Κυριακή 24 Αυγούστου 2025

ΕΝΑ ΑΛΛΟ ΞΕΧΑΣΜΕΝΟ ΔΕΚΑΠΕΝΤΑΥΓΟΥΣΤΟ

Τον Δεκαπενταύγουστο γιορτάζουμε μία από τις πιο σημαντικές και λαμπρές γιορτές της Ορθοδοξίας, την Κοίμηση της Θεοτόκου. Είναι η ημέρα που έγινε η μετάβαση της Παναγίας από τη ζωή στον ουρανό. Την έθαψαν στην Γεσθημανή και -κατά την γνωστή μέθοδο- ο τάφος της τρεις μέρες μετά βρέθηκε ανοιχτός και το πτώμα έλειπε, άρα αναστήθηκε!

Εν πάση περιπτώσει, αυτό γιορτάζουμε στις 15/8 κάθε χρόνου, ενώ έχουμε ένα άλλο γεγονός που θα μπορούσαμε κι αυτό να το γιορτάζουμε ή έστω να το υπενθυμίζουμε επετειακά. Δεν είναι και μικρό, πρόκειται για την ΕΠΙΣΗΜΗ ΕΙΣΟΔΟ του Μιχαήλ Παλαιολόγου στην ΒΑΣΙΛΕΥΟΥΣΑ μετά την ΑΝΑΚΑΤΑΛΗΨΗ της Κωνσταντινούπολης που βρισκόταν στα χέρια των Λατίνων. Το γεγονός αυτό συνέβη στις 15 Αυγούστου του 1261, κι αφού επί 57 χρόνια (από το 1204) η Πόλη βρισκόταν στα χέρια των Λατίνων. Η Πόλη είχε πέσει σε ελληνικά χέρια από τις 25 Ιουλίου, δηλαδή, πριν από 20 μέρες.
Θα δώσω μερικά ιστορικά στοιχεία για το κλίμα που επικρατούσε εκείνη την εποχή και το κατόρθωμα του Παλαιολόγου που ήταν στρατηγός στην Αυτοκρατορία της Νίκαιας με αυτοκράτορα τον Ιωάννη Λάσκαρη, τον οποίο και ανάτρεψε μόλις πήρε την Πόλη.
Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΑ ΜΕΣΑ ΤΟΥ 13ου αι.
Μετά το 1204 και την κατάκτηση της Αυτοκρατορίας από τους Λατίνους, η κατάσταση στη Βαλκανική και τη Μικρασία είναι συγκεχυμένη καθώς πολλά ελληνικά και φραγκικά κράτη παλεύουν για κατάχτηση των εδαφών της Αυτοκρατορίας ενώ Σέρβοι και Βούλγαροι στη Βαλκανική και Σελτζούκοι Τούρκοι στη Μικρασία διεκδικούν επίσης επικυριαρχία και μερίδια εξουσίας.
Τα μεγαλύτερα ελληνικά κράτη, η Αυτοκρατορία της Νίκαιας, η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας και το Δεσποτάτο της Ηπείρου βρέθηκαν σε συγκρούσεις με τους Λατίνους αλλά και μεταξύ τους έκαναν εμφυλίους πολέμους για ανάκτηση όσο περισσοτέρων εδαφών μπορούσαν από την παλιά έκταση της Αυτοκρατορίας.
Η τελική μάχη μεταξύ Ηπείρου και Νίκαιας, έφερε τους Νικαιώτες με τον Θεόδωρο Β’ Λάσκαρη να έχουν καταλάβει σημαντικές κτήσεις στη Μακεδονία αλλά και τους Δεσπότες της Ηπείρου να συμμαχούν με τους Νορμανδούς για να αντιμετωπίσουν την εξ ανατολών απειλή και να επιτρέπουν στον Μανφρέδο [που από το 1258 επίσημα είναι ο Βασιλιάς της Σικελίας και Νάπολης] να αποκτήσει προγεφυρώματα σε Δυρράχιο, Αυλώνα, Βεράτιο και Κέρκυρα.
Τον Αύγουστο του 1258 πέθανε ο Αυτοκράτωρ της Νίκαιας Θεόδωρος Β’ Λάσκαρης και αντιβασιλέας ορίστηκε –μετά από κάποιες ίντριγκες- ο ικανότατος στρατηγός Μιχαήλ Παλαιολόγος, με βασιλέα τον ανήλικο Ιωάννη Λάσκαρη. Ο Μιχαήλ ήταν στρατηγός με εξαιρετικές ικανότητες και χάρη στις δικές του ενέργειες κυρίως κατάφερε η ελληνική αυτοκρατορία να ανακτήσει την Κωνσταντινούπολη και να διώξει από την Βασιλεύουσα τους Φράγκους.
