Για να κατανοήσει κανείς την Τουρκία, πρέπει να γνωρίζει την ιστορία της. Μιλάω, βέβαια, για την πρόσφατη, από το 1923 ως σήμερα, αλλά και την παλιότερη, την οθωμανική και προ-οθωμανική της ταυτότητα. Ο συγγραφέας και δημοσιογράφος-αναλυτής κ. Γ.Στάμκος ασχολήθηκε με το θέμα και δημοσιεύει σήμερα ένα μακροσκελές άρθρο που δύσκολα διαβάζεται από τον ανύποπτο αναγνώστη. Αφορμή πήρε από την ρήση του ΥπΕξ της Τουρκίας που ανέφερε μεταξύ άλλων ότι η Ελλάδα δεν είναι "αρχιπελαγικό κράτος". Ο Γ.Στάμκος διαφωνεί (κι εγώ μαζί του). Θα αναδημοσιεύσω ένα μέρος αυτού του άρθρου, όχι το τμήμα που μιλά για την Ελλάδα, αλλά, για εκείνο που αφορά στην "ηπειρωτική Τουρκία" και θα κάνω ελάχιστα σχόλια. Νομίζω αξίζει τον κόπο. Σημειώνω ότι είναι ένα απόσπασμα από όλο το άρθρο που είναι μακροσκελές
τίτλος: «Ηπειρωτική Τουρκία απέναντι στην Αρχιπελαγική Ελλάδα»
.....................
Σε αντίθεση με τις υπόλοιπες χερσονήσους της Μεσογείου (Βαλκανική, Ιβηρική και Ιταλική) η χερσόνησος της Μικρά Ασίας, που καταλαμβάνει το 95% της έκτασης της σημερινής Τουρκίας, είναι ένας χώρος με ενιαία ηπειρωτική γεωπολιτική ταυτότητα και με μια, σχετικά συμπαγή, εσωτερική συνοχή. Ο χώρος αυτός υπήρξε ιστορικά μια φυσική γέφυρα για το πέρασμα προς την Ασία προς την Ευρώπη.
Η Μικρά Ασία δεν ήταν όμως μόνον πέρασμα, αλλά κι ένα φυσικό αδιέξοδο για πολλούς εισβολείς που στοιβάζονταν σ’ αυτήν ερχόμενοι από την Ανατολή. Οι Πέρσες ήταν μια μικρή επώδυνη παρένθεση, που δεν άφησε και πολλά κατάλοιπα. Οι Άραβες ήταν μια μεγάλη απειλή αλλά η οργανωμένη αντίσταση των Βυζαντινών και το σκληρό περιβάλλον του οροπεδίου της Μικρά Ασίας αποθάρρυναν την εγκατάστασή τους, παρόλο που πίεζαν ασφυκτικά τις αμυντικές γραμμές της Ανατολικορωμαϊκής (Βυζαντινής) Αυτοκρατορίας για δύο σχεδόν αιώνες (8ος-9ος αι. μ.Χ.) Δε συνέβη όμως το ίδιο και στην περίπτωση των Τούρκων.
Χωρίς να προσχεδιάζουν την κατάκτηση της Μικρά Ασίας οι ορμώμενοι από το Ιράν Σελτζούκοι Τούρκοι βρέθηκαν μπροστά σε μια ανέλπιστη συγκυρία: μια ολόκληρη χερσόνησος, που το οροπέδιό της είχε κλίμα και χλωρίδα παρόμοια με εκείνη της κεντρικής Ασίας, ήταν ουσιαστικά ανυπεράσπιστη. Η άμυνα της Μικρά Ασίας ήταν για τους Βυζαντινούς μια δύσκολη κι εύθραυστη υπόθεση, καθώς βασιζόταν στον έλεγχο ορισμένων στρατηγικών σημείων, κυρίως συνοριακών, οχυρωμένων πόλεων. Οι υπερκινητικοί Τούρκοι είτε κατέλαβαν αυτά τα σημεία-κλειδιά είτε, το συχνότερο, απλά τα παρέκαμψαν. Επιπλέον, οι εμφύλιοι πόλεμοι των Βυζαντινών είχαν δημιουργήσει ένα πρόσφορο έδαφος για τη διείσδυση των Τούρκων, οι οποίοι δέκα χρόνια μετά τη μάχη στο Ματζικέρτ (1071 μ.Χ.) αντίκριζαν έκθαμβοι τα νερά της Ak Deniz, της «Λευκής Θάλασσας», όπως ονόμαζαν τη Μεσόγειο, σε αντιδιαστολή με τη Μαύρη Θάλασσα (Kara Deniz).
