Περί Αργοναυτών

Μια και από Δευτέρα θα δημοσιεύω σε συνέχειες το «ΤΡΕΙΣ ΜΕΡΕΣ ΠΟΥ ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΑΝ ΤΗΝ ΑΘΗΝΑ» και δεν θα μπορώ να μιλώ για άλλα βιβλία μου, ας το κάνω σήμερα.

Τις μέρες αυτές ξεκίνησα να γράφω ένα βιβλίο με περιεχόμενο από την Μυθολογία, όπως μου αρέσει να κάνω τελευταία. Το βιβλίο αυτό είναι, ουσιαστικά, μια περιγραφή της Αργοναυτικής Εκστρατείας με ανασκευή του ψυχολογικού και μυθολογικού της υπόβαθρου. Μέχρι στιγμής ο τίτλος που του έχω δώσει είναι: «Αργοναυτική εκστρατεία, θεοί και τιτάνες». Παίρνω στοιχεία από όλες τις αρχαίες και νεότερες Μυθολογίες (από Απολλόδωρο και Απολλώνιο, Ησίοδο, Όμηρο και Ευριπίδη, μέχρι Ντεσάρμ, Κελένυι, Γκρέιβς κ.α.) και ανασυνθέτω τον μύθο μέσα από μια νέα (πιστεύω) οπτική γωνία. Αυτή η "νέα οπτική γωνία" αξιοποιεί και όσα γνωρίζουμε σήμερα περί του φυσικού κόσμου στον οποίο πιστεύουμε ότι ζούμε. 

Είναι το τρίτο καθαρά μυθολογικό βιβλίο μου μετά το «Μελέαγρος και Αταλάντη, ήρωες κι ημίθεοι στο κυνήγι του Καλυδώνιου Κάπρου» (του 2018) και το «Διόνυσος, ο αιώνιος έφηβος και το λυκόφως των θεών» (του 2019). Οι χρονολογίες, φυσικά, δείχνουν χρόνο συγγραφής κι όχι έκδοσης καθώς πρόκειται για ανέκδοτα βιβλία.

Θα δημοσιεύσω σήμερα έναν σύντομο πρόλογο που έγραψα γι αυτό το βιβλίο περί της Αργοναυτικής Εκστρατείας και ίσως αύριο-μεθαύριο δώσω ενδεικτικά τα δυο πρώτα κεφάλαιά του, αυτά που έχω ολοκληρώσει. Φυσικά κι αυτά θα υποστούν πολλές αλλαγές ως το τέλος καθώς η ίδια η συγγραφή είναι μια περιπέτεια με συνεχείς αναθεωρήσεις και εκπλήξεις.

Ο πρόλογος, που εξηγεί γιατί γράφω αυτό το νέο βιλίο για την Αργοναυτική Εκστρατεία είναι ο εξής:

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Τα γεγονότα της αργοναυτικής εκστρατείας έχουν γραφτεί πολλές φορές, από αρχαίους κι από συγχρόνους συγγραφείς. Έχουν δημοσιευτεί με κάθε είδους μορφή, έχουν γίνει παραμύθι, κινούμενα σκίτσα, εικονογραφημένα διηγήματα ή κόμικς. Έχουν γραφτεί βιβλία, πραγματείες και δοκίμια. Έχουν γίνει ταινίες και τηλεοπτικές σειρές. Έχουν σχολιαστεί, έχουν αναλυθεί και, τελικά, έχουν πια περάσει κι αυτά στην κατηγορία του κλασικού.

Προς τι, λοιπόν, ένα ακόμη βιβλίο για τους Αργοναύτες και την εκστρατεία τους; Υπάρχει κι άλλη οπτική γωνία για να τους δούμε, πέρα από όσες φωτίστηκαν ως σήμερα;

Η φαντασία των τραγωδών έδωσε στην εκστρατεία και τους ήρωές της ένα συγκεκριμένο περιεχόμενο. Αυτό ενδιέφερε τις κοινωνίες μέσα στις οποίες έζησαν κι έγραψαν εκείνοι. Ακόμη κι οι ποιητές της αρχαϊκής εποχής συνέθεσαν έπη, για τους συγχρόνους τους. Όμως οι ιστορίες των θεών, των ηρώων, των τιτάνων και των πρωταρχικών πλασμάτων της Γης πάνε πολύ παλιότερα. Τότε, οι ιστορίες αυτές, χωρίς την σκοπιμότητα των αρχαϊκών και κλασικών χρόνων, είχαν ένα άλλο νόημα πιο αληθινό και πιο απόμακρο. Μπορεί αυτό το νόημα να ανασυντεθεί σήμερα; Είναι αυτή μια οπτική γωνία που αξίζει να γίνει κατανοητή και να αποκαλυφθεί;

Όταν, κάποτε, απάντησα θετικά στο συγκεκριμένο ερώτημα, Αργοναυτική εκστρατείατότε άρχισα να γράφω αυτό το βιβλίο.

Γιώργος Τσιρίδης

 

Από Δευτέρα το νέο βιβλίο σε συνέχειες

Μέσα Σεπτέμβρη και ετοιμάζομαι για την δημοσίευση ενός ακόμη μυθιστορήματος σε συνέχειες. Σύμφωνα με τις προτιμήσεις σας θα είναι το ιστορικό μυθιστόρημα με τίτλο «ΤΡΕΙΣ ΜΕΡΕΣ ΠΟΥ ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΑΝ ΤΗΝ ΑΘΗΝΑ» με υπότιτλο «307 πΧ. Δημοκρατία και Σάρισα».

[ΣΗΜ.: Η επιλογή έγινε από εσάς. Με βάση τα ημέιλ που δέχτηκα (δεν ήταν πολλές οι σχετικές συμμετοχές, μόλις 19), το βιβλίο αυτό συγκέντρωσε την προτίμηση των 15 και μόνον 6 διάλεξαν το μυθιστόρημα "ΤΟ ΔΙΔΥΜΟ ΑΣΤΡΟ». Το άθροισμα βγαίνει 21 γιατί 2 δήλωσαν ότι θέλουν και τα δύο εξίσου.]

Από την Δευτέρα 21 Σεπτεμβρίου θα αρχίσω τις δημοσιεύσεις που θα διακόπτονται μόνο το Σαββατοκύριακο. Θα χωριστεί σε περίπου 40-45 συνέχειες των 2.000 λέξεων κατά μέσο όρο η κάθε μια (από 1.500 ως 2.500 λέξεις, ανάλογα με την κατανομή των μυθιστορηματικών ροών). Συνολικά το μυθιστόρημα πιάνει 286 σελίδες και 83.000 λέξεις. Για να υπάρξει σύγκριση (για όποιον ενδιαφέρεται γι αυτά), το προηγούμενο που δημοσίευσα (το «Θεϊκό Βασίλειο) ήταν ένα μυθιστόρημα 440 σελίδων με 130.000 λέξεις και το είχα μοιράσει σε 54 συνέχειες.

Από Δευτέρα ξεκινάμε, λοιπόν,

Όσοι ενδιαφέρεστε για την ιστορία, και ιδιαίτερα την ελληνική ιστορία, θα βρείτε πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία για την καθημερινή ζωή των αρχαίων Ελλήνων στο μεταίχμιο, την μετάβαση από την κλασική στην ελληνιστική εποχή, Το 307 πΧ. οι Αθηναίοι ακόμα πιστεύουν πως μπορούν να αποκαταστήσουν το μεγαλείο της πόλης τους και το πατρώο τους πολίτευμα την Δημοκρατία. Στην ουσία, όμως, βρίσκονται υπό την επικυριαρχία των Μακεδόνων κι εμπλέκονται στον ανταγωνισμό τους. Από την μια είναι ο Αντίπατρος που κατέχει την Μακεδονία κι από την άλλη ο Αντίγονος που κατέχει την Ασία. Εκπρόσωπος του Αντίπατρου στην Αθήνα ο Δημήτριος Φαληρέας κι εκπρόσωπος του Αντίγονου ο γιος του Δημήτριος ο Πολιορκητής. Ο δεύτερος δεν έχει πάρει ακόμα το προσωνύμιο "πολιορκητής" και τον αποκαλούν Δημήτριο Αντιγονίδη και μετά Δημήτριο Ελευθερωτή.

ΤΟΥΛΑΧΙΣΤΟΝ ΕΔΩ ΣΤΟ ΚΕΡΑΤΣΙΝΙ ΚΑΙ ΤΗ ΔΡΑΠΕΤΣΩΝΑ ΕΧΟΥΜΕ ΕΝΟΤΗΤΑ.

Με τον τίτλο "λαός διχασμένος πάντα ηττημένος" εξέφρασα χτες την απογοήτευσή μου για τις ψηφοφορίες στο Περιφερειακό συμβούλιο. Κυρίως ενοχλήθηκα από το γεγονός ότι παρ' όλο που όλοι συμφωνούσαν στην απομάκρυνση των βιομηχανιών από την περιοχή μας, κατάφεραν να εκφράσουν την ομοφωνία τους διαφωνώντας!

Πρέπει, σήμερα, να αναφέρω, εξ αντιδιαστολής, και την ευχαρίστησή μου για την αντιμετώπιση των θεμάτων αυτών στον δήμο μας. Εδώ, με την θετική συνεισφορά όλων των παρατάξεων, η προσπάθεια να εξευρεθούν ομοφωνίες είναι συνεχής και συνεπής. Δεν θα μείνω στα γενικά. Υπάρχουν ονόματα πίσω από όλα.

Πρώτα απ'όλα ο δήμαρχος. Σε αντίθεση με την προηγούμενη τετραετία, όπου ο διαπαραταξιακός διάλογος ήταν κάτω του μηδενός, ο δήμαρχος Χρήστος Βρεττάκος καθιέρωσε τις συσκέψεις των επικεφαλής. Εκεί συζητιούνται όλα τα σπουδαία θέματα του δήμου κι επιτυγχάνονται (συνήθως) ομοφωνίες κι ομοψυχίες.

Σημαντική η συνεισφορά του Παναγιώτη Διαλινάκη που είναι αξιωματική αντιπολίτευση και ΝΔ, ωστόσο, στηρίζει έμπρακτα και συμμετέχει σ' αυτές τις συσκέψεις ανελλιπώς.

Ο Φίλιππος Καμπούρης, παρά την σφοδρή του ολιστική αντίθεση με τον δήμαρχο στην αρχή, αντελήφθη την σπουδαιότητα του θέματος και είναι εκεί.

Το ΚΚΕ κι ο Γιώργος Καλαμαράς, παρά την τακτική του ΚΚΕ να ξεχωρίζει από τους άλλους έστω και σε λεπτομέρειες, στέλνει πάντα εκπρόσωπο και βοηθά στην αλληλοκατανόηση ακόμη κι όταν τελικά διαφωνεί.

Η Ελένη Δαβγιώτη, γνωστή για το τραχύ ύφος της απέναντι στον Βρεττάκο, στις συσκέψεις έχει θετική συνεισφορά. Του "τα χώνει", αλλά πάντα με το χαμόγελο.

Η Βάνα Δατσέρη είναι πάντα ανοιχτή σε κάθε καλοπροαίρετη πρόταση κι έχει συμβάλει στον διαπαραταξιακό διάλογο. Ξέρει και πράγματα αρκετά από διοίκηση.

Ο Παντελής Καμάς σαν άνθρωπος του διαλόγου, είναι απολύτως συμβατός με μια τέτοια προσπάθεια εξεύρεσης κοινών σημείων.

