναϊκού πολιτισμού γιατί ζούσαν στα βουνά της Πίνδου, κατεβαίνουν στα πεδινά και κατακτούν τις πόλεις των πολιτισμένων Μυκηναίων. Αυτή είναι η κάθοδος των Δωριέων.

Οι ομηρικές κοινωνίες και ο μυκηναϊκός κόσμος έσβησαν λίγα χρόνια μετά την λήξη του Τρωικού πολέμου στα μέσα περίπου του 13ου αι. π.Χ. Γύρω στο 1125 κι ως το 800 π.Χ. χρονολογούνται οι μεγάλες αλλαγές από τις μετακινήσεις πληθυσμών στον ελληνικό χώρο. Πρόκειται για μια τεράστια αλλαγή που αλλάζει εντελώς τον χάρτη της Ελλάδας και των πόλεων. Τα φύλα που μετακινούνται δεν είναι βάρβαροι, είναι Έλληνες με τις ίδιες παραδόσεις, την ίδια γλώσσα (έστω και με διαφορές στις διαλέκτους), τους ίδιους θεούς, τους ίδιους ήρωες. Όλοι αναφέρονται στον Δία και στο δωδεκάθεο, στους μεγάλους προγόνους και ημίθεους Ηρακλή και Αχιλλέα, τραγουδούν την Ιλιάδα και την Οδύσσεια κι έχουν τη ζωή που περιγράφει ο Ησίοδος. Προκαλούνται πόλεμοι, παράδοση πόλεων σε κατακτητές, μαζικές αποχωρήσεις φυλών και ο πρώτος αποικισμός που διευρύνει πολύ τα όρια του ελληνικού κόσμου. Οι μετακινήσεις γίνονται σε τέσσερις φάσεις.

  
Η πρώτη ανάμεσα στο 1125 και 1100 π.Χ. είναι ουσιαστικά η “Κάθοδος των Δωριέων” όπως ονομάστηκε. Οι Δωριείς που είχαν προσπαθήσει ανεπιτυχώς πριν από χρόνια να περάσουν από τον Ισθμό, αυτή τη φορά μαζεύτηκαν κοντά στο σημερινό Αντίρριο και πέρασαν στην Πελοπόννησο στο Ρίο ή το Αίγιο με βάρκες. Του βοήθησαν οι Αιτωλείς που πέρασαν κι αυτοί απέναντι μαζί τους. Οι Δωριείς είχαν χωριστεί σε τρεις ομάδες με τρεις στόχους: Η μία ομάδα πήγε στην Μεσσήνη η άλλη στην Λακωνία και η τρίτη στο Άργος. Οι τέταρτη ομάδα, των Αιτωλών, πήγε στην Ηλεία. Σε όλες τις περιπτώσεις οι εισβολές πέτυχαν και οι καταλήψεις των νέων εδαφών πραγματοποιήθηκαν.

Η δεύτερη μετακίνηση γίνεται ανάμεσα 1100 και 1050 π.Χ.. Δωριείς από τον Σπερχειό έρχονται δια θαλάσσης στην Κόρινθο, οι Βοιωτοί έρχονται από τη νότια Θεσσαλία στην σημερινή Βοιωτία δυτικά της Κωπαΐδας ενώ Αχαιοί κι Αρκάδες της Πελοποννήσου φεύγουν άλλοι για Κρήτη κι άλλοι για Κύπρο. Οι Δωριείς του Άργους επεκτείνονται σε ολόκληρη τη βορειοδυτική Πελοπόννησο.

Η τρίτη φάση εξελίσσεται ανάμεσα στο 1050 και το 950 π.Χ. και διαρκεί εκατό χρόνια. Αχαϊκά και Ιωνικά φύλα από την βόρεια Πελοπόννησο, φοβούμενα τους Δωριείς περνούν στην Αττική και στην Εύβοια αλλά και στα νησιά του Αιγαίου. Οι Ίωνες της Αττικής μαζί με άλλους πρόσφυγες, φοβισμένοι κι αυτοί από την συνεχή επιθετικότητα των Δωριέων μεταναστεύουν στις απέναντι μικρασιατικές ακτές της μετέπειτα Ιωνίας, ενώ και οι Αιολείς από τη Θεσσαλία περνούν στην Λέσβο και τις απέναντι μικρασιατικές ακτές. Οι Δωριείς του Άργους εξαπλώνονται σε όλη την γειτονική βορειοδυτική Πελοπόννησο.