Ακόμη και μετά την αντεπίθεση των Ανατολικορωμαίων (Βυζαντινών) με τη συνδρομή των σταυροφορικών δυνάμεων (12ος μ.Χ. αιώνας) το οροπέδιο εγκαταλείφθηκε στους Τούρκους, καθώς αυτό που ενδιέφερε πρωταρχικά τους Βυζαντινούς ήταν να κρατήσουν την πυκνοκατοικημένη παραλιακή ζώνη, όπου το εμπόριο και τα πλούτη των λιμανιών ενίσχυαν τη δύναμή τους. Συμπερασματικά η Μικρά Ασία χάθηκε από αμέλεια. Κυριολεκτικά παραδόθηκε σ’ ένα λαό που βρισκόταν σε διαρκή κίνηση, αναζητώντας το δικό του ζωτικό χώρο...
Μια ηπειρωτική γεωφιλοσοφία
Οι Τουρκομάνοι νομάδες, αφού περιφέρονταν επί αιώνες στις στέπες της κεντρικής Ασίας μαζεύοντας γύρω από τα πόδια τους σύννεφα σκόνης, εισέβαλαν στη Μικρά Ασία με τη μορφή των Ορντού (ορδή = στρατός), κουβαλώντας μαζί τους μια νομαδική νοοτροπία κι έναν ηπειρωτικό παγανισμό, σύμφωνα με τον οποίο το (ιερό) κέντρο του κόσμου ήταν το “Κοσμικό Βουνό” (Ιμαλάια;). Με τέτοιο υπόβαθρο, σε σχέση με το οποίο η θάλασσα αντιπροσώπευε το άγνωστο χάος, δεν είναι παράξενο που οι Τούρκοι υπήρξαν για αιώνες θαλασσοφοβικοί. Εξάλλου, οι νομαδικές καταβολές της ελίτ των Τουρκομάνων πολεμιστών, που, αφού οι ίδιοι εξισλαμίστηκαν προηγουμένως από τους πολιτιστικά ανώτερους Πέρσες, στη συνέχεια εξισλάμισαν και εκτούρκισαν βιαίως τη Μικρά Ασία, δεν επέτρεψαν την εύκολη ενσωμάτωσή τους στην κουλτούρα των ναυτικών λαών της περιοχής.
Αμέσως μετά την αρχική εγκατάστασή τους στη Μικρά Ασία οι Τούρκοι άρχισαν να λυμαίνονται με ληστρικές επιδρομές την ενδοχώρα, προωθώντας την ερήμωσή της με την καταστροφή της αγροτικής οικονομίας. Όντας νομάδες αυτή η ερήμωση τους εξυπηρετούσε, καθώς η ύπαιθρος, απαλλαγμένη από αγροκτήματα, αποτελούσε πλέον μια ζώνη νομαδισμού, που δε διέφερε και πολύ απ’ εκείνη του Ιράν και της κεντρικής Ασίας, όπου τα ζώα μπορούσαν να βόσκουν ελεύθερα. Γι’ αυτούς η γη δεν είχε ιδιοκτήτη και είχε αξία μόνον όταν μπορούσε να θρέψει τα κοπάδια τους. Έτσι στη Μικρά Ασία η στέπα άρχισε να κερδίζει ραγδαία έδαφος έναντι της καλλιεργήσιμης γης…
Η οθωμανική σύνθεση
Εκτός από την επέκταση της στέπας μέσω της ερήμωσης των αγροτικών περιοχών, οι Τούρκοι επιχείρησαν να μεταμορφώσουν πλήρως τη Μικρά Ασία με την καταστροφή των «αθάνατων» πόλεών της. Χωρίς τις πόλεις οι Ανατολικορωμαίοι (Βυζαντινοί) όχι μόνο θα έχαναν ισχυρά ερείσματα στην περιοχή, αλλά και δε θα μπορούσαν πλέον να διαχέουν τον πολιτισμό τους, εφόσον οι πόλεις επιβάλλουν ιστορικά τα πρότυπά τους στην ύπαιθρο. Χωρίς τις πόλεις η αφομοίωση των αυτοχθόνων πληθυσμών θα ήταν πιο εύκολη υπόθεση.