Η περιοχή μας, το Κερατσίνι και η Δραπετσώνα έχουν πολλά και οξυμένα προβλήματα. Νομίζω πως ποτέ δεν είχαν τόσα πολλά μαζεμένα. Σκουπίδια, λιμάνι, βιομηχανική ζώνη, νεκροταφείο είναι πιο φανερά. Το πιο σημαντικό είναι το Σχέδιο Πόλης (ανάπλαση, παραλία ιχθυόσκαλας, ΔΕΗ, Αμφιάλη κι Άγιος Μηνάς, κέντρο Πόλης κτλ)

Όλα μαζί πρέπει να λυθούν και να σχεδιαστεί το μέλλον για μία τουλάχιστον εικοσαετία.

Αυτό υποσχέθηκα να κάνω αν εκλεγώ. Βγήκε ο Βρεττάκος κι αυτός πρέπει να το κάνει. Δεν φτάνει μόνος του καθώς το έργο είναι τεράστιο. Γι αυτόν τον λόγο η προσπάθεια να βρίσκονται Κοινοί Τόποι είναι σημαντική.

Ελπίζω πως όλοι μαζί κάτι θα καταφέρουμε.

Λαός διχασμένος πάντα ηττημένος

Προχτές στο Περιφερειακό Συμβούλιο συζητήθηκε το θέμα της οιλ ουαν και της περιοχής ανάπλασης που έχει καταντήσει ξανά βιομηχανική ζώνη.

Έλειπα από Αθήνα και δεν ήμουν παρών στη συνεδρίαση. Διάβασα, όμως, τις ψηφοφορίες που έγιναν στο περιφερειακό συμβούλιο και ένιωσα πολύ άσχημα. Όλες οι παρατάξεις προφανώς ήταν υπέρ των θέσεων του δήμου. Όμως την ώρα της ψηφοφορίας κατάφεραν να γίνουν "από δυο χωριά χωριάτες".

Η πρόταση της διοίκησης (Πατούλης-ΝΔ) είπε ότι πρέπει να φύγουν οι βιομηχανίες και να αλλάξει ο νόμος του 2005 που ουσιαστικά κάνει την μετεγκατάσταση αδύνατη. Την πρόταση ψήφισε και το ΚΚΕ κι η Ελληνική (χρυσή;) Αυγή αλλά όχι ο ΣΥΡΙΖΑ, το Κιναλ κι οι οικολόγοι.

Η πρόταση της αντιπολίτευσης είπε να φύγουν οι βιομηχανίες και να αλλάξει ο νόμος του 2005 που κάνει την μετεγκατάσταση αδύνατη, και συγκεκριμένα ζήτησε να ψηφιστεί η πρόταση του δήμου που αυτό ακριβώς λέει. Την πρόταση ψήφισαν ο ΣΥΡΙΖΑ κι οι οικολόγοι αλλά όχι η ΝΔ, το ΚΚΕ, το Κιναλ και η Ελληνική Αυγή.

Το Κιναλ δεν κατέθεσε δική του 3η πρόταση (ευτυχώς) με αποτέλεσμα να είναι και στις δύο προηγούμενες προτάσεις στο λευκό ενώ οι άλλοι είχαν ψηφίσει οι μεν της ΝΔ και οι δε του ΣΥΡΙΖΑ. Κάποιες ανοησίες που ακούστηκαν για το Κιναλ εξ αιτίας της μη εμπλοκής του σε συμπληγάδες είναι ανάξιες λόγου.

Το βέβαιο είναι ότι ΟΛΟΙ συμφωνούσαν σε δύο βασικά πράγματα:

α) Να φύγουν οι βιομηχανίες 

β) Να αλλάξει ο νόμος του 2005 που καθιστά την μετεγκατάσταση αδύνατη.

[Παρεμπιπτόντως να σημειώσω εδώ ότι αυτό ακριβώς είχε αναδείξει ο Ραγκούσης κι είχε απορρίψει αρχικά η νομική μας υπηρεσία αλλά κατόπιν στην πράξη προσχώρησε και ζήτησε τροποποίηση του νόμου του 2005.]

Το θέμα όμως δεν είναι ούτε η στάση του Κιναλ ούτε η αστοχία της διοίκησης ή της νομικής της υπηρεσίας (αν την παρέσυρε στο λάθος). 

Το θέμα είναι ότι ΟΥΤΕ ΤΩΡΑ ΠΟΥ ΣΥΜΦΩΝΟΎΣΑΝ ΟΛΟΙ, ΟΥΤΕ ΤΩΡΑ ΔΕΝ ΕΦΤΑΣΑΝ ΣΕ ΟΜΟΦΩΝΟ ΨΗΦΙΣΜΑ!

Τι περιμένουμε μετά από αυτό; 

ΛΑΟΣ ΔΙΧΑΣΜΕΝΟΣ

ΠΑΝΤΑ ΗΤΤΗΜΕΝΟΣ

Ένα ακόμη βιβλίο για δημοσίευση. Το επιλέγετε εσείς.

Ο Σεπτέμβρης είναι ο μήνας μέσα στο οποίο θα δημοσιεύσω σε συνέχειες ένα ακόμη βιβλίο μου. Η δημοσίευση του "Θεϊκού Βασιλείου" ήταν τελικά πετυχημένη με βάση τον αριθμό αυτών που το διάβασαν και τις κριτικές που άκουσα για το βιβλίο. Σύντομα θα μιλήσω με τον εκδότη για να εκτυπώσουμε το βιβλίο "Το Θεϊκό Βασίλειο και η Συνωμοσία της Νίκαιας". Θα έχει 440 σελίδες (ήταν αρκετά μεγάλο) και θα κοστίζει 12 ευρώ (σχεδόν τιμή κόστους). Περιμένω παραγγελίες.

Από το Φ/Μ είδα πως τις συνέχειες τις παρακολουθούσαν αρκετοί, πολλοί περισσότεροι από ό,τι νόμιζα, ενώ η πιο βασική πηγή αναγνωστών ήταν τα ημέιλ που έστελνα. 

[ΣΗΜΕΙΩΤΕΟΝ ότι με τα ημέιλ υπήρξε πρόβλημα στις τελευταίες δημοσιεύσεις κι αυτό με έβγαλε από τα νερά. μου. Δεν θέλω να ξανασυμβεί και θα είμαι πολύ προσεκτικός. Στις αποστολές με ημέιλ δεν θα στέλνω φωτογραφίες γιατί καμιά φορά περιέχουν κρυφά λινκ που δεν τα βλέπω και προβληματίζω τον σέρβερ. Βλέπει ομαδική αποστολή άνω των τετρακοσίων περίπου ημέιλ με λινκ για διεύθυνση που μπορεί να είναι απαγορευμένη (με πνευματικά δικαιώματα του ιδιοκτήτη της φωτογραφίας) και με βάζει σε αποκλεισμό. Τέλος πάντων θα προσέχω.]

Όπως είχα προαναγγείλει, θα επιλέξετε ανάμεσα σε δύο μυθιστορήματα. Ήδη αρκετοί μου έχουν απαντήσει, αλλά τώρα θα περιμένω τις κανονικές απαντήσεις και των υπολοίπων που θα μου στείλουν ημέιλ ή θα απαντήσουν μέσω Φ/Μ. Υπάρχει φαβορί, αλλά, θα περιμένω μερικές μέρες.

Τα δυο μυθιστορήματα, με δυο λόγια για το καθένα είναι τα εξής:

βιβλίο 1ο:

"ΤΡΕΙΣ ΜΕΡΕΣ ΠΟΥ 
ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΑΝ ΤΗΝ ΑΘΗΝΑ"

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ και ΣΑΡΙΣΑ

 

Ο τίτλος παραπέμπει (συνειδητά) στις δέκα μέρες που συγκλόνισαν τον κόσμο του Τζον Ρηντ. Πρόκειται για τρεις ακριβώς μέρες στην Αθήνα του 307 π.Χ.

Είναι η εποχή μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Μαίνεται ο πόλεμος των διαδόχων και η Αθήνα, όπως κι οι υπόλοιπες ελληνικές πόλεις έχουν χάσει την ανεξαρτησία τους και το δημοκρατικό τους πολίτευμα.

Στις 9 Ιουνίου 307 π.Χ. έρχεται στην Αθήνα, που βρίσκεται υπό την απαλή κατοχή των Μακεδόνων του Αντίπατρου,  στόλος των Μακεδόνων του Αντίγονου. Επιμελητής Αθηνών, δοτός κυβερνήτης του Αντίπατρου, είναι ο Δημήτριος Φαληρέας. Διοικητής του στόλου που καταφθάνει στον Πειραιά είναι ο γιος του Αντίγονου, ο Δημήτριος ο Πολιορκητής που αναγγέλλει στους Αθηναίους την επάνοδο στην δημοκρατία.

Στην αναταραχή των τριών αυτών ημερών συμβαίνουν πολλά γεγονότα. Δολοφονίες, προσπάθειες να κλαπούν περιουσίες, καταναγκαστικοί γάμοι, δολοπλοκίες ορφικών και πολιτικό παρασκήνιο. Όλα συμβαίνουν με φόντο την δημοκρατία που ποθούν οι Αθηναίοι. Τους την υπόσχεται ο Δημήτριος που έρχεται και διώχνει τον Δημήτριο που φεύγει.

Όλα τα γεγονότα συμβαίνουν σε τρεις μέρες από 9 έως 11 Ιουνίου 307. Τα εννιά κεφάλαια του βιβλίου είναι χωρισμένα σε πρωί, μεσημέρι κι απόγευμα της κάθε μιας από τις τρεις αυτές μέρες. 

βιβλίο 2ο:

ΤΟ ΔΙΔΥΜΟ ΑΣΤΡΟ

Στις αρχές του 20ου αιώνα 

Το βιβλίο περιέχει μια ιστορία που εκτυλίσσεται από την άνοιξη ως το φθινόπωρο του 1906. Το κύριο πρόσωπο είναι ο Θοδωρής, ένα νέο παιδί που ζει στα Κύθηρα κι ονειρεύεται να γνωρίσει τον κόσμο. Του δίνεται η ευκαιρία να πάει στην Αμερική, σε κάποιους θείους του. Πριν από αυτό, όμως, πρέπει πρώτα να φτάσει στον Πειραιά.

Θυμίζω την εποχή: Η Ελλάδα φτάνει μέχρι την Ελασσόνα και δεν υπάρχει ούτε καν σιδηροδρομική σύνδεση με την τουρκοκρατούμενη Θεσσαλονίκη, Στην Αθήνα υπάρχει ο σιδηρόδρομος Αθηνών-Πειραιώς-Κηφισιάς, ο γνωστός ηλεκτρικός. Υπάρχουν τα Βούρλα στη Δραπετσώνα και το Αγαμέμνονος Μέλαθρον στον Κοπανά (Ζωγράφου). Στα Βούρλα κυριαρχούν τα κουτσαβάκια και στο Αγαμέμνονος Μέλαθρον η Ισιδώρα Ντάνκαν με τον αδελφό της Ραιημόν. Ανοιχτό θέμα το Μακεδονικό.

Από τα Κύθηρα, ο νεαρός Θοδωρής παίρνει τον δρόμο της εσωτερικής μετανάστευσης και βρίσκεται αρχικά στον Πειραιά και στα Βούρλα. Εκεί συναντά την Βαγγελιώ και την Ευθαλία. Μετά συναντά την Λιλή Ντορσέτ, μια Ελληνοαμερικάνα φίλη της Ισιδώρας Ντάνκαν. Μαζί της βρίσκεται στην Ερμού, αρχικά, και κατόπιν στον Κοπανά, στο "Αγαμέμνονος Μέλαθρον" όπου και πιάνει δουλειά.

