Η συμβαλή ενός ξένου στην εθνική μας ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑ

Χτες ήταν η επέτειος της ελληνικής επανάστασης.

Δημοσίευσα ένα παλιό βιντεάκι μου, του 2013, σχετικά με την πραγματική έναρξη της επανάστασης που έγινε στις 22 Φεβρουαρίου 1821 (ένα μήνα πριν την 25η Μαρτίου) στο Ιάσιο της Μολδοβλαχίας, εκεί που σήμερα είναι η Μολδαβία. Στις 25 Μαρτίου 1821 οι Έλληνες, με τον Αλέξανδρο Υψηλάντη επικεφαλής, μπήκαν στο Βουκουρέστι. Ναι, την ημέρα εκείνη μπήκαν στην σημερινή πρωτεύουσα της Ρουμανίας.

Σήμερα, μια μέρα μετά την επέτειο, θα δημοσιεύσω ένα άρθρο μου από το 2015. Είναι κομμάτια από άρθρα ενός ξένου που βλέπει την ελληνική επανάσταση  ως "τρίτος". Ήταν, μάλιστα, και κατάσκοπος της Βρετανικής αυτοκρατορίας, άρα είχε την ευχέρεια να μας δει από όσο αφ' υψηλού διάλεγε εκείνος. Μ' αρέσουν, χωρίς να με ξεγελάνε, οι οπτικές κάτι τέτοιων συγγραφέων. Ιδιαίτερα όταν είναι ευφυείς.

Το άρθρο εκείνο (μακροσκελές αλλά καλύπτει πολλά ζητήματα) έχει ως εξής: 

***
Λόγους θα έχετε ακούσει πολλούς. Από μικρά παιδιά μας βασανίζουν με αυτούς, έχω κι εγώ βασανίσει αρκετούς ως τώρα. Δεν θα επαναλάβω ένα ακόμη τέτοιο εθνεγερτήριο κατεβατό. Είπα να επιχειρήσω όμως να μας δω με το βλέμμα ενός τρίτου. 

Αρχικά σκέφτηκα τον Μαρκ Μαζάουερ. Σύγχρονος, διεισδυτικός, έξυπνος ιστορικός, βλέπει πράγματα που άλλοι αγνοούν συστηματικά. Θα τον αφήσω όμως για κάποια άλλη περίσταση. Πήγε ο νους μου στον Ρηντ, ξέρετε εκείνον τον Τζον Ρηντ που έγραψε για τις δέκα μέρες (της Οκτωβριανής επανάστασης) που συγκλόνισαν τον κόσμο. Είχε και για τους Έλληνες άποψη, καθόλου καλή μάλιστα. Αλλά μου φάνηκε ρηχός και περισσότερο συναισθηματικός από όσο θα άντεχα. Καταλήγω στον Άρνολντ Τόινμπι.

Είναι ένας Βρετανός που έχει χαρακτηριστεί, όχι άδικα, σαν ένας από τους πιο μεγάλους ιστορικούς παγκοσμίως, ένας σύγχρονος “Θουκυδίδης”. Και πραγματικά, έχει αναλύσει 26 πολιτισμούς και έχει εξετάσει την ιστορία υπό ένα αιρετικό πρίσμα που τον οδήγησε σε εκτυφλωτικά φωτεινά συμπεράσματα. 
Το 1915 ήρθε ως κατάσκοπος των Άγγλων στα Βαλκάνια, έζησε από κοντά τα γεγονότα του 1920-22, συμμετείχε στις διεθνείς διασκέψεις, παρακολούθησε από κοντά τον ελληνικό εμφύλιο και ήταν ελληνολάτρης όπως δείχνουν και τα έργα του. Πίστευε πως τρεις λαοί έχουν τις πιο μακροχρόνιες μνήμες, οι Έλληνες, οι Εβραίοι και οι Κινέζοι και ανέλυσε θαυμάσια τον νεοελληνικό χαρακτήρα ιδιαίτερα στο έργο του “Οι Έλληνες και οι κληρονομιές τους”. Πέθανε το 1975.

