Για την Ισιδώρα Ντάνκαν ο λόγος

Σε ένα από τα ανέκδοτα βιβλία που έχω γράψει (το 2013), το οποίο είχε τίτλο "Το Δίδυμο Άστρο", η ιστορία πλεκόταν στις αρχές του 20ου αιώνα (το 1906) και μέσα στο ιστορικό πλαίσιο σημαντικό ρόλο έπαιζε η παρουσία της Ισιδώρας Ντάνκαν στην Ελλάδα. Μιλάμε για μια χορεύτρια που χόρευε με αυτοσχδιασμούς έναν ελεύθερο χορό που άλλαξε την ιστορία αυτής της τέχνης. Στην Ευρώπη την θαύμαζαν.

Το 1903 οι Ντάνκαν είχαν έρθει οικογενειακώς εδώ για να αποτίσουν φόρο τιμής στην Ελλάδα που ήταν γι αυτούς ένα ιδανικό! Με σχέδια του αδελφού της Ραϋμόνδου, αντιγράφοντας το ανάκτορο των Μυκηνών, η Ισιδώρα Ντάνκαν είχε φτιάξει το "Αγαμέμνονος Μέλαθρον", ένα παλατάκι στον λόφο του Κοπανά στον Βύρωνα και χόρευε με την ελευθερία των αρχαίων θεών που λάτρευε. Η παρουσία της στην Ελλάδα είχε να κάνει με την εκπληκτικά έντονη, απόλυτη αγάπη της για την αρχαιότητα και τον τρόπο που έβλεπαν οι άνθρωποι τότε τη ζωή. Κι ο ελεύθερος χορός της αυτό ήθελε να αναδείξει και να συμβολίσει.

Από την αυτοβιογραφία της θα σας δώσω μερικά κομμάτια σήμερα. Και ξεκινάω με ένα μέρος του προλόγου της, όπου -εισαγωγικά, πριν μπει στο θέμα- αντιμετωπίζει το πρόβλημα της συγγραφικής δουλειάς. Λέει η Ιζαντόρα Ντάνκαν:

«Χρειάστηκα αρκετά χρόνια με αγωνία, σκληρή δουλειά και αναζήτηση για να μάθω να κάνω μιαν απλή κίνηση και γνωρίζω αρκετά για την τέχνη της συγγραφής για να καταλάβω πως θα μου χρειάζονταν ακριβώς άλλα τόσα χρόνια συγκέντρωσης και προσπάθειας για να γράψω μιαν απλή κι όμορφη φράση.

Πόσες φορές δεν υποστήριξα πως ένας άνθρωπος που θα 'χε παλαίψει στον Ισημερινό και θα 'χε κάνει συγκλονιστικά κατορθώματα με λιοντάρια και τίγρεις, όταν θα προσπαθούσε να τα γράψει θα μπορούσε να έχει αποτύχει, ενώ κάποιος άλλος που δεν κούνησε από την ταράτσα του μπορούσε να έχει γράψει για το κυνήγι της τίγρης μέσα στη ζούγκλα με τέτοιο τρόπο που να κάνει τον αναγνώστη να αισθανθεί πως βρίσκεται ο ίδιος εκεί και να υποφέρει από αγωνία και φόβο, να μυρίζει τα λιοντάρια και να ακούει το σύρσιμο του φοβερού κροταλία.

Τιποτε δεν υπάρχει έξω από τη φαντασία μας και όλα τα θαυμάσια που μου συνέβησαν θα μπορούσαν να χάσουν τη γεύση τους γιατί δεν κατέχω την πένα του Θερβάντες ή έστω και του Καζανόβα.»

Αφήνω τα φιλολογικά και περνάω στην ουσία. Θα γράψω και μιαν ακόμη παράγραφο αφιέρωμα στην αιθέρια γυναίκα μιας πολύ παλιάς εποχής που με ενέπνευσε να γράψω εκείνο το μυθιστόρημα που έχει να κάνει περισσότερο με τον Πειραιά, τη Δραπετσπώνα, τα Βούρλα παρά με την τέχνη του χορού. Λέει λοιπόν κάπου παρακάτω:

«Αισθάνομαι μιαν ευγνωμοσύνη που, όταν είμαστε παιδιά, η μητέρα μου ήταν φτωχιά. Δεν μπορούσε να έχει υπηρέτες και γκουβερνάντες στα παιδιά της και σ' αυτό χρωστώ την αυθόρμητη ζωή που έκανα από παιδί και δεν την άλλαξα ποτέ. Η μητέρα μου ήταν μουσικός κι εδίδασκε μουσική για να ζούμε, κι όπως έδινε τα μαθήματα στα σπίτιΑξίζει τον κόπο να διαβάσουμε ένα ακόμη απόσπασμα από τον τρόπο που έφτασαν οι Ντάνκαν στην Ελλάδα. Είχαν φτάσει με καίκι, κι όχι με πλοίο της γραμμής, από το Μπρίντιζι στην Αγία Μαύρα (Λευκάδα). Παραθέτω αυτούσια την περιγραφή της Ισιδώρας όπως την έζησε:

α των μαθητών της, όλη την ημέρα έλειπε από το σπίτι και αρκετές ώρες και τη νύχτα. Όποτε μπορούσα να το σκάσω από τη φυλακή του σχολείου ήμουνα ελεύθερη να πλανιέμαι πλάι στη θάλασσα κι έκανα ό,τι μ' άρεσε. Πόσο λυπάμαι τα παιδιά που διαρκώς τα προσέχουν οι νταντάδες, τα φροντίζουν και τα προστατεύουν και είναι και κομψά ντυμένα. Τι μέλλον μπορούνε να 'χουν στη ζωή!

Η μητέρα είχε τόσες έγνοιες που δεν άδειζε να σκεφτεί τους κινδύνους που διατρέχουν τα παιδιά, έτσι τα δυο μου αδέλφια κι εγώ ήμαστε ελεύθεροι ν' αλητεύουμε και κάποτε να' χουμε τέτοιες περιπέτειες που αν τις μάθαινε θα τρελαινότανε από ανησυχία. Ευτυχώς ήταν μακαρίως ανεύθυνη. Το "ευτυχώς" που λέω είναι για μένα, γιατί είναι βέβαιο πως σ' αυτή την ελεύθερη παιδική ζωή μου χρωστώ την έμπνευση του χορού που δημιούργησα, που δεν είναι παρά η έκφραση της ελευθερίας. Ποτέ δεν ήμουν υποταγμένη στο "μην κάνεις αυτό ή εκείνο" που κάνει τη ζωή των παιδιών μιαν αθλιότητα.»

Αξίζει τον κόπο να διαβάσουμε ένα ακόμη απόσπασμα από τον τρόπο που έφτασαν οι Ντάνκαν στην Ελλάδα. Είχαν φτάσει με καίκι, κι όχι με πλοίο της γραμμής, από το Μπρίντιζι στην Αγία Μαύρα (Λευκάδα). Παραθέτω αυτούσια την περιγραφή της Ισιδώρας όπως έζησε την μετάβαση από την Λευκάδα στην Αμφιλοχία (τον Καρβασαρά). Η Πρέβεζα ήταν ακόμη μέρος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας:

«Νοικιάζοντας ένα ψαρικάικο ο Ρέϋμον (αδελφός της) εξήγησε με πολλές παντομίμες και λίγα αρχαία ελληνικά πως επιθυμούσαμε το ταξίδι μας να μοιάζει όσο το δυνατόν περισσότερο με το ταξίδι του Οδυσσέα. Ο ψαράς βέβαια δεν καταλάβαινε και πολλά για τον Οδυσσέα, αλλά οι πολλές δραχμές τον έπεισαν ν' ανοίξει πανιά, αν κι ήτανε απρόθυμος να πάει μακριά κι έδειχνε πολλές φορές τον ουρανό λέγοντας "μπουμ μπουμ" και με τα χέρια του έδειχνε τη θύελλα για να μας πει ότι η θάλασσα ήτανε προδοτική. Η αλλαξοκαιριά είναι συνηθισμένη στο Ιόνιο πέλαγος. Ριψοκινδυνέψαμε την πολύτιμη ζωή μας που μπορούσε να μοιάσει πολύ μ' εκείνη του Οδυσσέα.