Η ιστορία παίρνει διάφορες τροπές και ανακατεύονται πρόσωπα από το Παρίσι και πρόσωπα από την Θεσσαλονίκη και τον Βάλτο, το μέρος όπου διεξάγεται ο μακεδονικός αγώνας. Με φόντο άλλοτε το "Μπάγκειον" της Ομόνοιας κι άλλοτε το Παρίσι ή το Βερολίνο πριν τον Α' παγκόσμιο πόλεμο, εκτυλίσσεται μια ιστορία που έχει έρωτες, πάθη, δολοπλοκίες, φόνους, μάχες και πολύ συναίσθημα. Όλα γύρω από ένα μεγάλο διαμάντι, το Δίδυμο Άστρο, που οδηγεί τους διεκδικητές του σε πράξεις τραγικές.

Από τα Κύθηρα ξεκινά το έργο, κάπου έξω από τα Κύθηρα τελειώνει. Ένα ταξίδι σε χώρους εξωτικούς ή άγνωστους, που ταξιδεύει τον αναγνώστη κυρίως μέσα στον χρόνο. Αυτό εξάλλου του δίνει και τον χαρακτήρα του ιστορικού μυθιστορήματος.

Οι βασιλιάδες της ομηρικής εποχής

Τις προηγούμενες μέρες έγραψα για τον Μυκηναϊκό πολιτισμό μέχρι και την κάθοδο των Δωριέων, που κι αυτήν την περιέγραψα αναλυτικά. Υπονόησα και ανέφερα κάποια πράγματα για τα πολιτεύματα της εποχής και ιδιαίτερα την δημοκρατία που από εκεί κάπου ξεκινάει και σαν θεσμός, καθώς εθιμικά υπήρχε από πολύ παλιότερα. Θα μιλήσω σήμερα λίγο περισσότερο για τον βασιλικό θεσμό και για τα πολιτεύματα που βρήκαν οι Δωριείς όταν ήρθαν, για τα πολιτεύματα των κρατών της ομηρικής εποχής.

Το πρώτο που πρέπει να έχουμε υπ' όψιν μας είναι ότι μιλάμε για φυλετικά κράτη. Τα κράτη αυτά θεωρούν πως έχουν έναν γενάρχη από τον οποίο προέρχονται, συνήθως έναν ήρωα ή ακόμα καλύτερα έναν ημίθεο, κι έχουν κι ένα-δυο θεούς προστάτες. Αποτελούνται από μεγάλες οικογένειες, τις πατριές που αρκετές μαζί συγκροτούν τις φρατρίες, δηλαδή τις αδελφότητες. Αρκετές φρατρίες μαζί με κοινή καταγωγή αποτελούν την φυλή. Η φυλή έχει όλα τα αγαθά, κυρίως τη γη τα ζώα και τα εργαλεία κοινά. Τα παραχωρεί με κλήρωση στις φρατρίες (κλήροι είναι τα κτήματα) κι αυτές τα δίνουν στις οικογένειες που είναι μέλη τους για να καλλιεργούν τη γη και να εκτρέφουν ζώα. Η μισή περίπου γη μένει σαν κοινή ιδιοκτησία της φυλής ενώ ο “καλύτερος” όλων των μελών της σε πολεμική αρετή, γενναιότητα και δικαιοσύνη παίρνει το καλύτερο τέμενος δηλαδή το καλύτερο οικόπεδο και γίνεται βασιλιάς της φυλής. Κάποια στιγμή το δικαίωμα αυτό γίνεται κληρονομικό αλλά οι απόγονοι πρέπει κι αυτοί να είναι γενναίοι και δίκαιοι αλλιώς καθαιρούνται. Αυτές οι κοινωνίες ζωντανεύουν στην μεγάλη ή μικρή οθόνη κάθε φορά που αναπαρίσταται η ομηρική εποχή. Οι βασιλιάδες δεν είναι ποτέ ανεξέλεγκτοι.

Γράφει σχετικά ο Μιχαήλ Σακελαρίου στην Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (τόμος Β' σ.34)]

Επικεφαλής του φυλετικού κράτους βρισκόταν ένας αρχηγός, ο αρχικός τίτλος του οποίου δεν μας είναι γνωστός. Στα ιστορικά χρόνια λεγόταν αρχαγέτας, ταγός, βασιλεύς....

Η εξουσία του αρχηγού πήγαζε από την συνέλευση των πολεμιστών. Στο απώτερο παρελθόν εκλεγόταν από την συνέλευση, αργότερα έγινε κληρονομικός αλλά αναγορευόταν από το ίδιο σώμα. ......

Η υπεροχή του φύλου απέναντι στον ηγεμόνα του φαίνεται επίσης από το γεγονός ότι η γη ανήκε στο φύλο. Έπειτα από μια εδαφική επέκταση ή από την εγκατάστασή του σε νέα χώρα, το φύλο εκχωρούσε στον βασιλέα ένα κτήμα που λεγόταν “τέμενος” και ήταν αρκετό για να εξασφαλίσει στον ίδιο και στον οίκο του ένα επίπεδο διαβιώσεως σημαντικά ανώτερο από το επίπεδο διαβιώσεως κάθε άλλης οικογένειας. Άλλα τεμένη αφιερώνονταν στους θεούς του φύλου. Η λοιπή έκταση χωριζόταν σε δύο μέρη, από τα οποία το ένα παρέμενε ιδιοκτησία του φύλου και το άλλο μοιραζόταν ανάμεσα στα αμέσως κατώτερα κλιμάκια, φυλές ή φρατρίες.......

Ο αρχηγός του φύλου ήταν ανώτερος από την συνέλευση των πολεμιστών. Την συγκαλούσε όταν ο ίδιος ήθελε κι όχι για να την συμβουλευτεί αλλά για να της ανακοινώσει τις αποφάσεις του. Ωστόσο αυτές έπαιρναν το χρίσμα της νομιμότητας με την επιδοκιμασία της συνελεύσεως η οποία εκδηλωνόταν δια βοής.... 

Αν ο αρχηγός κρινόταν πως είχε προκαλέσει την οργή των θεών με μια πράξη ασέβειας, η συνέλευση των πολεμιστών επανερχόταν στον ρόλο της ως κυρίαρχου σώματος και έθετε τέρμα όχι μόνο στην εξουσία αλλά και στη ζωή του αρχηγού.

Πέρα από τα έργα της οθόνης που ζωντανεύουν με την εικόνα τους την καθημερινότητα, κάτι θα έχουμε δει ή θα έχουμε διαβάσει όλοι στα αναρίθμητα βιβλία που έχουν γραφτεί για τις εποχές εκείνες των ηρώων και των μύθων. Κοινός παρονομαστής όλων είναι το ότι οι βασιλιάδες όπως ο Αγαμέμνονας κι ο Οδυσσέας, δεν είχαν καμιά σχέση με αυτό ήταν τότε ο Ξέρξης ή ο Κροίσος ούτε με αυτό που σήμερα είναι ένας βασιλιάς. Ούτε είχαν καμιά σχέση με τους βασιλιάδες του Μεσαίωνα, με τους αυτοκράτορες ή με τους Φαραώ. Οι βασιλιάδες εκείνης της εποχής μόνοι τους έφτιαχναν το συζυγικό τους κρεβάτι και αναπολούσαν τους ειρηνικούς καιρούς που όργωναν τα χωράφια τους και έτρεφαν χοίρους.

Μιλώντας στον Ευρύμαχο, έναν από τους μνηστήρες στο παλάτι του στην Ιθάκη, και προκαλώντας τον, του λέει ο Οδυσσέας:

«Άνοιξη να' ταν τώρα Ευρύμαχε, να' χουν μακρύνει οι μέρες

κι εσύ κι εγώ να παραβγαίναμε σ' όποια δουλειά – χορτάρι

να κόψουμε, κι εγώ καλόγυρτο δρεπάνι να κρατούσα

κι εσύ παρόμοιο να' χες, στη δουλειά να ριχτούμε

ως που να' ρθει το σκότος, άφαγοι, το χόρτο να μη λείπει

και βόδια να' χαμε να αργώνουμε, τα πιο δυναμωμένα

γεμάτα ορμή, τρανά, που χόρτασαν μαζί βοσκολογώντας

ίδια γερά και συνομήλικα, με ανάκαρα περίσσια

και να' ταν τέσσερα τα στρέμματα, και μαλακό το χώμα

στο αλέτρι ομπρός ν' ανοίγω θα 'βλεπες την αυλακιά μια κι έξω»

(Οδύσσεια, κε' στίχος 366)

Οι βασιλείς των ομηρικών επών, των μυκηναϊκών χρόνων, είναι γεωργοί και κτηνοτρόφοι ξέρουν να δουλεύουν το δρεπάνι, και να οργώνουν τη γη με τα βόδια και το αλέτρι. Είναι πολεμιστές αλλά και χωρικοί και απέχουν έτη φωτός από τους βασιλιάδες των δικών μας σύγχρονων παραμυθιών που έχουν τη δουλειά για ντροπή και που το αίμα τους είναι γαλάζιο. Οι βασιλιάδες της ομηρικής εποχής μπορεί να διαθέτουν πολλά ζωντανά και μεγάλα κτήματα, να είναι ευγενείς και ιππότες, ωστόσο φροντίζουν να ασχολούνται οι ίδιοι προσωπικά με τη γη τους και με την εκτροφή των ζώων τους. Γνωρίζουν τις αγροτικές και τις τεχνικές δουλειές και μπορούν να επιβλέπουν οι ίδιοι τους εργάτες της γης. Κι όχι μόνο γνωρίζουν αλλά ίσως να απολαμβάνουν κιόλας τη δουλειά των γεωργών και των κτηνοτρόφων που έχουν στη δούλεψή τους. Οι βασιλιάδες είναι προστάτες του λαού τους και όχι δυνάστες του. Γι αυτό και ο Αριστοτέλης στην “Αθηναίων Πολιτεία”, όταν μιλά για την Μοναρχία, την διαχωρίζει στην βασιλεία και την τυραννία, θεωρώντας την πρώτη σαν την καλή εκδοχή και την δεύτερη σαν την κακή. Έχει στο νου του την αρχαϊκή και ομηρική εποχή όταν μιλά για την βασιλεία και την δική του εποχή της δημοκρατίας όταν μιλά για την τυραννία.

Η Κλώντ Μοσσέ, εμβριθής ερευνήτρια του αρχαίου ελληνικού κόσμου για τον οποίο δίδασκε κι έγραψε πολλά έργα γράφει για την βασιλεία στα ομηρικά χρόνια¹:

«Η βασιλική εξουσία στον κόσμο που περιγράφει ο Όμηρος στηριζόταν στην πολεμική υπεροχή, στο συνοικισμό των κατοίκων και τη διανομή της γης, στην εύνοια προς τον λαό και στην φροντίδα ώστε να θριαμβεύει πάντα η δικαιοσύνη.»

Ο Αριστοτέλης για τους βασιλιάδες της ομηρικής εποχής γράφει²:

«Επειδή οι πρώτοι πρόγονοι αναδείχτηκαν ευεργέτες του λαού στις τέχνες ή στον πόλεμο, ή επειδή συγκέντρωσαν σε συνοικισμούς τους διεσπαρμένους, ή επειδή έδωσαν γη στους ακτήμονες, έγιναν βασιλιάδες με τη θέληση του λαού και παρέδιδαν την βασιλεία κληρονομικά στους διαδόχους τους.»

