Χτες έγραψα κάποια πράγματα για τις Μυκήνες και τον μυκηναϊκό πολιτισμό. Επ' ευκαιρία της φωτιάς τα έγραψα, αλλά, δεν ασχολήθηκα με αυτήν που, στο κάτω-κάτω, ήταν γεγονός επουσιώδες. Θα συνεχίσω και σήμερα με τις Μυκήνες.
Όσοι γνωρίζετε μερικά πράγματα -λίγα ή πολλά- για την μυθολογία θα τα έχετε μάθει είτε από βιβλία (το σπανιότερο) είτε από παραμύθια, κόμικς, ταινίες ή σειρές. Θέλω να εστιάσω σε ένα γεγονός που ίσως το έχετε προσέξει και εσείς. Όλοι οι ήρωες της μυθολογίας, είτε είναι ημίθεοι, είτε βασιλιάδες, είτε ξεχωριστοί πρίγκιπες γιοι και κόρες θεών και ημιθέων, έχουν ΟΛΟΙ τους σαν πεδίο δράσης τον Μυκηναϊκό χώρο και σαν χρόνο δράσης την Μυκηναϊκή εποχή.
Όσοι γνωρίζετε μερικά πράγματα -λίγα ή πολλά- για την μυθολογία θα τα έχετε μάθει είτε από βιβλία (το σπανιότερο) είτε από παραμύθια, κόμικς, ταινίες ή σειρές. Θέλω να εστιάσω σε ένα γεγονός που ίσως το έχετε προσέξει και εσείς. Όλοι οι ήρωες της μυθολογίας, είτε είναι ημίθεοι, είτε βασιλιάδες, είτε ξεχωριστοί πρίγκιπες γιοι και κόρες θεών και ημιθέων, έχουν ΟΛΟΙ τους σαν πεδίο δράσης τον Μυκηναϊκό χώρο και σαν χρόνο δράσης την Μυκηναϊκή εποχή.
Ο Περσέας, ιδρυτής των Μυκηνών, ο Αγαμέμνων βασιλιάς των Μυκηνών, οι Αργοναύτες πριν τον τρωικό πόλεμο, ο Ηρακλής πριν και ταυτόχρονα με τους Αργοναύτες, ο Θησέας, οι Επτά επί Θήβαις, ο Σίσυφος, ο Βελερεφόντης, ο Αχιλλέας, ο Οδυσσέας, ο Πηλέας, ο Πελίας, ο Νηλέας, ο Οιδίπους και μια ατελείωτη σειρά ηρώων δρουν όλοι σε μια εποχή από το 1500 π.Χ. μέχρι το 1200 π.Χ. περίπου, δηλαδή στην ακμή των Μυκηναϊκών χρόνων.
Ο χώρος δράσης όλων αυτών των ηρώων είναι ο Μυκηναϊκός κόσμος, οι Μυκήνες, η Θήβα, η Αιτωλία, η Αρκαδία, η Θεσσαλία, η Βοιωτία, η Αθήνα, η Κόρινθος κι οι άλλες πόλεις των Μυκηναίων Αχαιών. Τα ταξίδια των Αργοναυτών και του Οδυσσέα περιγράφουν τον γνωστό στους Μυκηναίους κόσμο, από τον νότο της Λιβύης ως τον βορά της Θούλης και της χώρας του κασσιτέρου (Βρετανίας) κι από την δύση (Ηράκλειες στήλες) ως την Ανατολή (Ινδία).
Ο χώρος δράσης όλων αυτών των ηρώων είναι ο Μυκηναϊκός κόσμος, οι Μυκήνες, η Θήβα, η Αιτωλία, η Αρκαδία, η Θεσσαλία, η Βοιωτία, η Αθήνα, η Κόρινθος κι οι άλλες πόλεις των Μυκηναίων Αχαιών. Τα ταξίδια των Αργοναυτών και του Οδυσσέα περιγράφουν τον γνωστό στους Μυκηναίους κόσμο, από τον νότο της Λιβύης ως τον βορά της Θούλης και της χώρας του κασσιτέρου (Βρετανίας) κι από την δύση (Ηράκλειες στήλες) ως την Ανατολή (Ινδία).
Στην ουσία η μυθολογία των Ηρώων (και κατά ένα μέρος των Θεών) είναι η ιστορία των Μυκηναϊκών χρόνων που καταγράφτηκε και εξιστορήθηκε την αρχαϊκή ή κλασική εποχή, δηλαδή μετά από πεντακόσια ως χίλια χρόνια. Οι Μυκηναίοι είχαν για γραφή την γραμμική Β και σε αυτήν δεν μπορούσε να γραφτεί λογοτεχνία. Ήταν γλώσσα λογιστική, γλώσσα γραφέων και αποθηκαρίων. Το αλφάβητο ήρθε μετά τους Μυκηναίους. Η ιστορία τους γράφτηκε εκατοντάδες χρόνια μετά τα γεγονότα, επομένως γράφτηκε σαν μύθος. Γι αυτό έγινε μυθολογία κι άργησε να χαρακτηριστεί σαν ιστορία.