Σταματήσαμε στην μικρή τουρκόπολη, την Πρέβεζα, στην ηπειρωτική ακτή, και κάναμε αρκετές προμήθειες: ένα πελώριο κατσικίσιο τυρί, μπόλικες ελιές και μπακαλιάρο. Καθώς δεν υπήρχε τέντα στο καίκι, δεν θα ξεχάσω ποτέ, ως την ημέρα του θανάτου μου, τη μυρωδιά αυτού του τυριού και του μπακαλιάρου, εκτεθειμένα ολημερίς στον καυτερό ήλιο, καθώς το καραβάκι έπλεε αργά και με άγρια σκαμπανεβάσματα. Συχνά σταματούσε το αεράκι και τότε πιάναμε τα κουπιά. Τελικά με το σούρουμπο φτάσαμε στον Καρβασαρά (Αμφιλοχία). Όλοι οι κάτοικοι κατεβήκανε στην παραλία να μας χαιρετίσουν και μείνανε άφωνοι από την περιέργεια όταν είδανε τον Ρέϋμον να γονατίζει και να φιλάει το χώμα. Σίγουρα η απόβαση του Χριστόφορου Κολομβου στην Αμερική δεν θα είχε καταπλήξει περισσότερο τους ιθαγενείς.

Η αλήθεια είναι πως είμαστε μισότρελοι απ' τη χαρά μας. Θέλαμε να φιλήσουμε όλους τους κατοίκους και να φωνάξουμε: "Επιτέλους, φτάσαμε στην ιερή χώρα, την Ελλάδα, αφού περιπλανηθήκαμε τόσο πολύ. Χαίρε Ολύμπιε Δία και Απόλλωνα και Αφροδίτη! Ετοιμαστείτε, Μούσες, να μπείτε πάλι στον χορό. Το τραγούδι μας μπορεί να ξυπνήσει τον Διόνυσο και τις κοιμώμενες Βάκχες του!"

Δεν υπήρχε ξενοδοχείο ούτε σιδηρόδρομος στον Καρβασαρά. Τη νύχτα κοιμηθήκαμε σε μια κάμαρα, τη μοναδική στο χάνι. Όχι πως κοιμηθήκαμε πολύ. Πρώτα γιατί ο Ρέϋμον συνδιαλεγότανε όλη τη νύχτα με τη σοφία του Σωκράτη και την ουράνια τελειότητα του Πλατωνικού έρωτα, δευτερο γιατί τα κρεβάτια ήτανε απλές σανίδες, πολύ σκληρές και, τρίτον, η Ελλάδα είχε χιλιάδες κοριούς που έπρεπε να χορτάσουν από μας.

Τα χαράματα φύγαμε από το χωριό, βάλαμε τη μητέρα και τις βαλίτσες μας σ' ένα κάρο κι εμεις με κλαδιά δάφνης τη συνοδεύαμε. Όλο το χωριό μας συνόδεψε αρκετά μακριά. Πήραμε τον παλιό δρόμο που είχε διασχίσει ο Φίλιππος ο Μακεδόνας με τον στρατό του, πάνω από 2.000 χρόνια πρωτύτερα.»

Αυτά για την Ισιδώρα (Ιζαντόρα) Ντάνκαν και την ελληνική της περιπέτεια σύμφωνα με την αυτοβιογραφία της.

Ελπίζω να είχε ενδιαφέρον και για σας.

Σώπα ρε που δε σ' αρέσει!

Ένα ενδιαφέρον και όμορφο άρθρο θα φιλοξενήσω σήμερα. Είναι γραμμένο από τον φίλο μου Φάνη στην ιστοσελίδα "Σταγόνα" κι αφορά τα "ωραίο" και "μου αρέσει" για τα έργα τέχνης.

Το άρθρο:

“Σώπα ρε που δε σ' αρέσει!”

Ο ολιγόλεπτος, τρυφερός διάλογος, έγινε μ' ένα φίλο μου αγαπητό, κοιτάζοντας τον διάσημο ζωγραφικό πίνακα του Πικάσο "Γκουέρνικα" στον τοίχο του μαγαζιού που πίναμε καφέ.

-Αριστούργημα δεν είναι; είπε.

-Δεν μ' αρέσει, είπα.

-Σοβαρά μιλάς; Δεν σ' αρέσει ένα έργο που αρέσει σε όλη την υφήλιο; είπε.

-Εμένα δεν μου αρέσει, είπα.

-Καλά, ξέρεις τι απεικονίζει αυτό το εμβληματικό ποίημα; ρώτησε.

-Ξέρω αλλά δε μου αρέσει, απάντησα.

Λίγο μετά.

-Χάλια ο καφές, είπε.

-Εγώ τον βρίσκω εξαιρετικό, είπα.

Όταν γύρισα σπίτι, μού 'ρθε να γράψω κάποιες παλιές μου σκέψεις γύρω από την Τέχνη. Απόψεις ανυπολόγιστης αξίας που λέει ο λόγος.

Κάθε φορά που παρακολουθούμε ένα, πρωτίστως κατανοητό, καλλιτεχνικό δημιούργημα , - Μουσική, Κινηματογράφο, Θέατρο, Λογοτεχνία, Εικαστικά και άλλα -, αυτομάτως και χωρίς να μεσολαβήσει καν ο μηχανισμός της κρίσης μας, χωρίς την παρεμβολή του λογικού μας και χωρίς καμία σκέψη μας, μάς κυριεύει ένα κάποιο αίσθημα: χαρά , λύπη, έκπληξη, συμπάθεια, αντιπάθεια, γενικά μια συγκίνηση, ίσως και κλάμα.

Για ελάχιστο ή περισσότερο χρόνο, είμαστε μονάχοι μας, εμείς και το αγνώστου καταγωγής, αίσθημα.

Είναι εξακριβωμένο, ότι κατόπιν, όσο κι αν  προσπαθήσουμε, μα και ο θεός να κατέβει, είναι αδύνατον να εξηγήσουμε τι έγινε και νοιώσαμε αυτά που νοιώσαμε. Και αυτό σημαίνει ότι ένα έργο Τέχνης, (οποιοδήποτε ) ακαριαία μας αρέσει ή ακαριαία δεν μας αρέσει, χωρίς να ξέρουμε ούτε το γιατί, ούτε το πώς. Όπως ακριβώς δεν ξέρουμε γιατί μας αρέσει, ας πούμε, ένα ηλιοβασίλεμα, μια μαϊμού, μια παπαρούνα, ένα σπουργίτι στο τζάμι του παραθύρου. Όπως ακριβώς, η αχνιστή φασολάδα μια κρύα μέρα του χειμώνα, ή τα κιτρινισμένα φθινοπωρινά φύλλα πεσμένα στο δρόμο.

Μας αρέσουνε! Αυτό μόνο και έτερον ουδέν.

Όμως η πιο ενδιαφέρουσα ανακάλυψη σ' αυτή την παράλληλη ζωή μας που την λέμε Τέχνη, είναι η ακόλουθη:

Έχει διαπιστωθεί ότι αν, λόγου χάριν, έρθεις εσύ σε επαφή με ένα καλλιτεχνικό έργο κι αυτό δεν σου αρέσει διόλου, τότε, ο κόσμος να γυρίσει ανάποδα, δεν πρόκειται ν' αλλάξει αυτό που εσύ ένοιωσες. Δεν υπάρχει περίπτωση να σου αρέσει με τίποτα, με καμία κυβέρνηση, ακόμα κι αν το έργο αυτό αρέσει στους φιλότεχνους ολόκληρου του πλανήτη, ακόμα κι αν τα βραβεία του είναι αμέτρητα ή η αξία του ανεκτίμητη.