Η μεγαλοπρέπεια του οίκου των βασιλέων δεν εξαρτάται από τα υψηλά δώματα και τα χρυσάφια. Ο πλούτος τους μετριέται από την ομορφιά της φύσης και την καρποφορία της. Το βασιλικό περιβόλι του Αλκίνοου στη Σχερία περιγράφει ο Όμηρος στην Οδύσσεια (η, στ.114-116)

«και μέσα εκεί ψηλά κι ολόχλωρα φυτρώνουν δέντρα πλήθος

εκεί αχλαδιές, μηλιές χιλιόκαρπες, ροδιές φυλλομανούνε

εκεί συκιές γλυκές κι ολόχλωρες ελιές θωρείς ολούθε»

Οι βασίλισσες γνέφουν στον αργαλειό τα δικά τους υφαντά και των βασιλέων συζύγων τους, επιβλέπουν τις δουλειές του σπιτιού με τη βοήθεια υπηρετικού προσωπικού κι έχουν την δική τους περιουσία. Η Ανδρομάχη περιμένει τον Έκτορα (Ιλιάδα, Χ, 440):

«Στον αργαλειό εκαθόταν κι ύφαινε μες στο αψηλό της σπίτι

σκουτί διπλόφαρδο, ολοπόρφυρο, μυριοξομπλιάζοντάς το

κι είχε προστάξει τις ωριόμαλλες μέσα στο σπίτι βάγιες

τρανό να στήσουν για τον Έκτορα πα στη φωτιά λεβέτι

να βρει γυρνώντας απ' τον πόλεμο ζεστό λουτρό να κάνει.»

Οι γυναίκες είναι αρχόντισσες στα του οίκου τους και τις σέβονται όπως και κάθε άλλη γυναίκα, είτε από ευγενική είτε από άσημη γενιά. Η Πηνελόπη, η Ανδρομάχη υφαίνουν και η Ναυσικά πλένει ασπρόρουχα στην παραλία. Οι γυναίκες απολαμβάνουν πλήρη σεβασμό από τον σύζυγό τους. Δυο χαρακτηριστικά ζευγάρια, ο Οδυσσέας με την Πηνελόπη κι ο Έκτωρ με την Ανδρομάχη, δείχνουν πως “εδώ υπάρχει ένας έρωτας μεγάλος”!

Δεν υπάρχουν πρίγκιπες. Διαδέχονται οι πρωτότοκοι τον βασιλιά όταν αποσύρεται, όμως ρωτούν τον δήμο που έχει τον πρώτο και τον τελευταίο λόγο. Ο Λαέρτης, αν και πατέρας του Οδυσσέα, είναι απόμαχος της ζωής, ο δε γιος του Τηλέμαχος, προκειμένου να πάει μέχρι τη Σπάρτη για να τον αναζητήσει, ζητά την άδεια από τη συνέλευση των πολιτών της Ιθάκης. Του επιτρέπουν να πάει και του δίνουν ένα πλοίο. Δεν ήταν βέβαιο πως θα το έκαναν γι αυτό τον βοήθησε κι η Αθηνά. Τα πλοία δεν ανήκουν στους βασιλιάδες, τα ορίζει και τα διαθέτει ο δήμος. Για μια σημαντική απόφαση, συγκαλούνται οι πολίτες και αποφαίνονται.

Ο Οιδίπους δίνει λόγο στη συνέλευση της Θήβας η οποία μάλιστα τον είχε κάνει τύραννο κι ο Κρέων έχει να δώσει λόγο στους πολίτες αν τήρησε ή όχι τους νόμους της πόλης τους. Ο Οδυσσέας περιπλανιέται με τους “συντρόφους” του και οι Μυρμιδόνες είναι “σύντροφοι” του Αχιλλέα. Εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με τον αυτοκράτορα, τον βασιλιά, τον σουλτάνο και τους “δούλους” του. Οι οπλίτες κι ο στρατηγός είναι “σύντροφοι” και συνέρχονται σε συνελεύσεις όπου όλοι έχουν λόγο. Ο βασιλιάς πρέπει να πείσει για τη γνώμη του. Αυτά υποδηλώνουν λιγότερο φυλετική αδελφοσύνη και περισσότερο μια βαθύτερη ισότητα απέναντι στον νόμο.

Ο βασιλιάς έχει ένα προβάδισμα έναντι όλων στον πόλεμο γιατί είναι ο πιο γενναίος. Αυτή του τη γενναιότητα όμως πρέπει να την επιβεβαιώνει με τις πράξεις του που πρέπει πάνω από όλα να είναι δίκαιες. Καμιά απόφαση δεν λαμβάνεται αν δεν συγκληθεί η ολομέλεια των στρατιωτών, όταν είμαστε σε πόλεμο ή των πολιτών όταν είναι περίοδος ειρήνης. Ο βασιλιάς κι οι ρήτορες προτείνουν ελεύθερα ό,τι θεωρούν σωστό κι ο δήμος ή ο στρατός αποδέχονται την πρόταση ή την απορρίπτουν. Σαν πολύ “δημοκρατικά” δεν είναι όλα αυτά για ένα βασίλειο;

Η μοναρχία όπως την γνωρίσαμε από την ιστορία, οι δυνατοί βασιλιάδες που κόβουν κεφάλια, οι μονάρχες που κυβερνούν ελέω θεού, οι ισόθεοι αυτοκράτορες, δεν έχουν καμιά μα καμιά σχέση με τα πολιτεύματα της αρχαϊκής εποχής. Υπήρχε ένας “Άναξ” ή ένας “Βασιλιάς” ή ένας “Αρχαγέτας” επικεφαλής των πολιτών-οπλιτών αλλά ο δήμος, δηλαδή ο λαός, είναι παρών σε κάθε απόφαση που λαμβάνεται. Κι αυτό συμβαίνει όχι μόνο στον χώρο των θνητών αλλά και στον χώρο των αθανάτων.

Αναφέρουμε τους αθάνατους θεούς όχι τυχαία. Είναι γνωστό ότι οι άνθρωποι έχουν την τάση να αποτυπώνουν στους θεούς τις ιδιότητες που οι ίδιοι θα ήθελαν να έχουν ή που θεωρούν ιδανικές. Έτσι οι μονοθεϊσμοί ταυτίστηκαν ιστορικά με τις (ελέω θεού) μοναρχίες. Ο Θεός στέλνει εντολές απ' ευθείας στον Αβραάμ ή τον Μωάμεθ ή στους Αποστόλους κι έτσι ο υπήκοος πιστός δεν μπορεί να έχει την παραμικρή αντίρρηση αφού έχει να κάνει με τον λόγο του θεού. Αντίθετα στους πολυθεϊσμούς οι γνώμες είναι πολλές. Ιδιαίτερα μάλιστα στην ελληνικό χώρο, οι θεοί αποφασίζουν ομαδικά, έχουν τη δική τους ολομέλεια πάνω στον Όλυμπο.

Στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια αλλά και σε όλη τη μυθολογία, οι θεοί συνεδριάζουν τακτικά. Ο Δίας είναι αναμφισβήτητος αρχηγός και δυνατότερος όλων, όμως, δεν παίρνει μόνος του αποφάσεις. Συνέρχονται όλοι μαζί στον Όλυμπο και προσπαθούν να πείσουν ο ένας τον άλλον. Ο Δίας αναγκάζεται να ακολουθήσει την θέληση της πλειοψηφίας. Στον τρωικό πόλεμο ο Δίας είναι με τους Τρώες κι έχει μαζί του τον αδελφό του Ποσειδώνα, τον Απόλλωνα, την Αφροδίτη, κι όμως χάνουν από ένα συνασπισμό της Ήρας, της Αθηνάς με τον Ερμή και τον Ήφαιστο. Σαν θεός που είναι ο Δίας γνωρίζει ότι θα χάσει τον πόλεμο και η Τροία θα πέσει. Κάνει μόνο καθυστέρηση ώστε οι Έλληνες να μην την καταλύσουν αμέσως αλλά να μείνουν κάπου δέκα χρόνια έξω από τα τείχη. Δεν έχει σημασία πόσο ιστορικές αλήθειες είναι όλα αυτά, σημασία έχει ότι ο Βασιλιάς των θεών υπόκειται στις αποφάσεις της συνέλευσης των δώδεκα και στην κυριότερη μάχη που δίνει βγαίνει χαμένος. Ο μεγάλος θεός χάνει, όπως έχασε πολλές φορές ο Αγαμέμνων όταν θυσίασε την κόρη του στην Αυλίδα, όταν παρέδωσε την Χρυσηίδα κι όταν αναγκάστηκε αργότερα να πέσει στα πόδια του Αχιλλέα και να τον παρακαλέσει.

Το πολίτευμα εξωτερικά είναι βασιλεία αλλά μέσα του έχει πολλά στοιχεία δημοκρατίας. Πρέπει να δώσουμε μιαν εξήγηση γι αυτό και για να το κάνουμε ίσως χρειάζεται να πάμε μερικές χιλιάδες χρόνια ακόμα πιο πίσω.

1 Κλωντ Μοσσέ “Η Αρχαϊκή Ελλάδα” σελ.88

2 Αριστοτέλους Πολιτικά Γ' 1285 ^β, 5-14

Η κάθοδοι των Δωριέων

Ας ξεκαθαρίσουμε κάτι. Οι χάρτες που έχουν τον βορά πάνω και τον νότο κάτω, δεν υπήρχαν στην αρχαιότητα. Μόνο σε έναν τέτοιο χάρτη θα εννοούσαμε ως "κάθοδο" την μετακίνηση από βορά προς νότο. Σε κάθε άλλη περίπτωση, κάθοδος είναι η μετακίνηση από τα βουνά προς τις πεδιάδες. Αυτό συνέβη και στην "κάθοδο των Δωριέων". Φύλα ελληνικά, που έμειναν απρόσβλητα από την επίδραση του Μυκηναϊκού πολιτισμού γιατί ζούσαν στα βουνά της Πίνδου, κατεβαίνουν στα πεδινά και κατακτούν τις πόλεις των πολιτισμένων Μυκηναίων. Αυτή είναι η κάθοδος των Δωριέων.

Οι ομηρικές κοινωνίες και ο μυκηναϊκός κόσμος έσβησαν λίγα χρόνια μετά την λήξη του Τρωικού πολέμου στα μέσα περίπου του 13ου αι. π.Χ. Γύρω στο 1125 κι ως το 800 π.Χ. χρονολογούνται οι μεγάλες αλλαγές από τις μετακινήσεις πληθυσμών στον ελληνικό χώρο. Πρόκειται για μια τεράστια αλλαγή που αλλάζει εντελώς τον χάρτη της Ελλάδας και των πόλεων. Τα φύλα που μετακινούνται δεν είναι βάρβαροι, είναι Έλληνες με τις ίδιες παραδόσεις, την ίδια γλώσσα (έστω και με διαφορές στις διαλέκτους), τους ίδιους θεούς, τους ίδιους ήρωες. Όλοι αναφέρονται στον Δία και στο δωδεκάθεο, στους μεγάλους προγόνους και ημίθεους Ηρακλή και Αχιλλέα, τραγουδούν την Ιλιάδα και την Οδύσσεια κι έχουν τη ζωή που περιγράφει ο Ησίοδος. Προκαλούνται πόλεμοι, παράδοση πόλεων σε κατακτητές, μαζικές αποχωρήσεις φυλών και ο πρώτος αποικισμός που διευρύνει πολύ τα όρια του ελληνικού κόσμου. Οι μετακινήσεις γίνονται σε τέσσερις φάσεις.