Καταχωρώ εδώ δυο παραγράφους από τις χιλιάδες των σελίδων που ο συγγραφέας έχει γράψει για τον ελληνισμό, αρχαίο, μεσαιωνικό και νεώτερο. Γράφει ο Τόινμπι για τη ν επανάσταση του '21:

Ο Άρνολντ Τόινμπι

“Το 1821 οι Έλληνες -και μαζί με αυτούς οι Αλβανοί και οι Βλάχοι ομόθρησκοί τους- εξεγέρθηκαν σχεδόν σε όλα εκείνα τα μέρη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στα οποία ήσαν την εποχή εκείνοι πλειοψηφία: δηλαδή, στις ευρωπαϊκές κτήσεις της αυτοκρατορίας, στα βορειοανατολικά μέχρι τη χερσόνησο της Χαλκιδικής, και στα περισσότερα από τα νησιά του Αιγαίου. Εξαίρεση αποτέλεσε η Ήπειρος, όπου οι Έλληνες και οι ορθόδοξοι Αλβανοί, αν και ήσαν η πλειοψηφία, δεν κατόρθωσαν να εξεγερθούν, επειδή ένας πανίσχυρος οθωμανικός στρατός ήταν ήδη συγκεντρωμένος εκεί για να πολεμήσει τον Αλή Πασά των Ιωαννίνων. Στα 1821-22 οι Οσμανλήδες πέτυχαν να ξαναϋποτάξουν τους Έλληνες επαναστάτες σε όλες τις ευρωπαϊκές οθωμανικές επικράτειες μέχρι τα βόρεια της Πελοποννήσου, με εξαίρεση το Τρίκερι και το Μεσολόγγι. Το Τρίκερι έπεσε το 1823 και το Μεσολόγγι το 1826, αλλά το 1822 οι Οσμανλήδες απέτυχαν να ανακαταλάβουν την Πελοπόννησο. Η αιτία αυτής της αποτυχίας ήταν η υπεροχή των Ελλήνων στη θάλασσα απέναντι στο οθωμανικό ναυτικό. Αυτό ανάγκασε τους Οσμανλήδες να περιορίσουν την επίθεσή τους κατά της Πελοποννήσου σε μια δια ξηράς εκστρατεία από τον βορρά. Η βάση των επιχειρήσεων των Οσμανλήδων για την επανυποδούλωση της περιοχής ήταν πολύ απομακρυσμένη, πράγμα που δεν επέτρεψε την καθυπόταξη ολόκληρης της Πελοποννήσου στη διάρκεια μιας μόνο εκστρατευτικής περιόδου.

Η στρατιωτική αποτυχία των Οσμανλήδων το 1822 ήταν πολιτικά σημαντική. Είχε αποτέλεσμα τη διατήρηση της de facto ανεξαρτησίας που είχε κερδηθεί από τους Οθωμανούς Έλληνες μέσα στα όρια της Πελοποννήσου και των Κυκλάδων, και αυτή η στρατιωτική επιτυχία των Ελλήνων επαναστατών εξασφάλισε τη ριζική μεταβολή στη δυτική στάση έναντι των Νεοελλήνων. Οι δυτικοί θιασώτες ενός εξιδανικευμένου αρχαιοελληνικού παρελθόντος, που μέχρι τότε είχε προκαλέσει τον οίκτο, την περιφρόνηση και την συγκατάβαση για τους Έλληνες ως εκφυλισμένους απογόνους ενδόξων προγόνων, τώρα είδαν στην επανάσταση μια ηρωική πράξη που αποδείκνυε ότι οι Νεοέλληνες ήσαν άξιοι απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων προγόνων τους. Οι φιλελεύθεροι δυτικοί είδαν επίσης την επανάσταση ως ένα πολιτικό γεγονός οικουμενικής σημασίας. Γι αυτούς η επανάσταση ήταν η πρώτη εξέγερση κατά της μεταναπολεόντειας παλινόρθωσης του “παλαιού καθεστώτος”. Αλλά και οι εκφραστές αυτής της παλινόρθωσης συμμερίζονταν τις γνώμες των φιλελευθέρων. Ο φιλελληνισμός των δυτικών φιλελευθέρων και τα φιλικά αισθήματα των δυτικών κυβερνήσεων υπέρ του Οθωμανού Πατισάχ, μολονότι αντιθετικές ήσαν συμπληρωματικές απόψεις της δυτικής αντίδρασης, και το υπέρ των Ελλήνων αίσθημα, που τώρα είχε φουντώσει στον δυτικό κόσμο και στη Ρωσία, ήταν αρκετά ισχυρό για να κινήσει τις χριστιανικές δυνάμεις, παρ' όλο το ενδιαφέρον των κυβερνήσεών τους για την αρχή της “νομιμότητας”, να σώσουν από τον αφανισμό την επισφαλή ντε φάκτο ανεξαρτησία των Ελλήνων.”