Όλα αυτά μας πείθουν αποστομωτικά, ότι η Τέχνη ούτε νόμους έχει, ούτε κανόνες ανέχεται, ούτε σε φιρμάνια υπακούει.

Ας μας πει λοιπόν κάποιος, πού πατάνε όλοι αυτοί οι αυτόκλητοι δικαστές ( κριτικοί και παρόμοιοι ) και αφρόσυνα επιμένουν να ανακρίνουνε τα έργα και της ημέρες της; 

Πού βασίζονται και αδιάκριτα χώνονται ανάμεσα σε μας, τους κυνηγούς συγκινήσεων και στα καλλιτεχνικά δημιουργήματα; Εμείς πότε θα αξιωθούμε να ρωτηθούμε, τυπικά έστω, αν μας αρέσει κάποιο μικρό ή μεγάλο έργο, ο Παρθενώνας  ας πούμε;

Με κάποιο τρόπο οι πάσης φύσεως ιθύνοντες αρκούνται να μας υπενθυμίζουν ότι, ως Έλληνες , οφείλουμε μόνο να μας αρέσει και μόνο να τον θαυμάζουμε εσαεί.

Έχουν γραφτεί και έχουν ειπωθεί τόσα πολλά που αρχίζω να βλέπω, με καχυποψία εξαπατηθέντος τον Ναό της Παρθένου Αθηνάς. Ρε μπας και δεν θα μου άρεσε αν δεν με κατηχούσανε μια ζωή ότι είναι γέννημα και σύμβολο της Δημοκρατίας, ότι οι κολώνες του είναι στραβές  για να τις βλέπουμε ίσιες, ότι ο Φειδίας, για να σχεδιάσει τα γλυπτά του, έμεινε τρεις μήνες νηστικός και δύο άυπνος, ότι οι αναλογίες του οικοδομήματος και η θέση του πάνω στον ιερό βράχο είναι σαν από χέρι θεού και χίλια άλλα;

Ομολογώ ότι δεν θα ήθελα να βάλω μια τέτοια καινούργια σκοτούρα στο κεφάλι μου. Όμως για χάρη του Παρθενώνα λύγισα κι επειδή τρώγομαι με τα ρούχα μου θέλω να παραφράσω την ρήση του Κλεμανσό για τον πόλεμο και τους στρατιωτικούς, αυθαδιάζοντας όσο λιγότερο μπορώ:

Η Τέχνη είναι πολύ σοβαρή υπόθεση για να την εμπιστευτούμε στους κριτικούς της Τέχνης.

Μ' όλα αυτά τα αρκετά περιπεπλεγμένα, μακάρι να ξεχωρίσει κάτι, για να μας συνετίζει που και που, ώστε να μην απορρίπτουμε με την ευκολία παντογνώστη ό, τι δεν μας αρέσει, επιβραβεύοντας και προβάλλοντας άλλα,  επειδή μας αρέσουνε. Για παράδειγμα οι απαράδεκτες, προσβλητικές, οργισμένες κριτικές-δηλώσεις κάποιων συνθετών και στιχουργών για το "χάλι" τον "ξεπεσμό" και την "κατάντια" μεγάλου κομματιού του ελληνικού τραγουδιού. Νόμιζα  ότι οι σωτήρες, μάς είχανε τελειώσει.

Στην άλλη πλευρά του φεγγαριού, επείγει η προώθηση μιας παράκλησης υπέρ κάποιων σιωπηλών αντιφρονούντων:  Σε όσους δεν αρέσουνε ζωγραφικές τύπου "Γκουέρνικα", κινηματογραφικές ταινίες τύπου Αγγελόπουλου, τραγούδια μη κατανοητά τύπου "Μαλαματένια λόγια στο μαντήλι" και γενικά ό ,τι ακαταλαβίστικο, ας τους επιτρέπουμε να ζούνε κι αυτοί κοντά μας, δίχως σνομπισμούς, χωρίς παρακολουθήσεις, χωρίς φακελώματα, χωρίς το φόβο του αναμορφωτηρίου και προς θεού, όχι λοβοτομές.

Τελικά την πήρα την απόφαση μου:

Ο Παρθενώνας μου αρέσει επειδή μου αρέσει.

Για να κοιμάμαι το βράδυ ήσυχος.

Για να πάψει να με τρώει ότι μπορεί και να 'ζησα μια ζωή ξεγελασμένος.

Εδώ ο κόσμος καίγεται κι εμένα με απασχολούν τρεις μέρες του 307 πΧ !

Τον τελευταίο καιρό γράφω ένα ακόμα μυθιστόρημα από αυτά που χαρακτηρίζονται "ϊστορικά". Όσοι δίνουν σε μυθιστορήματα τέτοιους χαρακτηρισμούς εννοούν ότι ο μύθος πλέκεται γύρω από γεγονότα τοποθετημένα σε χρόνο προγενέστερο και ότι το ιστορικό πλαίσιο είναι εμφανές κι ενεργό στην δημιουργία κι εξιστόρηση των γεγονότων.

Για το καινούριο αυτό μυθιστόρημα, το οποίο έχω τελειώσει κατά τα δύο τρίτα (2/3) θα αναφέρω ότι έχει τίτλο "Τρεις μέρες που συγκλόνισαν την Αθήνα" κι ότι όλη η ιστορία συγκεντρώνεται σε τρεις μέρες την 9η, 10η και 11η Ιουνίου του 307 πΧ. Τις μέρες αυτές έγινε μια επέμβαση στην Αθήνα από τον Δημήτριο τον γιο του Αντίγονου (κατόπιν αποκλήθηκε κι είναι γνωστός ως "Δημήτριος ο Πολιορκητής"). Το αποτέλεσμα της επέμβασης ήταν να ξεσηκωθεί ο δήμος και να διώξει τον φιλόσοφο-τύραννο Δημήτριο Φαληρέα και τη μακεδονική φρουρά της Μουνιχίας και να επανέλθει στην πόλη η δημοκρατία.

Όπως συμβαίνει στα μυθιστορήματα υπάρχουν εγκλήματα, ερωτικές ιστορίες, σκέψεις, συναισθήματα, πράξεις και δράσεις που όλες εντάσσονται στο ιστορικό πλαίσιο αυτών των γεγονότων και το περιτριγυρίζουν. Ελπίζω πως, εκτός από το αυτοτελές ενδιαφέρον του μύθου, το βιβλίο θα δίνει στον αναγνώστη του μια καλή εικόνα και ενδιαφέρουσα γνώση για μιαν εποχή που δεν είναι καθόλου γνωστή.

Όταν το τελειώσω θα δώσω μερικά αποσπάσματα, κυρίως για το πως έβλεπαν τότε την ισοκρατία, την ισονομία και την δημοκρατία, τι εννοούσαν όταν έλεγαν "πάτριο πολίτευμα", πως έβλεπαν τους τυράννους και πως τους Μακεδόνες κλπ.. 

21η Απριλίου μια μέρα σημαδιακή!

Σαν σήμερα πριν πενήντα ακριβώς χρόνια στις 21-4-1967 εκδηλώθηκε ένα πραξικόπημα -που το είπαν εθνική επανάσταση- που κατήργησε την λειψή μετεμφυλιακή «δημοκρατία» των ετών 1945-1967 με τους φακέλους, τις εξορίες, τις απαγορεύσεις και την τρομοκρατία της ασφάλειας κι επέβαλε ανοιχτή δικτατορία, την «επανάσταση της 21ης» με στόχο «να γλιτώσει την Ελλάδα από τον κομμουνισμό». Όλα αυτά έγιναν μέσα σε ένα κλίμα εικοσαετούς κυνηγητού της αριστεράς και κάθε δημοκρατικής φωνής που χαρακτηριζόταν "συνοδοιπορία" και στηρίχτηκαν σε μια αρτηριοσκληρωτική και άκρως συντηρητική κοινωνία που εξοβέλιζε ως αμάρτημα κάθε ελευθερία, από το σεξ ως την πολιτική ή την εμφάνιση. Έτσι επιβλήθηκε στην Ελλάδα μια γελοία δικτατορία των συνταγματαρχών, προλαβαίνοντας την δικτατορία του βασιλιά που ήταν έτοιμη.