  
Η πρώτη ανάμεσα στο 1125 και 1100 π.Χ. είναι ουσιαστικά η “Κάθοδος των Δωριέων” όπως ονομάστηκε. Οι Δωριείς που είχαν προσπαθήσει ανεπιτυχώς πριν από χρόνια να περάσουν από τον Ισθμό, αυτή τη φορά μαζεύτηκαν κοντά στο σημερινό Αντίρριο και πέρασαν στην Πελοπόννησο στο Ρίο ή το Αίγιο με βάρκες. Του βοήθησαν οι Αιτωλείς που πέρασαν κι αυτοί απέναντι μαζί τους. Οι Δωριείς είχαν χωριστεί σε τρεις ομάδες με τρεις στόχους: Η μία ομάδα πήγε στην Μεσσήνη η άλλη στην Λακωνία και η τρίτη στο Άργος. Οι τέταρτη ομάδα, των Αιτωλών, πήγε στην Ηλεία. Σε όλες τις περιπτώσεις οι εισβολές πέτυχαν και οι καταλήψεις των νέων εδαφών πραγματοποιήθηκαν.

Η δεύτερη μετακίνηση γίνεται ανάμεσα 1100 και 1050 π.Χ.. Δωριείς από τον Σπερχειό έρχονται δια θαλάσσης στην Κόρινθο, οι Βοιωτοί έρχονται από τη νότια Θεσσαλία στην σημερινή Βοιωτία δυτικά της Κωπαΐδας ενώ Αχαιοί κι Αρκάδες της Πελοποννήσου φεύγουν άλλοι για Κρήτη κι άλλοι για Κύπρο. Οι Δωριείς του Άργους επεκτείνονται σε ολόκληρη τη βορειοδυτική Πελοπόννησο.

Η τρίτη φάση εξελίσσεται ανάμεσα στο 1050 και το 950 π.Χ. και διαρκεί εκατό χρόνια. Αχαϊκά και Ιωνικά φύλα από την βόρεια Πελοπόννησο, φοβούμενα τους Δωριείς περνούν στην Αττική και στην Εύβοια αλλά και στα νησιά του Αιγαίου. Οι Ίωνες της Αττικής μαζί με άλλους πρόσφυγες, φοβισμένοι κι αυτοί από την συνεχή επιθετικότητα των Δωριέων μεταναστεύουν στις απέναντι μικρασιατικές ακτές της μετέπειτα Ιωνίας, ενώ και οι Αιολείς από τη Θεσσαλία περνούν στην Λέσβο και τις απέναντι μικρασιατικές ακτές. Οι Δωριείς του Άργους εξαπλώνονται σε όλη την γειτονική βορειοδυτική Πελοπόννησο.

Η τέταρτη φάση των μετακινήσεων διαρκεί από το 950 ως το 800 π.Χ. δηλαδή γύρω στα εκατόν πενήντα έτη, Δωριείς από την Πελοπόννησο πέρασαν στην Κρήτη, Δωδεκάνησα και την Καρία (στη νοτιοδυτική Μικρασία) ενώ οι Βοιωτοί επεκτάθηκαν σε ολόκληρη τη σημερινή Βοιωτία.

Αυτές ήταν οι βασικές μετακινήσεις που έγιναν και δίνουν ανάγλυφα την εικόνα της φοβερής αναστάτωσης που προκλήθηκε. Κανένα σημείο στον ελλαδικό χώρο δεν έμεινε απείραχτο. Μερικές από τις μυκηναϊκές πόλεις πολιορκήθηκαν και κάηκαν ή και ισοπεδώθηκαν. Οι περισσότερες γνωρίζοντας την τύχη που θα είχαν αν αντιστέκονταν παραδόθηκαν ειρηνικά. Οι κατακτητές Δωριείς, ήταν γενναίοι και δυνατοί και θεωρούσαν τον εαυτό τους απόγονο του Ηρακλή, αλλά από γράμματα και πολιτισμό μάλλον δεν είχαν ιδέα. Στις πόλεις που κατάκτησαν μοιράζονται τη γη με κλήρους και σιγά-σιγά δημιουργούν μιαν αριστοκρατία που τα μέλη της μοιράζονται την εξουσία. Στις πόλεις που διαφεύγουν την υποδούλωση οι αριστοκράτες κυριαρχούν επίσης.

Η Ελλάδα βυθίστηκε στους δικούς της σκοτεινούς αιώνες. Από τον 12ο ως τον 9ο αιώνα τα ευρήματα των αρχαιολόγων είναι ελάχιστα και δεν υπάρχουν καθόλου γραπτές μαρτυρίες. Η γραμμική Β γραφή των μυκηναϊκών χρόνων που χρησίμευε για να γράφονται οι περιουσίες των ανακτόρων πέρασε σε αχρηστία και ξεχάστηκε. Δεν ήταν μια γλώσσα του λαού αλλά των αριστοκρατών και οι νέοι κυρίαρχοι ευγενείς ούτε την γνώριζαν ούτε και ενδιαφέρονταν να την μάθουν. Κι αν γραφόταν κάτι εκείνη την εποχή, πράγμα που είναι αμφίβολο, το υλικό που θα χρησιμοποιούσαν οι γραφείς ήταν τέτοιο (δέρμα, πινάκια) που δεν διατηρήθηκε. Ωστόσο αν υπήρχε γραφή όλο και κάτι θα έμενε είτε γραμμένο σε σκληρό υλικό, πέτρα ή μάρμαρο ή ακόμη και σε ξύλο ή πηλό όπως έμειναν λόγω μιας ξαφνικής πυρκαγιάς οι πινακίδες της Πύλου.

Από τον ομηρικό κόσμο δεν απομένουν παρά οι αναμνήσεις μιας περίλαμπρης εποχής, της εποχής των ηρώων. Ο μυκηναϊκός κόσμος έχει σωριαστεί σε ερείπια. Οι πόλεις που κάποτε ήταν σπουδαίες και “πολύχρυσες” όπως οι Μυκήνες και η Πύλος γίνονται ασήμαντα χωριά ενώ πόλεις που επί Αχαιών ήταν σπουδαίες όπως το Άργος, η Ιωλκός ή η Κόρινθος, τώρα αλλάζουν κυρίαρχους και τρόπους οργάνωσης της πόλης. Λίγες πόλεις όπως η Αθήνα ή η Θήβα παραμένουν με κατοίκους που θεωρούν τους εαυτούς τους αυτόχθονες. Παράλληλα, μικρά χωριά γειτονικά, αποφασίζουν εθελοντικά συνήθως να αποτελέσουν όλα μαζί έναν συνοικισμό που είναι η αρχή της πόλης που θα εμφανιστεί σε όλη της την μεγαλοπρέπεια στην αρχαϊκή και την κλασική εποχή. Αυτό που μένει κοινό είναι ένα δημοκρατικό υπόστρωμα που επιβάλει σε όλες τις νέες πόλεις συνελεύσεις, είτε των οπλιτών είτε των πολιτών που έχουν ιδιοκτησία. Άλλοτε με αρμοδιότητες που είναι αποφασιστικές κι άλλοτε με συμβουλευτικές, αυτές οι πρώιμες εκκλησίες του δήμου θα παίξουν βασικό ρόλο την κρίσιμη στιγμή όταν θα παίζεται το παιχνίδι της επικράτησης της ολιγαρχίας ή της δημοκρατίας.

Σ' αυτό το θέμα θα περάσω προσεχώς.

Από τις Μυκήνες ξεκινά η ενότητα του ελληνισμού

Χτες έγραψα κάποια πράγματα για τις Μυκήνες και τον μυκηναϊκό πολιτισμό. Επ' ευκαιρία της φωτιάς τα έγραψα, αλλά, δεν ασχολήθηκα με αυτήν που, στο κάτω-κάτω, ήταν γεγονός επουσιώδες. Θα συνεχίσω και σήμερα με τις Μυκήνες.

Όσοι γνωρίζετε μερικά πράγματα -λίγα ή πολλά- για την μυθολογία θα τα έχετε μάθει είτε από βιβλία (το σπανιότερο) είτε από παραμύθια, κόμικς, ταινίες ή σειρές. Θέλω να εστιάσω σε ένα γεγονός που ίσως το έχετε προσέξει και εσείς. Όλοι οι ήρωες της μυθολογίας, είτε είναι ημίθεοι, είτε βασιλιάδες, είτε ξεχωριστοί πρίγκιπες γιοι και κόρες θεών και ημιθέων, έχουν ΟΛΟΙ τους σαν πεδίο δράσης τον Μυκηναϊκό χώρο και σαν χρόνο δράσης την Μυκηναϊκή εποχή.

Ο Περσέας, ιδρυτής των Μυκηνών, ο Αγαμέμνων βασιλιάς των Μυκηνών, οι Αργοναύτες πριν τον τρωικό πόλεμο, ο Ηρακλής πριν και ταυτόχρονα με τους Αργοναύτες, ο Θησέας, οι Επτά επί Θήβαις, ο Σίσυφος, ο Βελερεφόντης, ο Αχιλλέας, ο Οδυσσέας, ο Πηλέας, ο Πελίας, ο Νηλέας, ο Οιδίπους και μια ατελείωτη σειρά ηρώων δρουν όλοι σε μια εποχή από το 1500 π.Χ. μέχρι το 1200 π.Χ. περίπου, δηλαδή στην ακμή των Μυκηναϊκών χρόνων. 
Ο χώρος δράσης όλων αυτών των ηρώων είναι ο Μυκηναϊκός κόσμος, οι Μυκήνες, η Θήβα, η Αιτωλία, η Αρκαδία, η Θεσσαλία, η Βοιωτία, η Αθήνα, η Κόρινθος κι οι άλλες πόλεις των Μυκηναίων Αχαιών. Τα ταξίδια των Αργοναυτών και του Οδυσσέα περιγράφουν τον γνωστό στους Μυκηναίους κόσμο, από τον νότο της Λιβύης ως τον βορά της Θούλης και της χώρας του κασσιτέρου (Βρετανίας) κι από την δύση (Ηράκλειες στήλες) ως την Ανατολή (Ινδία).