........................

(παραλείπω αρκετές παραγράφους και συνεχίζω)

.........................

“Είναι φανερό ότι για τον Κοραή ο “σύγχρονος δυτικός Διαφωτισμός” και ο “κλασικός Ελληνισμός” ήταν όροι εναλλάξιμοι. Με τον όρο “επανελληνικοποίηση” εννοούσε “εκδυτικοποίηση”. Ο “διαφωτισμός” της Ευρώπης ήταν θαυμαστός στα μάτια του, επειδή τον θεωρούσε ως παράγωγο φως, που εκπορεύεται από μιαν αρχική αρχαιοελληνική πηγή. Ο Κοραής δεν έλαβε υπ' όψη του τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία ούτε την Ανατολικορθόδοξη Εκκλησία ή τους Φαναριώτες, και το δικό του σχέδιο, όχι του Ρήγα, για την δομή του μεταοθωμανικού χριστιανικού κράτους αποδείχθηκε πως ήταν “το κύμα του μέλλοντος”. Ωστόσο το σχέδιο του Ρήγα ανεφάρμοστο καθώς ήταν στη σύγχρονη εποχή, είχε κάποια ομοιότητα με την ιστορική δομή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, όπως ήταν αυτή στη διάρκεια του αιώνα που τελείωσε το 1180, ενώ το πρόγραμμα του Κοραή, που εν τέλει πραγματώθηκε σε ένα τετελεσμένο γεγονός, δεν είχε κανένα προηγούμενο ούτε στη βυζαντινή ούτε στην αρχαιοελληνική ιστορία.

Ο αρχαιοελληνικός κόσμος υπήρξε, στο πολιτικό επίπεδο, ένας γαλαξίας κυριάρχων ανεξαρτήτων πόλεων-κρατών. Τα κράτη αυτά ποτέ δεν έτυχαν να συνενωθούν εκούσια σε ένα και μοναδικό ελληνικό κράτος. Η πλειοψηφία τους συνενώθηκε τελικά με τη βία από μια μη ελληνική δύναμη, τη Ρώμη. ...............

..........................

Έτσι το ενιαίο ομοιογενές εθνικό κράτος που συγκροτήθηκε από το 1831 ως το 1945 δεν είχε αληθινά προηγούμενα στα προηγούμενα στάδια της ελληνικής ιστορίας. Ούτε είχε καθόλου ρίζες στη νεοελληνική ζωή. Οι γηγενείς θεσμοί του νεοελληνικού λαού ήσαν η Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία, η κοινότητα του χωριού και η οικογένεια. Κανένας από αυτούς τους θεσμούς δεν μπορούσε να αποτελέσει την υποδομή για ένα κράτος δυτικού τύπου, σε οποιαδήποτε από τις παραλλαγές αυτού του υποδείγματος τον 19ο αιώνα, στις οποίες ο Κοραής είχε δώσει την ευλογία του.

..............................

Ο Τόινμπι το 1925

[Ο Τόινμπι στη συνέχεια εξετάζει αναλυτικά τη συμβατότητα των τριών αυτών γηγενών θεσμών με το νέο εθνικό δυτικού τύπου κράτος. Θα αναφέρω εδώ μόνο δυο τρεις προτάσεις αντί των αρκετών παραγράφων τις οποίες αφιερώνει ο Τόινμπι στα ζητήματα αυτά.

...............................