Την ιστορία αυτή καλύτερα να την γράψουν άνθρωποι που δεν μετείχαν των γεγονότων για να της δώσουν μια πιο "αντικειμενική" χροιά, να την περιγράψουν με το μάτι του "τρίτου". Εγώ θα δώσω εδώ ένα απόσπασμα από ένα (ακυκλοφόρητο) βιβλίο μου που έχει τίτλο "Τρεις γενιές Ονείρων" και που είναι μια ιστορία τριών γεννεών από το 1922 ως το 1972. Σε ένα κεφάλαιο αυτού του βιβλίου, ένας από τους πραξικοπηματίες περιγράφει τη βραδιά εκείνη και τα δικά του συναισθήματα. Ευτυχώς, έχω αναγνώστες που δεν έχουν πρόβλημα να καταλάβουν πως εδώ γράφω τη δική του κι όχι τη δική μου εκδοχή για τα γεγονότα. 

===

(ακολουθεί απόσπασμα από το κεφ. ΙΔ')

Ο Αποστόλης είχε ενεργό συμμετοχή στον Σύνδεσμο των Αξιωματικών. Έβλεπε τον ξεπεσμό του συστήματος του κοινοβουλευτισμού. Μετά τα Ιουλιανά, με τις καθημερινές κινητοποιήσεις των αριστερών και των συνοδοιπόρων τους, ανέμενε κι αυτός -όπως και πολλοί συνάδελφοί του- πως και πως τη στιγμή που ο στρατός θα κινιόταν. Κάποιος έπρεπε να σώσει το έθνος από τον κομμουνιστικό κίνδυνο που δεν είχε εξαλειφθεί οριστικά με τον συμμοριτοπόλεμο και που απειλούσε πάλι την πατρίδα. Ανησύχησε κάπως όταν προκηρύχτηκαν εκλογές για τον Μάη του 1967. Όλοι έλεγαν πως χρειαζόταν επιτέλους κάποιος λοχίας για να σώσει τη χώρα. Αν δεν γινόταν κάτι επειγόντως τότε θα κέρδιζε τις εκλογές η Ένωση Κέντρου κι οι συνέπειες θα ήταν περίπου καταστροφικές. Οι στρατηγοί όλο το συζητοιύσαν κι όλο το ανέβαλαν, το ίδιο κι ο Βασιλιάς. Ευτυχώς, όμως, το κίνημα των συνταγματαρχών εκδηλώθηκε έγκαιρα κι έσωσε τη χώρα. Η πιο μεγάλη ανταμοιβή ήταν που η επανάσταση πέτυχε αναίμακτα. Δεν ήταν μικρό το κατόρθωμα με τις υπάρχουσες συνθήκες. Τριγύρω υπήρχαν εχθροί οπλισμένοι με ρώσικα όπλα.

«Προσέξτε παλικάρια μου» του είχε πει στις αρχές του ’67 πει ένας απόστρατος που γνώριζε τις κινήσεις στον στρατό «αν γίνει πραξικόπημα, θα πρέπει να έχει για κεφαλή τον Βασιλιά και τους στρατηγούς, αν κινηθείτε εσείς μόνοι σας θα φάτε το κεφάλι σας»

«Πάντα υπό τον Βασιλιά θα κινηθούμε στρατηγέ» του είχε απαντήσει.

Ο στρατηγός δεν μπορούσε να ξέρει τι συνέβαινε μέσα στον στρατό τα τελευταία χρόνια κι ιδιαίτερα μετά το '61. Οι κατώτεροι αξιωματικοί θεωρούσαν την ηγεσία βραδυκίνητη και τον Βασιλιά πάρα πολύ διστακτικό. Χωρίς τις ιδέες και τις κινήσεις του Παπαδόπουλου το καθεστώς θα βρισκόταν σε θανάσιμο κίνδυνο.

«Να προσέξεις καλά, Αποστόλη, αποτυχημένο πραξικόπημα σημαίνει προδοσία κι η ποινή είναι θάνατος! Να προσέχεις παιδί μου, πάντα υπό τον Βασιλιά να κινείσαι, πάντα υπό την νομιμότητα!»

«Έχετε δίκιο στρατηγέ» του έλεγε ο Αποστόλης για να τον καθησυχάσει «όλα θα γίνουν νόμιμα και θα είναι υπό την κάλυψη της Αυτού Μεγαλειότητος»

Ήξερε ότι ο στρατηγός δεν είχε δίκιο. Μια επέμβαση υπό βασιλική καθοδήγηση σαν αυτή που ήθελαν να κάνουν οι στρατηγοί δεν θα είχε κανένα απολύτως αποτέλεσμα. Το μόνο που θα πετύχαινε θα ήταν να δώσει την ευκαιρία στους “δημοκράτες”, στους κομμουνιστές και στους συνοδοιπόρους να δυσφημίσουν τον στρατό και τον ίδιο τον βασιλικό θεσμό και να πάρουν σύντομα τη ρεβάνς. Η επανάσταση θα έπρεπε να έχει ξεκάθαρη ιδεολογία κι ικανή διάρκεια κι αυτό, στην γεμάτη σύγχυση και χάος δεκαετία του '60, μόνον ο ΙΔΕΑ κι ο Παπαδόπουλος το έβλεπαν καθαρά. Γι αυτό ο Αποστόλης ήταν αναφανδόν και με κανένα φόβο στην καρδιά με τους συνταγματάρχες.

Δεν θα ξεχνούσε ποτέ εκείνο το βράδυ της Πέμπτης της 20ης Απριλίου, την παραμονή της επανάστασης. Περίμενε με αγωνία να μάθει τα αποτελέσματα της σύσκεψης των συνταγματαρχών που γινόταν στο σπίτι του Μπαλόπουλου στη Νέα Σμύρνη. Θα πρέπει να υπήρχε μεγάλη ένταση εκείνες τις ιστορικές στιγμές. Αργά το βράδυ δόθηκε επί τέλους το σύνθημα για να κινηθούν όλοι σύμφωνα με τα επιχειρησιακά σχέδια. Η επανάσταση άρχιζε κι όλα ήταν υπό τον έλεγχο των συνταγματαρχών. Όταν, με το καλό, θα ξυπνούσαν οι στρατηγοί θα έβλεπαν το πρωί είχαν πιαστεί κι αυτοί το προηγούμενο βράδυ στον ύπνο!

Ποιος να περιγράψει εκείνες τις συναρπαστικές στιγμές που έζησε ο Αποστόλης, από τις δύο το πρωί της 21ης μέχρι και τις έξι τα ξημερώματα; Κανείς! Ήταν όλα αξέχαστα και τόσο λαμπρά! Με τον λόχο του είχε συλλάβει -αυτός, ένας απλός λοχαγός- μέσα στα ίδια τα σπίτια τους τρεις υποστρατήγους, τρεις συνταγματάρχες και έναν ταξίαρχο. Τους έκλεισε στο Πεντάγωνο, εφαρμόζοντας πιστά μια παραλλαγή του σχεδίου “Προμηθεύς” που χρησιμοποίησαν εκείνο το βράδυ οι επαναστάτες για να επικρατήσουν. Είχε παίξει το κεφάλι του κορώνα γράμματα, αυτός ένας κατώτερος να συλλαμβάνει τους ανωτέρους του!