Στην ουσία η μυθολογία των Ηρώων (και κατά ένα μέρος των Θεών) είναι η ιστορία των Μυκηναϊκών χρόνων που καταγράφτηκε και εξιστορήθηκε την αρχαϊκή ή κλασική εποχή, δηλαδή μετά από πεντακόσια ως χίλια χρόνια. Οι Μυκηναίοι είχαν για γραφή την γραμμική Β και σε αυτήν δεν μπορούσε να γραφτεί λογοτεχνία. Ήταν γλώσσα λογιστική, γλώσσα γραφέων και αποθηκαρίων. Το αλφάβητο ήρθε μετά τους Μυκηναίους. Η ιστορία τους γράφτηκε εκατοντάδες χρόνια μετά τα γεγονότα, επομένως γράφτηκε σαν μύθος. Γι αυτό έγινε μυθολογία κι άργησε να χαρακτηριστεί σαν ιστορία. 
Τα γραπτά ευρήματα των μυκηναϊκών χρόνων (Πύλος, Κρήτη και αλλού) στην γραμμική Β δεν περιλαμβάνουν τις ιστορίες των Μυκηναίων και δεν τις αναφέρουν σαν ιστορίες ημιθέων και ηρώων. Είναι φυσικό ότι κανείς δεν περιγράφει σαν μυθολογία την εποχή του, γιατί την ζει με τρόπο πεζό σαν καθημερινότητα. Οι μυκηναϊκοί χρόνοι κι οι ηρωικές πράξεις (πόλεμοι, κατορθώματα, επιτυχίες ή αποτυχίες) καταγράφτηκαν μόνο όταν πέρασαν οι "σκοτεινοί αιώνες" που συνόδευσαν την κάθοδο των Δωριέων (1.100-800 π.Χ.). Τότε αναπτύχθηκε η αλφαβητική γραφή που επέτρεψε να γραφτούν κείμενα με μεγάλη ακρίβεια. Τα κείμενα αυτά (έπη, τραγωδίες, επιγράμματα, ποιήματα, κτλ) έμειναν εκτυπωμένα σε πέτρινες πλάκες ή δερμάτινους κώδικες και έφτασαν μέχρις εμάς (έστω το 10% των όσων γράφτηκαν).
Συγγραφείς όπως ο Πίνδαρος, ο Όμηρος, ο Ησίοδος έγραψαν τους 8ο και 7ο αιώνες, πεντακόσια χρόνια μετά. Τραγωδοί όπως ο Ευριπίδης, ο Σοφοκλής, ο Αισχύλος ανέλυσαν τους μύθους σχεδόν χίλια χρόνια μετά. Την Μυκηναϊκή ιστορία την έκαναν μυθολογία και την χρησιμοποίησαν για ψυχαγωγία, δηλαδή για την αγωγή της ψυχής, για εκπαίδευση. Συγγραφείς όπως ο Απολλόδωρος διέσωσαν τους μύθους στην αρχική τους μορφή κι άλλοι, όπως ο Παυσανίας, ο Στράβων και ο Διόδωρος, μάς τους συνέδεσαν με τα μέρη που επισκέφθηκαν αυτοπροσώπως. Όλα αυτά, συνετέλεσαν ώστε η Μυκηναϊκή εποχή να περιβληθεί με την αχλή του μύθου, του θρύλου, του παραμυθιού. Δεν πέρασε όμως αυτή η εποχή χωρίς να αφήσει το στίγμα της και κυρίως τις συνέπειές της.

Στις Μυκήνες και τον Μυκηναϊκό πολιτισμό, λοιπόν, χρωστάμε:
α.- Την συνειδητοποίηση της ενότητας του ελληνισμού. Στην Ιλιάδα καταγράφονται όλες οι ελληνικές πόλεις που πήραν μέρος στην εκστρατεία κατά της Τροίας.
β.- Την ώθηση των Ελλήνων στην εξωστρέφεια. Στα Αργοναυτικά και στην Οδύσσεια περιγράφεται όλος ο κόσμος ο οποίος λίγο αργότερα αποικίστηκε από τους Έλληνες κάνοντας την μεσόγειο ελληνική λίμνη.
γ.- Την ηθική ενότητα του ελληνικού χώρου που από τότε διαμόρφωσε κοινή θρησκεία και έθιμα, κοινό τρόπο ζωής, κοινή  παιδεία.

Παρά το γεγονός ότι στον Μυκηναϊκό πολιτισμό δεσπόζουν οι βασιλείς και οι Οίκοι με θεία καταγωγή, ωστόσο από τότε είναι φανερό το πατρώο πολίτευμα των Ελλήνων, η δημοκρατία. 
Τα "θέατρα" που κτίζονται σε όλη την Ελλάδα, δεν κτίζονται βέβαια για να παίζουν τις παραστάσεις τους θίασοι που δεν υπήρχαν. Το θέατρο είναι υπόθεση του 5ου αι. π.Χ., τα θέατρα όμως υπάρχουν από το 2.000 π.Χ. (π.χ. Λήμνος και αλλού). Αυτοί οι αμφιθεατρικοί χώροι, με κερκίδες ή χωρίς, κτίζονται για να συγκεντρώνεται ο λαός. Μαζεύεται ολόκληρος ο λαός της πόλης (οι Πολίτες) και αποφασίζει για τις υποθέσεις του και τους κυβερνήτες του, ακόμα και για να δικάζει.
Οι βασιλιάδες άρχουν μόνο στον πόλεμο, όπως είναι φυσικό. Εκτός πολέμου δεν είναι παρά πολίτες με ευγενική καταγωγή. Ο Οδυσσέας φτιάχνει με τα χέρια του το νυφικό του κρεβάτι και ο κάθε βασιλιάς είναι ένας αγρότης όπως όλοι. Ζεύει τα άλογα, φτιάχνει τυρί, προσέχει τα γελάδια. Ο Θησέας συνενώνει τις κώμες της Αττικής και βάζει τον κλήρο να αποφασίζει για τους άρχοντες της Αθήνας. Η δημοκρατία κάνει τα πρώτα της βήματα. Ακόμα στηρίζεται στο εθιμικό δίκαιο με αποτέλεσμα να μπορούν οι ισχυροί να εκμεταλλεύονται την δύναμή τους εις βάρος των ανίσχυρων. Όμως η πορεία του ελληνισμού, ως των ανθρώπων με το ελληνικό πατρώο πολίτευμα, είναι χωρίς γυρισμό. Αυτό το πολίτευμα θα χρειαστεί τυράννους που θα διώξουν την αριστοκρατία για να διωχθούν κατόπιν κι αυτοί και να έρθει η δημοκρατία.

Η Μυκηναϊκή εποχή, η εποχή των Αχαιών, είναι ένας αποφασιστικός κρίκος στην ελληνική ιστορία. Με τους μύθους, που είναι στην ουσία η εκ των υστέρων καταγεγραμμένη ιστορία, με τον πολιτισμό και με την ενιαία ιδεολογία, η εποχή αυτή δημιούργησε τον Ελληνισμό. Μετά την τονωτική ένεση των Δωριέων (που ίσως δόθηκε σε υπερβολικές δόσεις) η Ελλάδα βγαίνει από τους σκοτεινούς αιώνες σε μιαν αρχαϊκή εποχή που είναι ένα από τα πιο φωτεινά της σημεία. 

Σε προσεχείς αναρτήσεις θα θίξω (πάντα εν συντομία) το θέμα των Δωριέων και της Αρχαϊκής εποχής. Προς το παρόν σταματώ εδώ. Στόχος μου ήταν να ολοκληρώσω μιαν εικόνα, που ξεκίνησα χτες, για τις Μυκήνες και την εποχή τους.

Περί Μυκηνών ο λόγος

Δυο λόγια για τις Μυκήνες σήμερα. Όχι βέβαια για την φωτιά αλλά για τον ρόλο αυτής της πόλης στην αρχαιότητα.

Η αρχαία ελληνική ιστορία ξεκινά από το 2.000 π.Χ. περίπου και φτάνει ως την ύστερη αρχαιότητα γύρω στον 6ο αιώνα μ.Χ.. Η περίοδος αυτή των 2.5000 χρόνων χωρίζεται σε υποπεριόδους. Φυσικά είναι αυθαίρετη και πολύ "χοντρική" κατάταξη, αλλά, είναι η συνήθης κατάταξη όλων των ιστορικών. Οι περίοδοι αυτές είναι:

1. Μινωική περίοδος 2.000 π.Χ μέχρι περίπου 1.600 π.Χ. (400 χρόνια)

2. Μυκηναϊκή περίοδος 1.600 π.Χ. -1.100 π.Χ. (περίπου 500 χρόνια)

3. Κάθοδος Δωριέων ή Σκοτεινοί αιώνες 1.100 π.Χ.-800 π.Χ. (300 χρόνια περίπου)

4. Αρχαϊκή εποχή 800 π.Χ.-550 π.Χ. (περίπου 250 χρόνια)

5. Κλασσική εποχή 550 π.Χ.-300 π.Χ. (περίπου 250 χρόνια)

6. Ελληνιστική εποχή 300 π.Χ.-50 π.Χ. (περίπου 250 χρόνια)

7. Ρωμαϊκή εποχή 50 π.Χ.-300 μ.Χ. (περίπου 350 χρόνια)

8. Ύστερη αρχαιότητα 300 μ.Χ.-600 μ.Χ, (περίπου 300 χρόνια)

Η δεύτερη περίοδος, χαρακτηρίζεται ως Μυκηναϊκή. Οι Έλληνες εκείνης της εποχής ονομάζονταν Δαναοί, Αχαιοί, Αιολείς, Βοιωτοί κτλ κι όχι Μυκηναίοι. Σήμερα όμως (κι εδώ και εκατοντάδες χρόνια στην ιστοριογραφία) όλοι τους αποκαλούν "Μυκηναίους", όπως τους Έλληνες της προηγούμενης περιόδου τους αποκαλούν "Μινωίτες". Οι Μυκήνες, ήταν το ουσιαστικό κέντρο του ελληνισμού σε όλη αυτή την περίοδο της επικράτησης των Αχαιών. Από το 1.450 π.Χ. μάλιστα, οι Αχαιοί είχαν κατακτήσει και την Κρήτη ενώ η επέκτασή τους έφτασε στην Τροία το 1.280 π.Χ. Τα ομηρικά έπη περιγράφουν μιαν ηρωική Ελλάδα που είναι η Μυκηναϊκή Ελλάδα. Εξάλλου στην Τρωική εκστρατεία όλες οι ελληνικές πόλεις και φυλές εκστράτευσαν κάτω από την ηγεμονία του βασιλιά των πολύχρυσων Μυκηνών.

Τις Μυκήνες εξερεύνησε πρώτος ο Σλίμαν, ο αυτοδίδακτος αρχαιολόγος που ξεφτίλισε την αρχαιολογία όλου του κόσμου. Όλη η υφήλιος, και ειδικά οι μεγάλες αρχαιολογικές σχολές και υπηρεσίες Γαλλίας, Γερμανίας και Αγγλίας, θεωρούσαν πως τα τρωικά ήταν μύθοι πλασμένοι από την φαντασία του Ομήρου. Ο Σλίμαν πίστευε πως κι η Τροία υπήρχε, κι οι Μυκήνες και όλα τα μέρη που ονόμαζε η Ιλιάδα (τουλάχιστον). Ήρθε στην Ελλάδα, παντρεύτηκε την Σοφία, μια γυναίκα που διάλεξε για να ζήσει μαζί της και να τον βοηθήσει στο έργο του, και μαζί της πήγε στην Τουρκία στο Ινσιρλίκ. Έσκαψε και βρήκε την Τροία. Μετά πήγε στις Μυκήνες. Έσκαψε και βρήκε τον τάφο του Αγαμέμνονα. Έδειξε στους αρχαιολόγους ότι οι Μυκήνες κι ο Τρωικός πόλεμος ήταν ιστορία κι όχι μύθος.

Οι Δωριείς, γύρω στο 1.100 π.Χ. κατέστρεψαν τις Μυκήνες και τις υποβάθμισαν σε δεύτερης τάξης πόλη, αφού κέντρο κυριαρχίας στην βορειοδυτική Πελοπόννησο έγινε το Άργος, δωρική πόλη. Στους μύθους βέβαια, πλην των Ομηρικών επών, το Άργος φαίνεται να έχει δεσπόζουσα θέση, αλλά αυτό οφείλεται στην εκ των υστέρων συγγραφή των μύθων. Έτσι κι αλλιώς η ιστορία των εποχής εκείνης γράφτηκε μετά την αρχαϊκή εποχή, τουλάχιστον πεντακόσια χρόνια μετά τα γεγονότα, και οι σύγχρονες ανάγκες πολλές φορές αλλοίωναν την ιστορική ακρίβεια. Το τέλος των Μυκηνών επήλθε οριστικά γύρω στο 150 μ.Χ. οπότε και η πόλη ερημώθηκε τελείως.