Τα γραπτά ευρήματα των μυκηναϊκών χρόνων (Πύλος, Κρήτη και αλλού) στην γραμμική Β δεν περιλαμβάνουν τις ιστορίες των Μυκηναίων και δεν τις αναφέρουν σαν ιστορίες ημιθέων και ηρώων. Είναι φυσικό ότι κανείς δεν περιγράφει σαν μυθολογία την εποχή του, γιατί την ζει με τρόπο πεζό σαν καθημερινότητα. Οι μυκηναϊκοί χρόνοι κι οι ηρωικές πράξεις (πόλεμοι, κατορθώματα, επιτυχίες ή αποτυχίες) καταγράφτηκαν μόνο όταν πέρασαν οι "σκοτεινοί αιώνες" που συνόδευσαν την κάθοδο των Δωριέων (1.100-800 π.Χ.). Τότε αναπτύχθηκε η αλφαβητική γραφή που επέτρεψε να γραφτούν κείμενα με μεγάλη ακρίβεια. Τα κείμενα αυτά (έπη, τραγωδίες, επιγράμματα, ποιήματα, κτλ) έμειναν εκτυπωμένα σε πέτρινες πλάκες ή δερμάτινους κώδικες και έφτασαν μέχρις εμάς (έστω το 10% των όσων γράφτηκαν).
Συγγραφείς όπως ο Πίνδαρος, ο Όμηρος, ο Ησίοδος έγραψαν τους 8ο και 7ο αιώνες, πεντακόσια χρόνια μετά. Τραγωδοί όπως ο Ευριπίδης, ο Σοφοκλής, ο Αισχύλος ανέλυσαν τους μύθους σχεδόν χίλια χρόνια μετά. Την Μυκηναϊκή ιστορία την έκαναν μυθολογία και την χρησιμοποίησαν για ψυχαγωγία, δηλαδή για την αγωγή της ψυχής, για εκπαίδευση. Συγγραφείς όπως ο Απολλόδωρος διέσωσαν τους μύθους στην αρχική τους μορφή κι άλλοι, όπως ο Παυσανίας, ο Στράβων και ο Διόδωρος, μάς τους συνέδεσαν με τα μέρη που επισκέφθηκαν αυτοπροσώπως. Όλα αυτά, συνετέλεσαν ώστε η Μυκηναϊκή εποχή να περιβληθεί με την αχλή του μύθου, του θρύλου, του παραμυθιού. Δεν πέρασε όμως αυτή η εποχή χωρίς να αφήσει το στίγμα της και κυρίως τις συνέπειές της.
Στις Μυκήνες και τον Μυκηναϊκό πολιτισμό, λοιπόν, χρωστάμε:
α.- Την συνειδητοποίηση της ενότητας του ελληνισμού. Στην Ιλιάδα καταγράφονται όλες οι ελληνικές πόλεις που πήραν μέρος στην εκστρατεία κατά της Τροίας.
β.- Την ώθηση των Ελλήνων στην εξωστρέφεια. Στα Αργοναυτικά και στην Οδύσσεια περιγράφεται όλος ο κόσμος ο οποίος λίγο αργότερα αποικίστηκε από τους Έλληνες κάνοντας την μεσόγειο ελληνική λίμνη.
γ.- Την ηθική ενότητα του ελληνικού χώρου που από τότε διαμόρφωσε κοινή θρησκεία και έθιμα, κοινό τρόπο ζωής, κοινή παιδεία.
Παρά το γεγονός ότι στον Μυκηναϊκό πολιτισμό δεσπόζουν οι βασιλείς και οι Οίκοι με θεία καταγωγή, ωστόσο από τότε είναι φανερό το πατρώο πολίτευμα των Ελλήνων, η δημοκρατία.
Τα "θέατρα" που κτίζονται σε όλη την Ελλάδα, δεν κτίζονται βέβαια για να παίζουν τις παραστάσεις τους θίασοι που δεν υπήρχαν. Το θέατρο είναι υπόθεση του 5ου αι. π.Χ., τα θέατρα όμως υπάρχουν από το 2.000 π.Χ. (π.χ. Λήμνος και αλλού). Αυτοί οι αμφιθεατρικοί χώροι, με κερκίδες ή χωρίς, κτίζονται για να συγκεντρώνεται ο λαός. Μαζεύεται ολόκληρος ο λαός της πόλης (οι Πολίτες) και αποφασίζει για τις υποθέσεις του και τους κυβερνήτες του, ακόμα και για να δικάζει.