Όλοι οι πεντακόσιοι πιστοί αξιωματικοί, είχαν παίξει το κεφάλι τους εκείνο το βράδυ κι είχαν βγει νικητές. Όπως ο στρατιωτικός σύνδεσμος το 1909 είχε κινηθεί στο Γουδί κι είχε σώσει την Ελλάδα, έτσι κι η δική τους επανάσταση δεν επέτρεψε στον κομμουνισμό που ηττήθηκε το ’49 να πάρει τη ρεβάνς και να αλώσει τη χώρα. Γιατί ήταν βέβαιο πως την νίκη του γέρο-Παπανδρέου και τον γιου του Αντρέα στις εκλογές του Μάη αυτοί, κυρίως, θα την πανηγύριζαν. Το σχέδιο “Περικλής” είχε σώσει την Ελλάδα το '61 στις τότε εκλογές επηρεάζοντας το εκλογικό αποτέλεσμα αλλά τώρα, στις νέες εκλογές του Μαΐου, δεν μπορούσε να εφαρμοστεί ξανά το ίδιο. Έμενε μονάχα η εφαρμογή ενός πιο δραστικού σχεδίου που δεν θα άφηνε καν να γίνουν εκλογές.

«Λοχαγέ, το σχέδιο Προμηθεύς θα τεθεί σε ενέργεια από τις δύο το πρωί. Πήγαινε αμέσως στη μονάδα σου κι επιφυλακή!» τον ειδοποίησε προσωπικά στο σπίτι του τα μεσάνυχτα ο ταγματάρχης που ήταν σύνδεσμός του

«Δόξα τω Θεώ ταγματάρχα, θα κινηθούμε επιτέλους» είχε πει ο Αποστόλης.

«Μπουραντά, να προσέχεις! Θα συλλάβεις ανωτάτους και ανώτερους αξιωματικούς. Μη διστάσεις ούτε στιγμή και μη φοβηθείς κανέναν, εντάξει;»

«Μην ανησυχείτε, θα εκτελέσω την αποστολή που ανέλαβα για την επανάσταση σύμφωνα με το σχέδιο, είμαι έτοιμος για όλα, θα επιτύχουμε!» του είχε απαντήσει.

«Εμπρός, λοιπόν, για το Έθνος, γαμώ το Χριστό μου!» του είπε εκείνος χτυπώντας τον φιλικά στην πλάτη «για την πατρίδα ρε μαλάκα, για την πατρίδα!»

«Για την πατρίδα, κύριε ταγματάρχα, για την επανάσταση!» απάντησε πρόθυμα ο Αποστόλης χαιρετώντας στρατιωτικά κι όσο γινόταν ευθυτενώς.

Ήταν συγκινημένος, κι άθελά του, χτύπησε τις μύτες των παπουτσιών του. Το είχε μάθει αυτό στη Γερμανία το '43-44. Εκτέλεσε την αποστολή του ευσυνείδητα και το ίδιο έκαναν όλοι όσοι είχαν αναλάβει να εφαρμόσουν το σχέδιο παρά τις δυσκολίες. Πεντακόσιοι μόνο μυημένοι αξιωματικοί έπρεπε να εξουδετερώσουν ολόκληρη την στρατιωτική και πολιτική ηγεσία της χώρας και να θέσουν σε κίνηση δέκα χιλιάδες στρατό. Έπρεπε να δέσουν μέσα σε μια νύχτα περίπου οχτώ εκατομμύρια Έλληνες.

“Παναγίτσα μου, αν το καλοσκεφτείς ήταν μια τρέλα αυτό που κάναμε, ήταν πολύ δύσκολη υπόθεση!” σκεφτόταν ο Αποστόλης όποτε θυμόταν εκείνες τις μεγάλες στιγμές “Και ω, του θαύματος! ο ίδιος ο Βασιλιάς συναίνεσε και το κίνημά μας επικράτησε! Τι απίστευτη συγκίνηση και τι τέλεια λειτουργία άμεσης δημοκρατίας ήταν εκείνη η συγκέντρωση μας στον διάδρομο του αρχηγού ΓΕΣ το πρωί της 21ης! Αφού είχαμε συλλάβει στρατιωτικούς, πολιτικούς και πολίτες, ακόμα και τον ίδιο τον Βασιλιά μέσα σε τέσσερις μόνο ώρες, εκεί, στο Γενικό Επιτελείο Στρατού φτιάξαμε όλοι μαζί την νέα επαναστατική κυβέρνηση. Ήμουνα πολύ τυχερός που συμμετείχα σε μια τέτοια μυσταγωγία! Λες κι έβγαινε η τελετή κατ’ ευθείαν μέσα από το ένδοξο αυτοκρατορικό παρελθόν των Ελλήνων. Σε ένα πλατύ διάδρομο είχαμε μαζευτεί κι εκεί ακούγονταν από τον Παπαδόπουλο, τον αρχηγό, ονόματα που προτείνονταν για υπουργοί της νέας κυβέρνησης. Με ένα βροντερό “ναι” ή ένα “όχι” εμείς εγκρίναμε ή απορρίπταμε. Μόνο στις μεγάλες στιγμές του Βυζαντίου έβρισκε κανείς τέτοιες περιπτώσεις, όπου ο στρατός ανέβαζε στην ασπίδα τον αυτοκράτορα και τον ενθρόνιζε με τη δύναμή του”.

Αυτές οι σκέψεις κρατούσαν τον Αποστόλη ζωντανό. Δεν θα πρόδιδε ποτέ αυτό που έζησε εκείνη την ημέρα ούτε θα άλλαζε ποτέ του τα ιδανικά για τα οποία ρισκάρισε τη ζωή του.

===

Αυτά για την ώρα. Το βιβλίο θα εκδοθεί κάποτε και περιέχει πλείστα όσα. 

Πενήντα χρόνια από το '22 μέχρι το '72 ζήσαμε στην Ελλάδα πράγματα και θαύματα!

Documenta 14 στην Αθήνα του 2017 όπως την έβλεπα πριν τρία χρόνια, το 2014

Ως γνωστόν (αν είναι γνωστό) στην Αθήνα φιλοξενείται η έκθεση Documenta 14 που είναι μοναδική για την πόλη μας καθώς είναι ένα σημαντικό εικαστικό γεγονός (λένε το σημαντικότερο μαζί με την Μπιενάλε!) που διεξάγεται κάθε χρόνο στο Κάσελ της Γερμανίας και φέτος, για πρώτη φορά, το Κάσελ το μοιράζεται με την Αθήνα. Υπάρχουν πολλά πράγματα (εκθέσεις κυρίως) που φιλοξενούνται σε όλη την Αθήνα κι ο τίτλος της φετινής Ντοκουμέντα 14 είναι "ΜΑΘΑΙΝΟΝΤΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΘΗΝΑ".

Αντί για άλη ενημέρωση παραθέτω την ανάρτησή μου της 26ης Οκτωβρίου 2014 όπου μιλούσα γι αυτό που επρόκειτο να γίνει και φιλοξενούσα κομμάτια από συνέντευξη του καλλιτεχνικού της διευθυντή Ζίμτσικ. Έτσι μποιρείτε να δείτε πως το έβλεπε τότε, πριν τρία χρόνια, και τι έκανε τώρα.

Η ανάρτηση:

Τετάρτη, 29 Οκτωβρίου 2014

H εικαστική έκθεση DOCUMENTA 14 του 2017 θα μοιραστεί ανάμεσα στο Κάσελ και την Αθήνα!

Fridericianum KASSEL

Σε μια μικρή επαρχιακή πόλη της Γερμανίας γίνεται κάθε πέντε χρόνια, ξεκινώντας από το 1955, μια έκθεση με τον τίτλο DOCUMENTA. Δεν είναι ευρέως γνωστό, αλλά αυτοί που γνωρίζουν από τα εικαστικά παγκοσμίως, λένε ότι η DOCUMENTA του Κάσελ είναι ένας από τους δύο κορυφαίους εικαστικούς θεσμούς στον κόσμομαζί με την Μπιενάλε της Βενετίας. Την τελευταία βέβαια την γνωρίζουν όλοι και εκτιμούν την παγκόσμια απήχησή της, οπότε η ισοδυναμία της με την DOCUMENTA κατ’ αρχήν μας εκπλήσσει. Να σημειώσουμε πάντως ότι η τελευταία έκθεση του 2012 συγκέντρωσε 860.000 επισκέπτες.