Στην Ήπειρο ο Μιχαήλ Β΄ Δούκας το 1258 συνήψε συμμαχία που επισφραγίστηκε και με γάμου συγγένεια με τον Μανφρέδο της Σικελίας, ενώ εξασφάλισε και τρίτο σύμμαχο τον Γουλιέλμο Βιλλαρδουίνο της Αχαΐας που ήταν ικανότατος στρατηγός και είχε σπουδαίο όνομα ως ηγέτης. Ο Μιχαήλ Δούκας είχε έντονα ανταγωνιστικές διαθέσεις απέναντι στη Νίκαια και προτιμούσε ένα είδος ανεξαρτησίας μιας Ελληνοαλβανικής περιοχής στηριγμένης στη συμμαχία με τους δυτικούς συμμάχους της Σικελίας κυρίως αλλά παράλληλα είχε και μια έντονη τάση στήριξης της Ορθοδοξίας και του ανθενωτικού πνεύματος που επικρατούσε στους αντι--λατινικούς κύκλους της παλιάς βυζαντινής αυτοκρατορίας.
Η ΜΑΧΗ ΣΤΗ ΒΕΡΟΙΑ [1258]
Μετά από πλήθος μικρότερων ή μεγαλύτερων συγκρούσεων και αντιμαχιών, τελικά τον Δεκέμβριος του 1258 στη Βέροια συγκρούεται ο Ιωάννης Παλαιολόγος, που τον είχε στείλει ο Μιχαήλ Παλαιολόγος, με στρατεύματα της τριπλής συμμαχίας Ηπείρου, Μανφρέδου της Σικελίας και Φράγκων και ηττάται από ένα σώμα Βλάχων υπό την διοίκηση του Ιωάννη Δούκα, νόθου γιου του Μιχαήλ Β΄ της Ηπείρου. Ωστόσο ο καιρός της τελικής μάχης ήταν φανερό ότι πλησίαζε και πραγματικά η τελική σύγκρουση έγινε στην Πελαγονία τον επόμενο χρόνο.
Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΠΕΛΑΓΟΝΙΑΣ [1259]
Την άνοιξη του 1259 ετοιμάστηκαν τα δύο στρατόπεδα για τη μεγάλη σύγκρουση.
• Από την μια ήταν ο Μιχαήλ Β΄ Δούκας της Ηπείρου με τους Λατίνους, τον Γουλιέλμο και τους υποτελείς του Δούκα των Αθηνών, τον Μαρκήσιο της Βοδονίτσας, τον Βαρόνο των Θηβών, τον βαρόνο των Σαλώνων και τους Τριτημόριους της Εύβοιας, ενώ ενημερώθηκε για να ενωθεί με τους στρατούς και ο Μανφρέδος. Έλληνες, Βλάχοι Γάλλοι και Γερμανοί αποτελούσαν το στράτευμα των συμμάχων Ηπείρου, Σικελίας και Αχαΐας.
• Η αυτοκρατορία της Νίκαιας ετοίμασε στρατό και τον έστειλε στη Θεσσαλονίκη για την τελική σύγκρουση, συγκεντρώνοντας μισθοφόρους από όλες τις πλευρές, Τούρκους, Κουμάνους, Ούγγρους, Βουλγάρους, Σέρβους, ακόμα και Γερμανούς, οι οποίοι ενώθηκαν με τα ελληνικά στρατεύματα νότια της Αδριανούπολης.
Ο Ιωάννης Παλαιολόγος προχώρησε δυτικά και κατέλαβε Καστοριά, Αχρίδα, Βεράτιο και άλλες πόλεις στην Αδριατική. Κατέφθασαν οι ενισχύσεις του Μανφρέδου ενώ κατέφθασε και ο στρατός του Βιλλαρδουίνου. Η τελική εγκατάσταση των δύο στρατών ήταν των μεν Νικαιωτών στη Μακεδονία των δε συμμάχων στην Λαμία. Η τελική σύγκρουση προσδιορίστηκε στην κοιλάδα της Πελαγονίας στη Μακεδονία.
Μεγάλο πλεονέκτημα των Νικαιωτών ήταν η ενιαία διοίκηση ενώ στον στρατό των Συμμάχων υπήρχαν πολλές κεφαλές χωρίς συγκεκριμένο κοινό σχέδιο και ενιαία διοίκηση. Μάλιστα ένα αναπάντεχο επεισόδιο που συνέβη πριν την μάχη οδήγησε τους Ηπειρώτες να αποχωρήσουν η να περάσουν μερικοί στην πλευρά του Ιωάννη Παλαιολόγου, με αποτέλεσμα να καταλήξει η μάχη να μεταβληθεί σε καθαρή σύγκρουση Λατίνων με Έλληνες.