Οι βασιλιάδες άρχουν μόνο στον πόλεμο, όπως είναι φυσικό. Εκτός πολέμου δεν είναι παρά πολίτες με ευγενική καταγωγή. Ο Οδυσσέας φτιάχνει με τα χέρια του το νυφικό του κρεβάτι και ο κάθε βασιλιάς είναι ένας αγρότης όπως όλοι. Ζεύει τα άλογα, φτιάχνει τυρί, προσέχει τα γελάδια. Ο Θησέας συνενώνει τις κώμες της Αττικής και βάζει τον κλήρο να αποφασίζει για τους άρχοντες της Αθήνας. Η δημοκρατία κάνει τα πρώτα της βήματα. Ακόμα στηρίζεται στο εθιμικό δίκαιο με αποτέλεσμα να μπορούν οι ισχυροί να εκμεταλλεύονται την δύναμή τους εις βάρος των ανίσχυρων. Όμως η πορεία του ελληνισμού, ως των ανθρώπων με το ελληνικό πατρώο πολίτευμα, είναι χωρίς γυρισμό. Αυτό το πολίτευμα θα χρειαστεί τυράννους που θα διώξουν την αριστοκρατία για να διωχθούν κατόπιν κι αυτοί και να έρθει η δημοκρατία.
Η Μυκηναϊκή εποχή, η εποχή των Αχαιών, είναι ένας αποφασιστικός κρίκος στην ελληνική ιστορία. Με τους μύθους, που είναι στην ουσία η εκ των υστέρων καταγεγραμμένη ιστορία, με τον πολιτισμό και με την ενιαία ιδεολογία, η εποχή αυτή δημιούργησε τον Ελληνισμό. Μετά την τονωτική ένεση των Δωριέων (που ίσως δόθηκε σε υπερβολικές δόσεις) η Ελλάδα βγαίνει από τους σκοτεινούς αιώνες σε μιαν αρχαϊκή εποχή που είναι ένα από τα πιο φωτεινά της σημεία.
Σε προσεχείς αναρτήσεις θα θίξω (πάντα εν συντομία) το θέμα των Δωριέων και της Αρχαϊκής εποχής. Προς το παρόν σταματώ εδώ. Στόχος μου ήταν να ολοκληρώσω μιαν εικόνα, που ξεκίνησα χτες, για τις Μυκήνες και την εποχή τους.
Τα γραπτά ευρήματα των μυκηναϊκών χρόνων (Πύλος, Κρήτη και αλλού) στην γραμμική Β δεν περιλαμβάνουν τις ιστορίες των Μυκηναίων και δεν τις αναφέρουν σαν ιστορίες ημιθέων και ηρώων. Είναι φυσικό ότι κανείς δεν περιγράφει σαν μυθολογία την εποχή του, γιατί την ζει με τρόπο πεζό σαν καθημερινότητα. Οι μυκηναϊκοί χρόνοι κι οι ηρωικές πράξεις (πόλεμοι, κατορθώματα, επιτυχίες ή αποτυχίες) καταγράφτηκαν μόνο όταν πέρασαν οι "σκοτεινοί αιώνες" που συνόδευσαν την κάθοδο των Δωριέων (1.100-800 π.Χ.). Τότε αναπτύχθηκε η αλφαβητική γραφή που επέτρεψε να γραφτούν κείμενα με μεγάλη ακρίβεια. Τα κείμενα αυτά (έπη, τραγωδίες, επιγράμματα, ποιήματα, κτλ) έμειναν εκτυπωμένα σε πέτρινες πλάκες ή δερμάτινους κώδικες και έφτασαν μέχρις εμάς (έστω το 10% των όσων γράφτηκαν).
Συγγραφείς όπως ο Πίνδαρος, ο Όμηρος, ο Ησίοδος έγραψαν τους 8ο και 7ο αιώνες, πεντακόσια χρόνια μετά. Τραγωδοί όπως ο Ευριπίδης, ο Σοφοκλής, ο Αισχύλος ανέλυσαν τους μύθους σχεδόν χίλια χρόνια μετά. Την Μυκηναϊκή ιστορία την έκαναν μυθολογία και την χρησιμοποίησαν για ψυχαγωγία, δηλαδή για την αγωγή της ψυχής, για εκπαίδευση. Συγγραφείς όπως ο Απολλόδωρος διέσωσαν τους μύθους στην αρχική τους μορφή κι άλλοι, όπως ο Παυσανίας, ο Στράβων και ο Διόδωρος, μάς τους συνέδεσαν με τα μέρη που επισκέφθηκαν αυτοπροσώπως. Όλα αυτά, συνετέλεσαν ώστε η Μυκηναϊκή εποχή να περιβληθεί με την αχλή του μύθου, του θρύλου, του παραμυθιού. Δεν πέρασε όμως αυτή η εποχή χωρίς να αφήσει το στίγμα της και κυρίως τις συνέπειές της.