Ποιο είναι το νέο, τώρα, και αναφέρομαι στη DOCUMENTA;

Το νέο είναι ότι για πρώτη φορά η έκθεση του 2017 θα μοιραστεί ανάμεσα στο Κάσελ και την Αθήνα!

Το θέμα ανακοίνωσε ο καλλιτεχνικός διευθυντής της DOCUMENTA 14 κ. Άνταμ Ζίμτζικ στο αμφιθέατρο της Σχολής Καλών Τεχνών του Κάσελ σε ένα συμπόσιο με τίτλο DOCUMENTA 14. Ο Ζίμτζικ είπε πως τον Απρίλιο του 2017 η έναρξη της έκθεσης θα γίνει στην Αθήνα και όχι στο Κάσελ όπου η Μπιενάλε θα συνεχιστεί μετά από δύο μήνες. Θα είναι η πρώτη φορά που το Κάσελ μοιράζεται την DOCUMENTA με κάποια άλλη πόλη.

Πρόκειται για γερμανική ελεημοσύνη;

Δεν μου φαίνεται για κάτι τέτοιο. Ο καλλιτεχνικός διευθυντής της έκθεσης, μιλώντας για το γεγονός, είπε ότι η έναρξή της στην Αθήνα είναι ένας τρόπος για να αποκτήσει η έκθεση την αίσθηση του επείγοντος όπως ήταν όταν ξεκίνησε το 1955. Στην ουσία εκείνο που θέλει είναι να μην παραμείνει το Κάσελ γερασμένο σαν ένα μουσείο, μια ακαδημία όπου εκτίθενται έργα για να αποκτήσουν μια αίγλη αλλά να μετατραπεί και πάλι σαν ένα εκθετήριο όπου οι νέες τάσεις βρίσκουν χώρο για να εκδηλωθούν και να δηλώσουν κάτι καινούριο. 

Τους αρέσει που η Αθήνα είναι νότος, που είναι στο επίκεντρο της κρίσης, που γίνεται πάλι επιθυμητή για τους τουρίστες και άλλα τέτοια. Μπορεί να τους αρέσει που υπάρχουν πλέον χώροι πιο φτηνοί από αλλού, που διάφοροι καλλιτέχνες μπορούν να βρουν λόγους για να ζήσουν εδώ, μπορεί να τους αρέσει που η Αθήνα μετά το 2004 είναι πλέον μια όμορφη και βιώσιμη πόλη, μπορεί να τους αρέσουν κι άλλα ή τίποτε από τα παραπάνω. 
Σύμφωνα με μια φράση του Άνταμ Ζίμτζικ όταν ρωτήθηκε “γιατί η Αθήνα;” είπε πως η DOCUMENTA 14 στην Αθήνα το 2017 θα προβάλει την ευρωπαϊκή κρίση, που εδώ παίρνει μεγάλες διαστάσεις, σε όλο τον κόσμο και “στο κάτω-κάτω η Ελλάδα έχει υπάρξει πολλές φορές στην ιστορία της σαν τόπος εξωτικός. Από κλασικός τόπος μέχρι σήμερα που αντιπροσωπεύει όλα όσα δεν πρέπει να κάνει μια ευρωπαϊκή χώρα…. Σήμερα η Αθήνα είναι πολύ πιο δραστήρια και μέσω της καλλιτεχνικής δράσης ακούγονται πολύ περισσότερες φωνές, κάτι που πρέπει φυσικά να το λάβεις υπ’ όψη”.

Adam Szymczyk

Να γράψω και δυο τρία αποσπάσματα ακόμη από όσα είπε ο Ζίμτζικ σε μια συνέντευξή του στην Δέσποινα Ζευκιλή πριν από δέκα μέρες περίπου (στις 16/10/2014):

“Η Αθήνα, η Ελλάδα, ο νότος, δεν προσφέρουν μιαν έτοιμη συνταγή που θα νικήσει τον βορά, είναι όμως σίγουρο ότι ο βοράς –παρά την υποτιθέμενη ανάπτυξη- έχει κι αυτός πολλά προβλήματα. Δεν εννοώ ότι υπάρχει ένας τρίτος δρόμος ή μια εναλλακτική αλλά ο νότος μπορεί να μας προσφέρει έναν άλλο τρόπο να δούμε τα πράγματα.”

“Η DOCUMENTA θα προσπαθήσει να προσεγγίσει την κατάσταση της τέχνης με ένα πιο διεθνές μάτι, να φέρι σε επαφή φωνές από πολλά και διαφορετικά μέρη και ως προς αυτό η επιλογή του χώρου είναι συμβολική.”

“Ίσως είμαι υπερβολικά αισιόδοξος αλλά πιστεύω ότι σε τρία χρόνια η Αθήνα θα είναι σίγουρα ένα μέρος που θα θέλεις να ζήσεις, να είσαι εκεί, κάτι το οποίο έχει ήδη αρχίσει να είναι. Μου πήρε λίγο καιρό να την καταλάβω αλλά εν τω μεταξύ έχει γίνει σημείο αναφοράς και όχι μόνο ως φιγούρα της κρίσης αλλά ως ενδιαφέρων τόπος και σε πολιτιστικό επίπεδο. Το να έρθουν τόσοι ξένοι να δουλέψουν εκεί πιστεύω θα είναι ευκαιρία και γι αυτούς και για την Αθήνα.”

Αυτά από τον Άνταμ Ζίμτζικ και την DOCUMENTA που θα φιλοξενηθεί το 2017 κατά το ήμισυ στην Αθήνα. Δεν είμαι ο φαν των εικαστικών τεχνών για να ενθουσιάζομαι με τέτοιες εκδηλώσεις, σημειώνω όμως το γεγονός για να δείξω ότι στους καιρούς που ζούμε, δίπλα στην μαυρίλα και την καταχνιά, υπάρχει και ένα άλλο επίπεδο στο οποίο η ζωή συνεχίζεται δίχως να κοιτάζει τη δική μας μελαγχολία.

Καλές μίνι διακοπές

Ένεκα το Πάσχα, όλοι θα κάνουν κάποιες μίνι διακοπές. Δεκαπενθήμερες στα σχολεία, ολιγοήμερες (ε, χμ,,, ) στο δημόσιο, μονοήμερη (και αν ...) στα καφενεία και τα κέντρα διασκέδασης. Με καλό καιρό, με ολίγη από απογοήτευση, αρκετή από περίσκεψη και μια διπλή μερίδα άγνοιας κινδύνου.

Όλα τα καμπανάκια έχουν χτυπήσει. Μετά το σαξές στόρι του 2014 του Σαμαρά, με τις μεγάλες επισφάλειες, ζούμε το σαξές ημι-στόρι του 2017 του Τσίπρα. Αυτό είναι κάπως ασφαλέστερο μεν αλλά καλοπληρωμένο κι ακόμη μακριά από την ασφάλεια που μπορεί ο καθένας να νιώσει. Μόνο με νοητικές κατασκευές μπορεί κανείς να δει τα πράγματα αισιόδοξα και μόνο με ισχυρές δόσεις αδιαφορίας μπορεί κανείς να ζήσει το σήμερα.