Ουδέν καλόν αμιγές κακού

Η θέση μου για τις συμφωνίες της Ελλάδας με Ιταλία κι Αίγυπτο για τις ΑΟΖ είναι γνωστή. Τις θεωρώ και τις δυο θετικές, παρά τις παραχωρήσεις που περιλαμβάνουν, γιατί δημιουργούν ένα διεθνές πλαίσιο συμμαχιών απολύτως αναγκαίο στη διαμάχη μας με την Τουρκία.

Ουδέν καλόν, όμως, αμιγές κακού. Κι αυτό, δεν είναι μια απλή παρένθεση σε έναν σχολιασμό. Τώρα, αυτές οι παραχωρήσεις που έγιναν, καταγράφτηκαν και σαν τουρκικές θέσεις επίσημα και στον ΟΗΕ. Αυτό έγινε με επίσημη επιστολή Σινιρλίογλου προς Γκουτιέρες, δηλαδή του Μόνιμου Αντιπροσώπου της Τουρκίας στον ΟΗΕ προς τον Γενικό Γραμματέα του οργανισμού.

Ο Σινιρλίογλου (δηλαδή η Τουρκία σαν κράτος) τονίζει στον ΟΗΕ πως με τις συμφωνίες της η Ελλάδα αναγνωρίζει ότι τα νησιά δεν δικαιούνται αυτομάτως υφαλοκρηπίδα.  

Γράφει η επιστολή μεταξύ άλλων:

«Ακόμη και η Κρήτη, το πέμπτο μεγαλύτερο νησί της Μεσογείου με έκταση 8.300 τετραγωνικά χιλιόμετρα, έχει λάβει μειωμένη επήρεια σύμφωνα με την αποκαλούμενη συμφωνία Αιγύπτου και Ελλάδος. Ωστόσο, ο επίμονος ελληνικός ισχυρισμός προβλέπει πλήρη επήρεια για το Καστελλόριζο, αν και θα του δινόταν μόνο αιγιαλίτιδα ζώνη, αλλά καθόλου υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ σύμφωνα με τη νομολογία των σχετικών διεθνών δικαστηρίων».

Πραγματικά υπάρχουν αποφάσεις δικαστηρίων επί διεθνών υποθέσεων που δικαιώνουν αυτόν τον ισχυρισμό (Γαλλία-Βρετανία το 1977, Ρουμανία-Ουκρανία το 2009 και Νικαράγουα-Κολομβία το 2012. Αυτές επικαλείται η Τουρκία. Η Τουρκία κατηγορεί την Ελλάδα ότι με την υπογραφή αυτών των συμφωνιών τορπίλισε τις διερευνητικές επαφές. Αυτές είχε συμφωνηθεί να ξεκινούσαν την επόμενη μέρα της συμφωνίας με την Αίγυπτο και θα είχαν ως αντικείμενο συζήτησης και άλλα θέματα πέραν της υφαλοκρηπίδας. Μάλιστα η Τουρκία λέει πως το ότι οι διερευνητικές επαφές δεν θα είχαν ως μόνο αντικείμενο την υφαλοκρηπίδα το έχει δεχτεί με επιστολή της στον ΟΗΕ και η Ελλάδα, δια μέσου της Μόνιμης Αντιπροσώπου της κυρίας Θεοφίλη.

Οι διεθνείς υποθέσεις και συνθήκες είναι αρκετά πολύπλοκες διαδικασίες και ουδέν καλόν εξ αυτών δεν είναι ποτέ αμιγές κακού, χωρίς να παραγνωρίζεται και το αντίστροφο. Το ανέφερα αυτό γιατί είμαστε συνηθισμένοι σε προτάσεις και συνθήματα του τύπου άσπρο-μαύρο, όταν η ζωή σε όλες της τις εκφάνσεις προτιμά πιο γκρίζα χρώματα. 

Τουρκική βαθιά ψυχή

Για να κατανοήσει κανείς την Τουρκία, πρέπει να γνωρίζει την ιστορία της. Μιλάω, βέβαια, για την πρόσφατη, από το 1923 ως σήμερα, αλλά και την παλιότερη, την οθωμανική και προ-οθωμανική της ταυτότητα. Ο συγγραφέας και δημοσιογράφος-αναλυτής κ. Γ.Στάμκος ασχολήθηκε με το θέμα και δημοσιεύει σήμερα ένα μακροσκελές άρθρο που δύσκολα διαβάζεται από τον ανύποπτο αναγνώστη. Αφορμή πήρε από την ρήση του ΥπΕξ της Τουρκίας που ανέφερε μεταξύ άλλων ότι η Ελλάδα δεν είναι "αρχιπελαγικό κράτος". Ο Γ.Στάμκος διαφωνεί (κι εγώ μαζί του). Θα αναδημοσιεύσω ένα μέρος αυτού του άρθρου, όχι το τμήμα που μιλά για την Ελλάδα, αλλά, για εκείνο που αφορά στην "ηπειρωτική Τουρκία" και θα κάνω ελάχιστα σχόλια. Νομίζω αξίζει τον κόπο. Σημειώνω ότι είναι ένα απόσπασμα από όλο το άρθρο που είναι μακροσκελές

τίτλος: «Ηπειρωτική Τουρκία απέναντι στην Αρχιπελαγική Ελλάδα»

.....................

Σε αντίθεση με τις υπόλοιπες χερσονήσους της Μεσογείου (Βαλκανική, Ιβηρική και Ιταλική) η χερσόνησος της Μικρά Ασίας, που καταλαμβάνει το 95% της έκτασης της σημερινής Τουρκίας, είναι ένας χώρος με ενιαία ηπειρωτική γεωπολιτική ταυτότητα και με μια, σχετικά συμπαγή, εσωτερική συνοχή. Ο χώρος αυτός υπήρξε ιστορικά μια φυσική γέφυρα για το πέρασμα προς την Ασία προς την Ευρώπη.

Η Μικρά Ασία δεν ήταν όμως μόνον πέρασμα, αλλά κι ένα φυσικό αδιέξοδο για πολλούς εισβολείς που στοιβάζονταν σ’ αυτήν ερχόμενοι από την Ανατολή. Οι Πέρσες ήταν μια μικρή επώδυνη παρένθεση, που δεν άφησε και πολλά κατάλοιπα. Οι Άραβες ήταν μια μεγάλη απειλή αλλά η οργανωμένη αντίσταση των Βυζαντινών και το σκληρό περιβάλλον του οροπεδίου της Μικρά Ασίας αποθάρρυναν την εγκατάστασή τους, παρόλο που πίεζαν ασφυκτικά τις αμυντικές γραμμές της Ανατολικορωμαϊκής (Βυζαντινής) Αυτοκρατορίας για δύο σχεδόν αιώνες (8ος-9ος αι. μ.Χ.) Δε συνέβη όμως το ίδιο και στην περίπτωση των Τούρκων.

Χωρίς να προσχεδιάζουν την κατάκτηση της Μικρά Ασίας οι ορμώμενοι από το Ιράν Σελτζούκοι Τούρκοι βρέθηκαν μπροστά σε μια ανέλπιστη συγκυρία: μια ολόκληρη χερσόνησος, που το οροπέδιό της είχε κλίμα και χλωρίδα παρόμοια με εκείνη της κεντρικής Ασίας, ήταν ουσιαστικά ανυπεράσπιστη. Η άμυνα της Μικρά Ασίας ήταν για τους Βυζαντινούς μια δύσκολη κι εύθραυστη υπόθεση, καθώς βασιζόταν στον έλεγχο ορισμένων στρατηγικών σημείων, κυρίως συνοριακών, οχυρωμένων πόλεων. Οι υπερκινητικοί Τούρκοι είτε κατέλαβαν αυτά τα σημεία-κλειδιά είτε, το συχνότερο, απλά τα παρέκαμψαν. Επιπλέον, οι εμφύλιοι πόλεμοι των Βυζαντινών είχαν δημιουργήσει ένα πρόσφορο έδαφος για τη διείσδυση των Τούρκων, οι οποίοι δέκα χρόνια μετά τη μάχη στο Ματζικέρτ (1071 μ.Χ.) αντίκριζαν έκθαμβοι τα νερά της Ak Deniz, της «Λευκής Θάλασσας», όπως ονόμαζαν τη Μεσόγειο, σε αντιδιαστολή με τη Μαύρη Θάλασσα (Kara Deniz).

Ακόμη και μετά την αντεπίθεση των Ανατολικορωμαίων (Βυζαντινών) με τη συνδρομή των σταυροφορικών δυνάμεων (12ος μ.Χ. αιώνας) το οροπέδιο εγκαταλείφθηκε στους Τούρκους, καθώς αυτό που ενδιέφερε πρωταρχικά τους Βυζαντινούς ήταν να κρατήσουν την πυκνοκατοικημένη παραλιακή ζώνη, όπου το εμπόριο και τα πλούτη των λιμανιών ενίσχυαν τη δύναμή τους. Συμπερασματικά η Μικρά Ασία χάθηκε από αμέλεια. Κυριολεκτικά παραδόθηκε σ’ ένα λαό που βρισκόταν σε διαρκή κίνηση, αναζητώντας το δικό του ζωτικό χώρο...

Μια ηπειρωτική γεωφιλοσοφία

Οι Τουρκομάνοι νομάδες, αφού περιφέρονταν επί αιώνες στις στέπες της κεντρικής Ασίας μαζεύοντας γύρω από τα πόδια τους σύννεφα σκόνης, εισέβαλαν στη Μικρά Ασία με τη μορφή των Ορντού (ορδή = στρατός), κουβαλώντας μαζί τους μια νομαδική νοοτροπία κι έναν ηπειρωτικό παγανισμό, σύμφωνα με τον οποίο το (ιερό) κέντρο του κόσμου ήταν το “Κοσμικό Βουνό” (Ιμαλάια;). Με τέτοιο υπόβαθρο, σε σχέση με το οποίο η θάλασσα αντιπροσώπευε το άγνωστο χάος, δεν είναι παράξενο που οι Τούρκοι υπήρξαν για αιώνες θαλασσοφοβικοί. Εξάλλου, οι νομαδικές καταβολές της ελίτ των Τουρκομάνων πολεμιστών, που, αφού οι ίδιοι εξισλαμίστηκαν προηγουμένως από τους πολιτιστικά ανώτερους Πέρσες, στη συνέχεια εξισλάμισαν και εκτούρκισαν βιαίως τη Μικρά Ασία, δεν επέτρεψαν την εύκολη ενσωμάτωσή τους στην κουλτούρα των ναυτικών λαών της περιοχής.

Αμέσως μετά την αρχική εγκατάστασή τους στη Μικρά Ασία οι Τούρκοι άρχισαν να λυμαίνονται με ληστρικές επιδρομές την ενδοχώρα, προωθώντας την ερήμωσή της με την καταστροφή της αγροτικής οικονομίας. Όντας νομάδες αυτή η ερήμωση τους εξυπηρετούσε, καθώς η ύπαιθρος, απαλλαγμένη από αγροκτήματα, αποτελούσε πλέον μια ζώνη νομαδισμού, που δε διέφερε και πολύ απ’ εκείνη του Ιράν και της κεντρικής Ασίας, όπου τα ζώα μπορούσαν να βόσκουν ελεύθερα. Γι’ αυτούς η γη δεν είχε ιδιοκτήτη και είχε αξία μόνον όταν μπορούσε να θρέψει τα κοπάδια τους. Έτσι στη Μικρά Ασία η στέπα άρχισε να κερδίζει ραγδαία έδαφος έναντι της καλλιεργήσιμης γης…

Η οθωμανική σύνθεση

Εκτός από την επέκταση της στέπας μέσω της ερήμωσης των αγροτικών περιοχών, οι Τούρκοι επιχείρησαν να μεταμορφώσουν πλήρως τη Μικρά Ασία με την καταστροφή των «αθάνατων» πόλεών της. Χωρίς τις πόλεις οι Ανατολικορωμαίοι (Βυζαντινοί) όχι μόνο θα έχαναν ισχυρά ερείσματα στην περιοχή, αλλά και δε θα μπορούσαν πλέον να διαχέουν τον πολιτισμό τους, εφόσον οι πόλεις επιβάλλουν ιστορικά τα πρότυπά τους στην ύπαιθρο. Χωρίς τις πόλεις η αφομοίωση των αυτοχθόνων πληθυσμών θα ήταν πιο εύκολη υπόθεση.