Η τέταρτη φάση των μετακινήσεων διαρκεί από το 950 ως το 800 π.Χ. δηλαδή γύρω στα εκατόν πενήντα έτη, Δωριείς από την Πελοπόννησο πέρασαν στην Κρήτη, Δωδεκάνησα και την Καρία (στη νοτιοδυτική Μικρασία) ενώ οι Βοιωτοί επεκτάθηκαν σε ολόκληρη τη σημερινή Βοιωτία.

Αυτές ήταν οι βασικές μετακινήσεις που έγιναν και δίνουν ανάγλυφα την εικόνα της φοβερής αναστάτωσης που προκλήθηκε. Κανένα σημείο στον ελλαδικό χώρο δεν έμεινε απείραχτο. Μερικές από τις μυκηναϊκές πόλεις πολιορκήθηκαν και κάηκαν ή και ισοπεδώθηκαν. Οι περισσότερες γνωρίζοντας την τύχη που θα είχαν αν αντιστέκονταν παραδόθηκαν ειρηνικά. Οι κατακτητές Δωριείς, ήταν γενναίοι και δυνατοί και θεωρούσαν τον εαυτό τους απόγονο του Ηρακλή, αλλά από γράμματα και πολιτισμό μάλλον δεν είχαν ιδέα. Στις πόλεις που κατάκτησαν μοιράζονται τη γη με κλήρους και σιγά-σιγά δημιουργούν μιαν αριστοκρατία που τα μέλη της μοιράζονται την εξουσία. Στις πόλεις που διαφεύγουν την υποδούλωση οι αριστοκράτες κυριαρχούν επίσης.

Η Ελλάδα βυθίστηκε στους δικούς της σκοτεινούς αιώνες. Από τον 12ο ως τον 9ο αιώνα τα ευρήματα των αρχαιολόγων είναι ελάχιστα και δεν υπάρχουν καθόλου γραπτές μαρτυρίες. Η γραμμική Β γραφή των μυκηναϊκών χρόνων που χρησίμευε για να γράφονται οι περιουσίες των ανακτόρων πέρασε σε αχρηστία και ξεχάστηκε. Δεν ήταν μια γλώσσα του λαού αλλά των αριστοκρατών και οι νέοι κυρίαρχοι ευγενείς ούτε την γνώριζαν ούτε και ενδιαφέρονταν να την μάθουν. Κι αν γραφόταν κάτι εκείνη την εποχή, πράγμα που είναι αμφίβολο, το υλικό που θα χρησιμοποιούσαν οι γραφείς ήταν τέτοιο (δέρμα, πινάκια) που δεν διατηρήθηκε. Ωστόσο αν υπήρχε γραφή όλο και κάτι θα έμενε είτε γραμμένο σε σκληρό υλικό, πέτρα ή μάρμαρο ή ακόμη και σε ξύλο ή πηλό όπως έμειναν λόγω μιας ξαφνικής πυρκαγιάς οι πινακίδες της Πύλου.

Από τον ομηρικό κόσμο δεν απομένουν παρά οι αναμνήσεις μιας περίλαμπρης εποχής, της εποχής των ηρώων. Ο μυκηναϊκός κόσμος έχει σωριαστεί σε ερείπια. Οι πόλεις που κάποτε ήταν σπουδαίες και “πολύχρυσες” όπως οι Μυκήνες και η Πύλος γίνονται ασήμαντα χωριά ενώ πόλεις που επί Αχαιών ήταν σπουδαίες όπως το Άργος, η Ιωλκός ή η Κόρινθος, τώρα αλλάζουν κυρίαρχους και τρόπους οργάνωσης της πόλης. Λίγες πόλεις όπως η Αθήνα ή η Θήβα παραμένουν με κατοίκους που θεωρούν τους εαυτούς τους αυτόχθονες. Παράλληλα, μικρά χωριά γειτονικά, αποφασίζουν εθελοντικά συνήθως να αποτελέσουν όλα μαζί έναν συνοικισμό που είναι η αρχή της πόλης που θα εμφανιστεί σε όλη της την μεγαλοπρέπεια στην αρχαϊκή και την κλασική εποχή. Αυτό που μένει κοινό είναι ένα δημοκρατικό υπόστρωμα που επιβάλει σε όλες τις νέες πόλεις συνελεύσεις, είτε των οπλιτών είτε των πολιτών που έχουν ιδιοκτησία. Άλλοτε με αρμοδιότητες που είναι αποφασιστικές κι άλλοτε με συμβουλευτικές, αυτές οι πρώιμες εκκλησίες του δήμου θα παίξουν βασικό ρόλο την κρίσιμη στιγμή όταν θα παίζεται το παιχνίδι της επικράτησης της ολιγαρχίας ή της δημοκρατίας.

Σ' αυτό το θέμα θα περάσω προσεχώς.