Τυχερός και ταυτόχρονα προφήτης ο Δημήτρης Λιαντίνης αυτοκτόνησε το 1998 γράφοντας ακριβώς τα παρακάτω λόγια (μεταξύ άλλων) στο αποχαιρετιστήριο γράμμα που άφησε στην κόρη του πριν ξεκινήσει το τελευταίο του ταξίδι για τον Ταΰγετο:

"Η τελευταία μου πράξη έχει το νόημα της διαμαρτύρησης για το κακό που ετοιμάζουμε εμείς οι ενήλικοι στις αθώες νέες γενιές που έρχονται. Ζούμε τη ζωή μας τρώγοντας τις σάρκες τους. Ένα κακό αβυσσαλέο στη φρίκη του. Η λύπη μου γι αυτό το έγκλημα με σκοτώνει"

Δέκα χρόνια πριν την Λήμαν Μπράδερς και την παγκόσμια κρίση που ενόχλησε ολόκληρη τη δύση και σάρωσε κυριολεκτικά την Ελλάδα, ο Λιαντίνης, χωρίς να νοιαστεί αν κάποιος θα εκλάβει τα λόγια του ως ομολογία οτι δήθεν "τα έφαγαν μαζί" απολογείται για τη γενιά του απέναντι στις νεώτερες γενιές. Φυσικά σκέφτεται καί τα δάνεια, αλλά δεν σκέφτεται μόνον αυτά. Για λεπτομέρειες όσον αφροά τη σκέψη του, αν θέλετε, μπορείτε να διαβάσετε την "Γκέμμα", εκεί τα λέει όλα.

Ήταν 1η Ιουνίου 1998 που έφυγε. Στην επέτειο των 18 χρόνων και ογδόντα ημερών από τον θάνατό του, αφιερώνω αυτούς τους στίχους του Καβάφη (το τέλος του "Στο 200 πΧ") στον αγαπητό κι εξαίρετο Λιαντίνη:

Εμείς ...

Με τις εκτεταμένες επικράτειες

με την ποικίλη δράση των στοχαστικών προσαρμογών

και την Κοινήν Ελληνική Λαλιά

ως μέσα στην Βακτριανή την πήγαμεν, ως τους Ινδούς

Για Λακεδαιμονίους να μιλάμε τώρα!

Καλές διακοπές φίλοι και σύντροφοι

όπου κι αν πάτε, κι αν μείνετε στα διάφορα άστεα, η Ελλάδα το ίδιο πάντα θα σας πληγώνει!

Η συμπύκνωση του πολιτικού χρόνου

Παρακολουθώντας τις ανακοινώσεις του Ευρωγκρούπ και την τραγική φιγούρα του Τσακαλώτου να τις εξηγεί, θυμήθηκα την χτεσινή αυζήτηση που είχα με έναν φίλο μου.

Ο φίλος μου είναι πρώην Πασοκος που τα τελευταία χρόνια ψηφίζει Συριζα και μου έλεγε ότι μέσα σε λίγα χρόνια με τον Σύριζα έζησε πολιτικές μεταλλάξεις που με το ΠαΣοΚ χρειάστηκε πολύ περισσότερα χρόνια για να τα καταφέρει.

• Το διάστημα 1974-77 έζησε μια ακραία Πασοκική άρνηση στο κατεστημένο ίδια με την Συριζαίικη άρνηση των πάντων της περιόδου 2010-2012.
• Κατόπιν το 1977-81 έζησε την θυελλώδη Πασοκική (αξιωματική) αντιπολίτευση αντίστοιχη με την θυελλώδη Συριζαίικη (επίσης αξιωματική) αντιπολίτευση του 2012-2014.
• Την περίοδο 1981-84 έζησε την Πασοκική επανάσταση και τον αντιευρωπαϊσμό ίδια με τον Συριζαίικη αντίσταση του α' εξαμήνου 2015.
• Ο Πασοκικός συμβιβασμός της περιόδου 1985-87 μοιάζει με τον Συριζαίικο συμβιβασμό της περιόδου 2016-2017.
• Μετά είχαμε το Πασοκικό "βρόμικο '89" που έφερε τον Μητσοτάκη και που μας παραπέμπει σε ένα Συριζαίικο "τραγικό '19" που έχει και πάλι στο βάθος Μητσοτάκη.

Στην ερώτησή μου αν βρήκε κάτι που δεν ήταν απλά ανάλογο αλλά εντελώς κοινό ανάμεσα στο ΠαΣοΚ (όπως το ξέραμε) και τον Σύριζα (όπως τον βλέπουμε) μου είπε ότι το απολύτως κοινό είναι η ικανότητα να χειρίζονται την γλώσσα για λόγους προπαγάνδας.

Ο Αντρέας είχε βάλει το ΠαΣοΚ να πανηγυρίζει ότι δώχνει τις βάσεις την ώρα που υπέγραφε τη συμφωνία Ρότζερς για παραμονή όσων βάσεων ήθελαν οι Αμερικάνοι. «Ήταν καλό για την Ελλάδα που παρέμεινε στην ομπρέλα του ΝΑΤΟ» μου είπε «αλλά χρειαζόταν ένα ψέμα για να το περάσει από τον κόσμο που ο ίδιος τον είχε ψήσει ότι ήταν κακό». Του θύμιζε το ΟΧΙ που έγινε ΝΑΙ, στο δημοψήφισμα όταν κι αυτός ψήφισε ΟΧΙ για να ανακουφιστεί με τη συμφωνία (το ΝΑΙ).

Όλα αυτά τα δεκαπέντε χρόνια (1974-1989) που ο Πασόκος φίλος μου τα έζησε με τον Αντρέα εγώ δεν ήμουν ΠαΣοΚ (ανένταχτος ήμουν και προς το τέλος ΣΥΝασπισμός) και δεν τα ξέρω, όμως τον καταλαβαίνω και βλέπω πως η διαδρομή του στα επτά χρόνια Σύριζα έχει πραγματικές αναλογίες με την Πασοκική του δεκαπενταετία.

Τελίωσε τον λόγο του ο Τσακαλώτος. Τωρα θα πάει στην κεντρική επιτροπή όπου πόλλοί θα έχουν σοβαρές αντιρρήσεις αλλά στο τέλος θα τα ψηφίσουν με πόνο ψυχής όλα, όπως ακριβώς και τότε, με το ΠαΣοΚ.

Απλά, θυμίζουμε το σοφόν του Σόλωνα προς Μίδα: Μηδένα προ του τέλους μακάριζε! 

Προς τι λοιπόν η επιμονή;

Αυτές τις μέρες παρακολουθούμε ένα κακό θέαμα που κυβέρνηση και θεσμοί παρουσιάζουν στις οθόνες μας. Η κυβέρνηση έχει υποκύψει σε όλα όσα της ζητησαν και συνεχίζουν να της ζητούν οι εταίροι (ο Σόιμπλε). Παρ' όλα αυτά οι εταίροι κι οι εταίρες δεν συμφωνούν αναζητώντας κάθε φορά κάποια νέα απαίτηση να προσθέσουν. Η κυβέρνηση εξηγεί (σε εμάς, τους ντόπιους) πόσο κακά είναι όλα αυτά τα μέτρα που ψιθυρίζει -με διαρροές- ότι αποδέχεται και παρακαλεί (τους άλλους, τους έξω) να αποδεχτούν την πλήρη υποταγή της. Και πάλι εκείνοι (ο Σόιμπλε και το ΔΝΤ) δεν αποδέχονται την υποταγή αναζητώντας να βρουν το νέο αδύνατο για να της ζητήσουν. 