Στις Μυκήνες και τον Μυκηναϊκό πολιτισμό, λοιπόν, χρωστάμε:
α.- Την συνειδητοποίηση της ενότητας του ελληνισμού. Στην Ιλιάδα καταγράφονται όλες οι ελληνικές πόλεις που πήραν μέρος στην εκστρατεία κατά της Τροίας.
β.- Την ώθηση των Ελλήνων στην εξωστρέφεια. Στα Αργοναυτικά και στην Οδύσσεια περιγράφεται όλος ο κόσμος ο οποίος λίγο αργότερα αποικίστηκε από τους Έλληνες κάνοντας την μεσόγειο ελληνική λίμνη.
γ.- Την ηθική ενότητα του ελληνικού χώρου που από τότε διαμόρφωσε κοινή θρησκεία και έθιμα, κοινό τρόπο ζωής, κοινή παιδεία.
Παρά το γεγονός ότι στον Μυκηναϊκό πολιτισμό δεσπόζουν οι βασιλείς και οι Οίκοι με θεία καταγωγή, ωστόσο από τότε είναι φανερό το πατρώο πολίτευμα των Ελλήνων, η δημοκρατία.
Τα "θέατρα" που κτίζονται σε όλη την Ελλάδα, δεν κτίζονται βέβαια για να παίζουν τις παραστάσεις τους θίασοι που δεν υπήρχαν. Το θέατρο είναι υπόθεση του 5ου αι. π.Χ., τα θέατρα όμως υπάρχουν από το 2.000 π.Χ. (π.χ. Λήμνος και αλλού). Αυτοί οι αμφιθεατρικοί χώροι, με κερκίδες ή χωρίς, κτίζονται για να συγκεντρώνεται ο λαός. Μαζεύεται ολόκληρος ο λαός της πόλης (οι Πολίτες) και αποφασίζει για τις υποθέσεις του και τους κυβερνήτες του, ακόμα και για να δικάζει.
Οι βασιλιάδες άρχουν μόνο στον πόλεμο, όπως είναι φυσικό. Εκτός πολέμου δεν είναι παρά πολίτες με ευγενική καταγωγή. Ο Οδυσσέας φτιάχνει με τα χέρια του το νυφικό του κρεβάτι και ο κάθε βασιλιάς είναι ένας αγρότης όπως όλοι. Ζεύει τα άλογα, φτιάχνει τυρί, προσέχει τα γελάδια. Ο Θησέας συνενώνει τις κώμες της Αττικής και βάζει τον κλήρο να αποφασίζει για τους άρχοντες της Αθήνας. Η δημοκρατία κάνει τα πρώτα της βήματα. Ακόμα στηρίζεται στο εθιμικό δίκαιο με αποτέλεσμα να μπορούν οι ισχυροί να εκμεταλλεύονται την δύναμή τους εις βάρος των ανίσχυρων. Όμως η πορεία του ελληνισμού, ως των ανθρώπων με το ελληνικό πατρώο πολίτευμα, είναι χωρίς γυρισμό. Αυτό το πολίτευμα θα χρειαστεί τυράννους που θα διώξουν την αριστοκρατία για να διωχθούν κατόπιν κι αυτοί και να έρθει η δημοκρατία.
Η Μυκηναϊκή εποχή, η εποχή των Αχαιών, είναι ένας αποφασιστικός κρίκος στην ελληνική ιστορία. Με τους μύθους, που είναι στην ουσία η εκ των υστέρων καταγεγραμμένη ιστορία, με τον πολιτισμό και με την ενιαία ιδεολογία, η εποχή αυτή δημιούργησε τον Ελληνισμό. Μετά την τονωτική ένεση των Δωριέων (που ίσως δόθηκε σε υπερβολικές δόσεις) η Ελλάδα βγαίνει από τους σκοτεινούς αιώνες σε μιαν αρχαϊκή εποχή που είναι ένα από τα πιο φωτεινά της σημεία.
Σε προσεχείς αναρτήσεις θα θίξω (πάντα εν συντομία) το θέμα των Δωριέων και της Αρχαϊκής εποχής. Προς το παρόν σταματώ εδώ. Στόχος μου ήταν να ολοκληρώσω μιαν εικόνα, που ξεκίνησα χτες, για τις Μυκήνες και την εποχή τους.