Όμως, αν και κατέστρεψαν δεκάδες πόλεις, η αφομοίωση των αυτοχθόνων ήταν αργή και δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Σύμφωνα με το Γάλλο ιστορικό Κλοντ Καχέν το 12ο μ.Χ. αιώνα δεν υπήρχαν πάνω από 200.000-300.000 Τουρκομάνοι σε ολόκληρη τη Μικρά Ασία. Έναν αιώνα αργότερα ο τουρκικής καταγωγής πληθυσμός δεν ξεπερνούσε το 10% του συνολικού πληθυσμού της χερσονήσου. Και στις αρχές του 20ού αιώνα, έπειτα από εκτουρκιστική πολιτική οκτώ αιώνων, σχεδόν το 70% του πληθυσμού της Μικρά Ασίας αποτελούνταν από μη τουρκικής καταγωγής πληθυσμούς (χριστιανούς ή μουσουλμάνους). Ακόμη και σήμερα, αφού πλέον η περιοχή εκκενώθηκε βιαίως από Έλληνες, Αρμένιους και άλλους χριστιανικούς πληθυσμούς, υπολογίζεται ότι μόλις το 20% του πληθυσμού της Μικρά Ασίας θα μπορούσε να διεκδικήσει κεντροασιατική προέλευση. Με δυο λόγια οι νομάδες Τουρκομάνοι όχι μόνο δεν κατόρθωσαν ν’ αφομοιώσουν τους ντόπιους πληθυσμούς, αλλά οι ίδιοι αφομοιώθηκαν από το πλούσιο πολιτιστικό και εθνολογικό υπόβαθρο των λαών της Μικρά Ασίας, δημιουργώντας μια νέα οθωμανική σύνθεση.
“Δεν μπορέσαμε να ενστερνιστούμε τη ναυτιλία”
«Εμείς ήρθαμε στα εδάφη αυτά το 1071 μ.Χ. και δεν μπορέσαμε να ενσωματωθούμε με τους γηγενείς πληθυσμούς. Για παράδειγμα δεν μπορέσαμε να ενστερνιστούμε τη ναυτιλία. Είναι τέχνη να χειρίζεσαι τη θάλασσα. Χρειάζεται μεγάλη τεχνική. Ακόμη και η αλιεία δεν είναι κάτι που μπορείς να υποτιμήσεις…» είχε γράψει χαρακτηριστικά ο Τούρκος συγγραφέας και δημοσιογράφος Τσετίν Αλτάν, συνοψίζοντας τη χοντροκομμένη «ηπειρωτικότητα» των σημερινών Τούρκων. Για τον ίδιο η Τουρκία είναι ακόμη και σήμερα μια «μετακινούμενη κοινωνία», μια σύγχρονη νομάδα, που μετακινείται, δηλαδή δεν εγκαθίσταται, δεν ιδρύει χωριά και πόλεις: «Εμείς ποτέ δεν ιδρύσαμε πόλεις. Πάντα κατακτούσαμε ιδρυμένες πόλεις. Η οικοδόμηση πόλεων απαιτεί καλή χρήση του χρόνου και του τόπου. Εμποδίζει τη σπατάλη της ενέργειας και συμβάλλει στη χρησιμοποίησή της…» Σύμφωνα με τον Τσετίν Αλτάν ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα της χώρας του είναι ότι «οι Τούρκοι, μεταναστεύοντας συνεχώς δεν μπορούν να στραφούν στην παραγωγή». Ο ίδιος παρατηρεί, τέλος, μια δυσαρμονία ανάμεσα στη Φύση και στη ζωή των Τούρκων και ιδιαίτερα την έλλειψη αρμονικής σχέσης με το θαλάσσιο στοιχείο. Θα έλεγε κανείς ότι βαθιά μέσα τους οι Τούρκοι συνεχίζουν να αισθάνονται παρείσακτοι στον τόπο που ζουν.»
.......................................
Ένα μικρό δικό μου σχόλιο:
Οι Τούρκοι δεν έφτιαξαν πόλεις, πουθενά από όπου πέρασαν. Κατέκτησαν πόλεις στην Ινδία, την Περσία, την Μεσοποταμία και την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Τις μετονόμασαν και τις έκαναν δικές τους. Είναι ένας πολιτισμός νομάδων και ιππέων. Γενναίος και ανεξάρτητος αλλά χωρίς πολιτισμό. Όποιον πολιτισμό έχουν τον πήραν από τους Άραβες, τους Πέρσες (κυρίως) και τους Ρωμιούς (δευτερευόντως). Στην πορεία από την Μογγολία και την Κίνα μέχρι τις ακτές του Αιγαίου (κι αργότερα ως την Σαχάρα και τον Ατλαντικό) άλλαξαν. Το γεγονός ότι εξισλαμίστηκαν νωρίς ήταν η μεγάλη ατυχία του ελληνισμού. Αλλιώς θα ήταν Βούλγαροι ή Ούγγροι ή Φινλανδοί, που είχαν την ίδια καταγωγή αλλά εκχριστιανίσθηκαν νωρίς και ταίριαξαν με τον δυτικό ελληνορωμαϊκό κόσμο.
Όσο κι αν φαίνεται υπερβολική ή περίεργη η τελευταία φράση του αποσπάσματος που ανάρτησα, είναι μια αλήθεια. «Βαθιά μέσα τους οι Τούρκοι συνεχίζουν να αισθάνονται παρείσακτοι στον τόπο που ζουν.»