Μια από τις πρώτες πράξεις του νέου ελληνικού εθνικού κράτους ήταν να επιβεβαιώσει την ανεξαρτησία της Ορθόδοξης Εκκλησίας μέσα στα όριά του κλπ .................

Ο δεύτερος ιθαγενής νεοελληνικός θεσμός τον οποίο καταπολέμησε το εθνικό κράτος είναι η τοπική αυτονομία και, το συνακόλουθό της, η τοπική ολιγαρχία κλπ. ...............

...................................

Και συνεχίζει με μια παράγραφο που θέλω να παραθέσω:]

"Συνεπώς η εθνική ανεξαρτησία δυτικού τύπου δεν έδωσε στους Έλληνες μια κυβέρνηση από, με και για το λαό. Οι Έλληνες εξακολουθούν να βλέπουν την κυβέρνηση της χώρας τους, όχι ως όργανο για την εκτέλεση της συλλογικής εθνικής τους θέλησης, αλλά ως επιβεβλημένη από τα πάνω εξουσία: το κράτος (=η εξουσία, η επιβολή με την αρχαιοελληνική σημασία της λέξης). Αυτή η σχέση μεταξύ λαού και κυβέρνησης δεν είναι τίποτα το νέο για τους Έλληνες: ένιωθαν αποξενωμένοι από την κυβέρνησή τους ήδη από το τέλος του 3ου και τις αρχές του 4ου αιώνα, όταν η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία μετατράπηκε σε ένα γραφειοκρατικά διοικούμενο συγκεντρωτικό κράτος. Αλλά αυτή η μακρόχρονη εξοικείωση έχει διαπαιδαγωγήσει τους Έλληνες στην τέχνη της αντίστασης. Οι προσπάθειες της ελληνικής κεντρικής κυβέρνησης να επιβάλλει την εξουσία της προσκρούουν στην αλληλεγγύη της ελληνικής οικογένειας. Γιατί η οικογένεια δεν είναι απλώς η βασική ελληνική κοινωνική μονάδα, είναι, επίσης, η βασική μονάδα της ελληνικής οικονομικής δραστηριότητας, και αυτό όχι μόνο στη γεωργία και στην οικιακή οικονομία, αλλά και στο εμπόριο και στη βιομηχανία. Επιπλέον, αυτές οι οικογενειακές μονάδες συνδέονται με ένα δίκτυο ατομικών σχέσεων μεταξύ πατρώνων και των πελατών τους."

Παρέθεσα τα παραπάνω αποσπάσματα επ' ευκαιρία της επετείου για να δείξω πως βλέπουν οι ξένοι, οι δυτικοί, την εθνική μας απελευθέρωση και αυτά που κληρονομήσαμε και κουβαλάμε σαν έθνος από εκείνα τα χρόνια. 
Υπάρχουν πολύ διεισδυτικές αναλύσεις όχι μόνο ξένων αλλά και Ελλήνων. Το βιβλίο "Τα καπάκια" του Κωστή Παπαγιώργη με είχε εντυπωσιάσει, ο Βασίλης Ραφαηλίδης ήταν πάντα εύστοχος και αναλυτικός εκτός από διασκεδαστικός, ο Λιαντίνης όποτε αναφέρθηκε σε αυτό το θέμα ήταν καταλυτικός. 
Δυστυχώς, ακόμη δεν γνωρίζουμε καλά τον εαυτό μας και ίσως γι αυτό δυσκολευόμαστε να τον αλλάξουμε. Αν δεν τον αποδεχτούμε δεν θα προχωρήσουμε ούτε βήμα  μπροστά. Όσο νομίζουμε ότι έχουμε Δημοκρατία, τόσο θα βουλιάζουμε στην Ολιγαρχία, όσο νομίζουμε ότι είμαστε Δίκαιοι, τόσο θα σκορπάμε δίπλα μας και θα ανεχόμαστε την Αδικία ... και οι Στέλιοι Ράμφοι θα μπορούν να παίζουν το ρόλο του Σοφού, λέγοντας κοινοτυπίες και μπερδεμένα λόγια.  Μια ευχή λοιπόν με την ευκαιρία της επετείου: Αυτογνωσία!