Η σύγκρουση απέβη νικητήρια για τους Έλληνες. Ήταν ένας από τους μεγαλύτερους στρατιωτικούς θριάμβους της εποχής. Κατελήφθη σχεδόν όλη η Ήπειρος, τα Γιάννινα και η Άρτα ενώ διέφυγαν στα νησιά του Ιονίου οι ηγέτες του Δεσποτάτου και συνελήφθη και στάλθηκε αιχμάλωτος στη Νίκαια ο Γουλιέλμος Βιλλαρδουίνος. Η μάχη αυτή έκρινε και την τύχη της Πόλης.
ΑΝΑΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ [1261]
Για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης ο Μιχαήλ Παλαιολόγος έκλεισε συμφωνίες με Σελτζούκους, Βουλγάρους και Μογγόλους και έκλεισε συμφωνία [στο Νυμφαίο 13 Μαρτίου 1261] με την Γένοβα παραχωρώντας της όλα τα προνόμια που διέθεταν ως τότε οι Βενετοί για να τον βοηθήσουν στον δια θαλάσσης αποκλεισμό της Πόλης. Ωστόσο δεν χρειάστηκε τελικά η πολιορκία καθώς από τυχαία συμβάντα ελληνικά στρατεύματα πέρασαν μέσα στην πόλη κρυφά και την κατέλαβαν στις 25 Ιουλίου 1261.
ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΩΝ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΩΝ
Στις 15 Αυγούστου 1261 εισήλθε στην Πόλη από την Χρυσή Πύλη ο Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγος και στέφθηκε Αυτοκράτορας, ενώ ο νόμιμος κληρονόμος Ιωάννης Λάσκαρης τυφλώθηκε και φυλακίστηκε στη Νίκαια. Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία είχε παλινορθωθεί αλλά υπό νέα πλέον δυναστεία, των Παλαιολόγων. Η δυναστεία των Λασκάρεων την είχε κρατήσει ζωντανή «εν εξορία» επί 57 χρόνια [1204-1261] κι έληξε άδοξα με την ανάκτηση της Βασιλεύουσας.
ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΝ ΑΝΑΚΑΤΑΛΗΨΗΣ
*** Η Άνοδος του ηθικού των ελληνικών και χριστιανικών πληθυσμών ήταν η πρώτη και σπουδαιότερη συνέπεια της ανάκτησης της Βασιλεύουσας που ήταν και η πρώτη ουσιαστική νίκη από την εποχή του Βασιλείου του Β’ του επονομαζόμενου «Βουλγαροκτόνου». Οι ήττες στο Ματζικέρτ [1071] στο Βρινδήσιο [1071] και στο Μυριοκέφαλο [1183] καθώς και η άλωση της πόλης [1204] είχαν εξουθενώσει τους ελληνικούς και τους χριστιανικούς πληθυσμούς που είδαν να εκδιώκονται από την Μικρασία, την Νότια Ιταλία και τη Βαλκανική και για πρώτη φορά ανακτούσαν ένα τμήμα της χαμένης αυτοκρατορίας, το πιο σημαντικό, την Βασιλεύουσα πόλη.
*** Οι κίνδυνοι παλινόρθωσης των Φράγκων ήταν εμφανείς καθώς οι δυνάμεις τους είχαν μείνει κατ’ ουσίαν ακέραιες και σχεδίαζαν τη ρεβάνς. Πετυχημένοι χειρισμοί του Μιχαήλ Παλαιολόγου κατάφεραν να αναστείλουν αυτή την τάση και να διασώσουν την Αυτοκρατορία έστω κι αν τα εδάφη της ήταν περιορισμένα. Στόχος του Μιχαήλ ήταν να ενώσει τα ελληνικά κράτη [Ηπείρου, Πόντου] και να ανακτήσει όσα από τα Φραγκικά εδάφη ήταν δυνατόν, ενώ έπρεπε να αποκρούει τους Τούρκους ανατολικά και τους Βουλγάρους και Σέρβους στον Βορρά.
*** Η Σερβία και η Βουλγαρία είχαν πλέον συγκροτήσει αξιόμαχους στρατούς που κατέληξαν στη δημιουργία της Δεύτερης Βουλγαρικής Αυτοκρατορίας και της Σερβικής Αυτοκρατορίας Σέρβων και Ρωμαίων όπως την ονόμασε ο μεγάλος Στέφανος Ντουσάν. Ο Μιχαήλ είχε να αντιμετωπίσει αξιόμαχα στρατεύματα με εθνικούς πλέον πληθυσμούς πίσω τους που δεν ήταν νομάδες αλλά από εκατονταετίες εγκατεστημένοι σε εδάφη που θεωρούσαν πάτρια εδάφη και είχαν κάθε λόγο να τα υπερασπίζονται μέχρις εσχάτων.