Υπάρχει μια συζήτηση κατά πόσον η ελληνική επανάσταση ήταν στηριγμένη στην αρχαιότητα και μόνο κι αν ο χριστιανισμός έπαιξε ή όχι ρόλο στο ξέσπασμα και στην επικράτησή της. Φυσικά, υπάρχουν ιστορικοί για να αναλύσουν αυτά τα ζητήματα σε βάθος, όπως υπάρχουν και κάποιες παρεκκλίνουσες θεωρίες που δίνουν τις δικές τους εξηγήσεις. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν μπορούμε κι εμείς οι απλοί αναγνώστες και καταναλωτές της ιστορίας να έχουμε την γνώμη μας.
Το ερώτημα είναι: «Ήταν εχθρικοί με το Βυζάντιο οι επαναστατημένοι Έλληνες;»
Αν δει κανείς τα κείμενα των διανοητών που ετοίμασαν την ελληνική επανάσταση (ελληνική Νομαρχία, Ρήγας, Κοραής κτλ) θα διακρίνει εύκολα μιαν απαξίωση προς το Βυζάντιο που το θεωρούσαν ταυτισμένο με την Ρωμαϊκή και κατόπιν Οθωμανική εξουσία που και οι δυο ήταν καταπιεστικές για τον ελληνισμό. Καμιά αναφορά δεν γίνεται στον Παλαιολόγο ή τον Ηράκλειο, ή τον Βασίλειο ενώ άφθονες είναι οι αναφορές στον Λεωνίδα, τον Θεμιστοκλή και τους άλλους μεγάλους στρατηγούς της αρχαιότητας. Γιατί άραγε συνέβη αυτό;
Αν δει κανείς τις συνθήκες που επικρατούσαν θα βρει την λογική εξήγηση. Στον ελληνικό χώρο κύρια επαναστατική δύναμη ήταν οι Ρωμιοί (έμποροι, Φαναριώτες κι Ελλαδίτες), όμως η πιο πολεμική φυλή ήταν οι Αλβανοί και πολλά μέσα, χρήμα και διασυνδέσεις είχαν οι Βλάχοι. Όλοι αυτοί έπρεπε να επαναστατήσουν μαζί κάτω από κοινά λάβαρα. Ήταν όλοι εναντίον του Σουλτάνου αλλά αυτό δεν έφτανε. Χρειαζόταν κι ένα "εθνικό" αφήγημα. Και το αφήγημα ήταν η Ελλάς με την αρχαία της δόξα και την ξεχασμένη θρησκεία.
Ήταν φυσικό να μην ακούγεται ούτε λέξη για το Βυζάντιο στην επανάσταση και κυρίως στα προεπαναστατικά χρόνια. Αυτό, όμως, δεν συνέβη επειδή οι επαναστάτες ήταν οπαδοί της αρχαίας ελληνικής θρησκείας. Αρχικά τους ένωναν τα ονόματα "Έλλην" και "Ελλάς" που τα ανέσυραν από την αφάνεια γιατί με αυτά μπορούσαν να συνενώσουν κάτω από ένα λάβαρο Ρωμιούς, Αλβανούς και Βλάχους. Ήταν αναγκαίο να βρουν μια κοινή περπατησιά αυτές οι τρεις μειονότητες-εθνότητες που είχαν διαφορετικές γλώσσες (ελληνικά, αλβανικά, βλάχικα). Είχαν ακόμη και διαφορετικά θρησκεύματα. δεδομένου ότι υπήρχαν Αλβανοί χριστιανοί και μουσουλμάνοι, κι ότι υπήρχαν επίσης λίγοι βλαχόφωνοι μουσουλμάνοι. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι υπήρχαν και μουσουλμάνοι εξεγερθέντες το '21, κυρίως Αλβανοί που κλήθηκαν να μετάσχουν και στην Α' εθνοσυνέλευση. Ακόμη κι ο Ρήγας μετρούσε τους φτωχούς Τούρκους μουσουλμάνους μέσα στους πιθανούς επαναστάτες κατά της τυραννίας του Σουλτάνου στον Θούριό του. Η "ελληνικότητα" ήταν μια ομπρέλα που μπορούσε να στεγάσει τις διαφορετικότητες. Ήταν επίσης αναγκαία για να συγκινήσει τον ξένο παράγοντα χωρίς την βοήθεια του οποίου δεν μπορούσε να γίνει λόγος για επιτυχημένη επανάσταση. Αντιθέτως, το Πατριαρχείο ήταν στο στόχαστρο γιατί θα συμβιβαζόταν με τον Σουλτάνο, αυτό το ήξεραν όλοι. Μπορούσε να έχει τοποθετήσει ο Σουλτάνος έναν δικό του πουλημένο Πατριάρχη. Ακόμη χειρότερα, μπορεί ο Πατριάρχης να αντιμετώπιζε τρομακτικά διλήμματα εθνοκάθαρσης όλων των Ρωμιών της αυτοκρατορίας αν συντασσόταν με την επανάσταση. Όλοι γνώριζαν ότι, τελικά, το Πατριαρχείο θα υποχωρούσε μπρος στην οθωμανική εξουσία.