Όμως, αν και κατέστρεψαν δεκάδες πόλεις, η αφομοίωση των αυτοχθόνων ήταν αργή και δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Σύμφωνα με το Γάλλο ιστορικό Κλοντ Καχέν το 12ο μ.Χ. αιώνα δεν υπήρχαν πάνω από 200.000-300.000 Τουρκομάνοι σε ολόκληρη τη Μικρά Ασία. Έναν αιώνα αργότερα ο τουρκικής καταγωγής πληθυσμός δεν ξεπερνούσε το 10% του συνολικού πληθυσμού της χερσονήσου. Και στις αρχές του 20ού αιώνα, έπειτα από εκτουρκιστική πολιτική οκτώ αιώνων, σχεδόν το 70% του πληθυσμού της Μικρά Ασίας αποτελούνταν από μη τουρκικής καταγωγής πληθυσμούς (χριστιανούς ή μουσουλμάνους). Ακόμη και σήμερα, αφού πλέον η περιοχή εκκενώθηκε βιαίως από Έλληνες, Αρμένιους και άλλους χριστιανικούς πληθυσμούς, υπολογίζεται ότι μόλις το 20% του πληθυσμού της Μικρά Ασίας θα μπορούσε να διεκδικήσει κεντροασιατική προέλευση. Με δυο λόγια οι νομάδες Τουρκομάνοι όχι μόνο δεν κατόρθωσαν ν’ αφομοιώσουν τους ντόπιους πληθυσμούς, αλλά οι ίδιοι αφομοιώθηκαν από το πλούσιο πολιτιστικό και εθνολογικό υπόβαθρο των λαών της Μικρά Ασίας, δημιουργώντας μια νέα οθωμανική σύνθεση.

“Δεν μπορέσαμε να ενστερνιστούμε τη ναυτιλία”

«Εμείς ήρθαμε στα εδάφη αυτά το 1071 μ.Χ. και δεν μπορέσαμε να ενσωματωθούμε με τους γηγενείς πληθυσμούς. Για παράδειγμα δεν μπορέσαμε να ενστερνιστούμε τη ναυτιλία. Είναι τέχνη να χειρίζεσαι τη θάλασσα. Χρειάζεται μεγάλη τεχνική. Ακόμη και η αλιεία δεν είναι κάτι που μπορείς να υποτιμήσεις…» είχε γράψει χαρακτηριστικά ο Τούρκος συγγραφέας και δημοσιογράφος Τσετίν Αλτάν, συνοψίζοντας τη χοντροκομμένη «ηπειρωτικότητα» των σημερινών Τούρκων. Για τον ίδιο η Τουρκία είναι ακόμη και σήμερα μια «μετακινούμενη κοινωνία», μια σύγχρονη νομάδα, που μετακινείται, δηλαδή δεν εγκαθίσταται, δεν ιδρύει χωριά και πόλεις: «Εμείς ποτέ δεν ιδρύσαμε πόλεις. Πάντα κατακτούσαμε ιδρυμένες πόλεις. Η οικοδόμηση πόλεων απαιτεί καλή χρήση του χρόνου και του τόπου. Εμποδίζει τη σπατάλη της ενέργειας και συμβάλλει στη χρησιμοποίησή της…» Σύμφωνα με τον Τσετίν Αλτάν ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα της χώρας του είναι ότι «οι Τούρκοι, μεταναστεύοντας συνεχώς δεν μπορούν να στραφούν στην παραγωγή». Ο ίδιος παρατηρεί, τέλος, μια δυσαρμονία ανάμεσα στη Φύση και στη ζωή των Τούρκων και ιδιαίτερα την έλλειψη αρμονικής σχέσης με το θαλάσσιο στοιχείο. Θα έλεγε κανείς ότι βαθιά μέσα τους οι Τούρκοι συνεχίζουν να αισθάνονται παρείσακτοι στον τόπο που ζουν.»

.......................................

Ένα μικρό δικό μου σχόλιο:

Οι Τούρκοι δεν έφτιαξαν πόλεις, πουθενά από όπου πέρασαν. Κατέκτησαν πόλεις στην Ινδία, την Περσία, την Μεσοποταμία και την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Τις μετονόμασαν και τις έκαναν δικές τους. Είναι ένας πολιτισμός νομάδων και ιππέων. Γενναίος και ανεξάρτητος αλλά χωρίς πολιτισμό. Όποιον πολιτισμό έχουν τον πήραν από τους Άραβες, τους Πέρσες (κυρίως) και τους Ρωμιούς (δευτερευόντως). Στην πορεία από την Μογγολία και την Κίνα μέχρι τις ακτές του Αιγαίου (κι αργότερα ως την Σαχάρα και τον Ατλαντικό) άλλαξαν. Το γεγονός ότι εξισλαμίστηκαν νωρίς ήταν η μεγάλη ατυχία του ελληνισμού. Αλλιώς θα ήταν Βούλγαροι ή Ούγγροι ή Φινλανδοί, που είχαν την ίδια καταγωγή αλλά εκχριστιανίσθηκαν νωρίς και ταίριαξαν με τον δυτικό ελληνορωμαϊκό κόσμο.

Όσο κι αν φαίνεται υπερβολική ή περίεργη η τελευταία φράση του αποσπάσματος που ανάρτησα, είναι μια αλήθεια. «Βαθιά μέσα τους οι Τούρκοι συνεχίζουν να αισθάνονται παρείσακτοι στον τόπο που ζουν.»

Αμερικανικές εκλογές και νοθεία

Ο Ντόναλντ Τραμπ πήρε το χρίσμα των Ρεπουμπλικανών και θα είναι ο υποψήφιός τους στις εκλογές που θα γίνουν τον Νοέμβριο στις ΗΠΑ. Αντίπαλός του ο Τζο Μπάιντεν των Δημοκρατικών, μια περίπτωση λούζερ που ωστόσο έχει ελπίδες γιατί αντίπαλός του είναι ο Τραμπ.

Στον χάρτη, τα ανοιχτόχρωμα μπλε είναι οι γερμανικής καταγωγής Αμερικάνοι. Καλύπτουν πάνω από το μισό της έκτασης των ΗΠΑ , όλες τις μέσες και βόρειες Πολιτείες.

Ο Τραμπ είναι αγαπητός όσο κανείς άλλος σε ένα γερμανικής καταγωγής και ακροδεξιάς ιδεολογίας ακροατήριο, που είναι πλειοψηφικό στις ΗΠΑ. Δεν είναι ευρέως γνωστό αλλά είναι αληθινό ότι η γερμανική εθνοτική ομάδα είναι η μεγαλύτερη μακράν στις ΗΠΑ. Ακόμα κι η γερμανική γλώσσα παραμένει η πέμπτη ομιλούμενη γλώσσα παρά την απόλυτη κυριαρχία των αγγλικών. Οι γερμανικής καταγωγής Αμερικάνοι, καταλαμβάνουν τις μέσες και βόρειες Πολιτείες και ψηφίζουν μαζικά Τραμπ. Με τη βοήθειά τους ο Τραμπ κέρδισε το 2016 και θα ήταν πάλι το φαβορί αν δεν του τύχαινε ο κορωνοϊός. Από εκεί ξεκινούν κι εκεί τελειώνουν οι ελπίδες του Μπάιντεν που υπόσχεται δημοκρατία ενώ ο Τραμπ υπόσχεται τον νόμο και την τάξη

Για την Ελλάδα, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι θέλουμε (σαν χώρα, όχι σαν πολίτες ο καθένας ξεχωριστά) τον Μπάιντεν. Κατά πρώτον, γιατί έχει από πίσω του τους Δημοκρατικούς, τον Ομπάμα και μια Αμερική της συνεννόησης με τον υπόλοιπο κόσμο κι όχι της σύγκρουσης. Κατά δεύτερον και ίσως σπουδαιότερο, γιατί ο Τραμπ είναι όχι μόνο προσωπικός φίλος με τον Ερντογάν αλλά και συνεταίρος. Ξενοδοχεία και τουριστικές εγκαταστάσεις στην Τουρκία (Κωνσταντινούπολη και αλλού) και πιθανά τα μελλοντικά πετρέλαια της ανατολικής Μεσογείου. Κατά τρίτον γιατί ο Τραμπ είναι αλλοπρόσαλλος, δεν θα κάνει το παραμικρό για την κλιματική αλλαγή και δεν θα διστάσει να κάνει τον κόσμο άνω-κάτω για να εξυπηρετήσει το προσωπικό του συμφέρον που το ταυτίζει με το συμφέρον της Αμερικής.

Στο συνέδριο των Ρεπουμπλικάνων ο Τραμπ υποστήριξε ότι μόνο με νοθεία θα τον ρίξουν. Έτσι κι αλλιώς η υποψία είναι διάχυτη ότι με νοθεία κέρδισε, με την συμβολή των Ρώσων που πείραξαν τις ηλεκτρονικές καταγραφές. Η αντιπροσωπευτική δημοκρατία της Αμερικής, κάποτε υποδειγματική, έχει γίνει αμφισβητούμενη σε κάθε επίπεδο, ιδιαίτερα μετά την "νίκη" του Μπους νεότερου επί του Αλ Γκορ. Τότε το αποτέλεσμα κρίθηκε από την Πολιτεία της Φλόριντα όπου κυβερνήτης ήταν ο αδελφός του Μπους. Το αποτέλεσμα (που βεβαίως ήταν υπέρ του Γκορ) αργούσε τόσες μέρες να βγει που το Ανώτατο δικαστήριο διέκοψε την καταμέτρηση και ανακήρυξε τον Τζορτζ Μπους τζούνιορ Πρόεδρο. Τα μηχανήματα καταμέτρησης ήταν όλα πειραγμένα. Ο Αλ Γκορ αρχικά αμφισβήτησε το αποτέλεσμα και ζήτησε επανακαταμέτρηση. Προσέφυγε στο Ανώτατο Δικαστήριο, αλλά, κάποιοι του εξήγησαν ότι δεν έπρεπε να συνεχίσει κι εκείνος σταμάτησε. Όπως η Χίλαρυ κατηγόρησε τον Τραμπ για νοθεία, έτσι κι ο Τραμπ τώρα προειδοποιεί για νοθεία. Οι εκλογές στις ΗΠΑ κουρελιάστηκαν. 

Όπως και να έχει, όμως, αυτές οι εκλογές θα βγάλουν τον επόμενο πλανητάρχη. και δυστυχώς, από τα κέφια του τύπου που θα εκλεγεί θα εξαρτηθούν αρκετά πράγματα για τα εθνικά μας συμφέροντα και πάρα πολλά πράγματα της καθημερινής μας ζωής.