Είναι αλήθεια ότι κάποιοι Ευρωπαίοι θέλουν να απαλλαγούν από τον Σύριζα. Αυτοί που θέλουν να τον πνίξουν, πνίγουν μαζί του και την Ελλάδα. Κι ο Σύριζα, πεισματωμένος δεν θέλει να τους κάνει το χατίρι! "Δεν φεύγω" τους λέει όπως "δεν πληρώνω" έλεγε κάποτε. Τώρα λέει "πληρώνω". Αναρωτιέμαι πότε θα πει "φεύγω"; ... όταν η αριστερά θα έχει αποδεχτεί με κείμενά της -κι όχι με διαρροές που δεν μετράνε- τα πάντα; Κι αν το κάνει πως θα σταθεί;

Αυτά που θέλει να κάνει ο Σύριζα είναι λογικά. Κλείσιμο της αξιολόγησης, ένταξη στην ποσοτική χαλάρωση, ανάκτηση της εμπιστοσύνης στην ελληνική οικονομία, θετικοί ρυθμοί ανάπτυξης, εν καιρώ έξοδος στις αγορές και επάνοδος στην κανονικότητα. Λογικά, όμως ... δεξιά! Κι ο Σαμαράς τα ίδια ήθελε. Το διαφορετικό που είχε ο Σύριζα από τον Σαμαρά ήταν η δυνατότητα διαπραγμάτευσης. Την έκανε και δεν του βγήκε. Προσπέρασε τον σκόπελο το 2015 αλλά τον ξαναβρίσκει μπροστά του το 2017. Το κάτι παραπάνω λοιπόν δεν γίνεται. Και τότε ... γιατί να τα κάνει όλα αυτά ο Σύριζα κι όχι εκείνοι που ξέρουν καλύτερα; Πως θα μοιράσει το κερδισμένο ΑΕΠ δικαιότερα όταν δεν τον αφήνουν καν να φτιάξει ΑΕΠ; Μόνο την κάθαρση μπορεί εν μέρει να προσπαθήσει καλύτερα από την δεξιά αλλά και στον τομέα αυτόν τα χέρια του είναι δεμένα από το σύνταγμα και τα δικαστήρια. Ούτε τα στοιχειώδη δεν μπορεί να κάνει π.χ. τον χωρισμό εκκλησίας κράτους (λόγω Καμένου), έναν απλό διαγωνισμό για τις τηλεοπτικές άδειες (λόγω δικαστών) ή την τροποποίηση του συντάγματος (όπου επεμβαίνουν κι άλλες τετραετίες).

Προς τι λοιπόν να μένει ο Σύριζα σε μια εξουσία η οποία απλά στερεί τον λαό από μια αντιπολίτυευση ικανή να πει στο μέλλον, σε ενδεχομένως πιο ευνοϊκές συνθήκες, έναν άλλον λόγο; Γιατί το να μετασχηματιστεί μια άλλη αριστερά (ΚΚΕ, ΛΑΕ κτλ) σε κόμμα κυβερνητικό είναι ουτοπία ενώ η Χρυσή Αυγή παραμονεύει για να γίνει αυτή το αντισυστημικό κόμμα της αντιπολίτευσης.

Η οικονομία στην Αρχαία Ελλάδα

Αυτό το κείμενο δημοσιεύτηκε από την Ένωση Φορολογούμενων Ελλάδος

Τότε (2011) δημοσίευαν και τέτοια κείμενα. 

Μετά άρχισε να φαίνεται η καταστροφή που γεννήθηκε στις τράπεζες το 2008 (όταν χρεοκόπησαν) κι επισημοποιήθηκε το 2010 (όταν το κράτος "αποφάσισε" να χρεοκοπήσει για να σώσει τις τράπεζες, κυρίως τις ξένες) και άρχισε να φίνεται από το 2012 με τις μεγάλες μειώσεις μισθών και το κλείσιμο των μαγαζιών.

Τότε ο κόσμος στράφηκε στα προς το ζην κι εγκατέλειψε την σκέψη προς όφελος της δράσης.

Φυσικά, είναι κείμενο του Αλέξανδρου Κόντου.
Μεγάλο το κείμενο (αφού ξεπερνά τις 200 λέξεις όπως λέει ο φίλος μου ΓΚ) αλλά τι να κάνουμε, έτσι γράφτηκε. όποιος το διαβάσει θα μάθει και θα καταλάβει πολλά.

Το φορολογικό σύστημα της αρχαίας Αθήνας

Βασικές αρχές: 1) Άμεση φορολογία, 2) Οι πενέστεροι είναι αφορολόγητοι.

Ο άνθρωπος είναι ζώο πολιτικό. Ο άνθρωπος δεν είναι ούτε ζώο θρησκευτικό, όπως θέλουν να τον παραστήσουν οι διάφορες θρησκείες, ούτε ζώο οκονομικο-παραγωγικό, όπως θέλουν να τον παρουσιάσουν οι διάφορες οικονομικές θεωρίες και ιδιαίτερα ο μαρξισμός. Δεν είναι καν ζώο εργαζόμενο. Δε ζει για να εργάζεται, όπως η μέλισσα, αλλά εργάζεται για να ζει. Ο άνθρωπος είναι ζώο πολιτικό κι εκείνο που κυρίως τον ενδιαφέρει δεν είναι τόσο η οικονομική ανάπτυξη, όσο η συμμετοχή στην πολιτική απόφαση. Γιατί η πολιτική απόφαση είναι εκείνη που θα ρυθμίσει και την οικονομική ανάπτυξη, αυτή, η πολιτική απόφαση, είναι η υποδομή των ανθρώπινων κοινωνιών και όλα τα άλλα, και η οικονομική ανάπτυξη μαζί, είναι το εποικοδόμημα και εξαρτώνται από το χαρακτήρα του πολιτεύματος.

Η ανάπτυξη της τεχνολογίας πάντα θα βοηθάει τον άνθρωπο σ' όλους τους τομείς της ζωής του. Όμως η σωστή χρήση της θα διέπεται πάντα από τους πολιτικούς θεσμούς, από το πολίτευμα. Έτσι η Ιστορία έχει καταστήσει πασιφανές ότι η Δημοκρατία είναι πιο αποτελεσματική και κάνει τη ζωή του ανθρώπου πιο ευχάριστη, πιο ευτυχισμένη, πιο παραγωγική από άποψη νευματική και πιο εναρμοσμένη στον άνθρωπο από άποψη υλική και οικολογική - ακόμα κι αν η τεχνολογία της είναι υποδεέστερη. Αυτό δεν καταδεικνύει ο Αρχαίος Ελληνικός Πολιτισμός, παρά τις ελλείψεις και τα ελαττώματα που θα μπορούσε κανείς να του καταλογίσει;

Αν το σύγχρονο οικονομικό ιδεώδες είναι η αλληλεξάρτηση, που υπάρχει στην παγκόσμια αγορά, το οικονομικό ιδεώδες της αρχαίας ελληνικής πόλης - κράτους ήταν η αυτάρκεια (Αριστ. Πολ. Α, 1252β 27-30). Η αυτάρκεια σαν βασικό οικονομικό αίτημα βρίσκεται σε όλες τις μικρές κοινωνίες, παρά το εμπόριο που αναπτύσσεται κατά καιρούς και κατά τόπους, και το οποίο δεν θεραπεύει πάντα ανάγκες ζωτικές. Η οικονομική αλληλεξάρτηση συμπορεύεται με την κεφαλαιοκρατική ανάπτυξη και από πλευρά πολιτική προϋποθέτει το μεγάλο συγκεντρωτικό και με ολιγαρχικούς θεσμούς οργανωμένο κράτος, ενώ από πλευρά τεχνική προϋποθέτει την εξέλιξη των συγκοινωνιών και των επικοινωνιών. Γιατί ακόμα και αν υποθέσουμε πως υπάρχει η πρώτη, (η ολιγαρχική πολιτική προϋπόθεση) και δεν υπάρχει και η δεύτερη (η ανάπτυξη της επικοινωνίας), τότε το μεγάλο συγκεντρωτικό κράτος, θα στηρίζεται κυρίως στην προσπάθεια για αυτάρκεια, για λόγους καθαρά τεχνικούς. Όμως όποιο και να είναι το οικονομικό ιδεώδες, όποια κι αν είναι η ανάπτυξη της τεχνολογίας, η πολιτική κατάσταση έχει τον πρωτεύοντα ρόλο.

Ο Αρχαίος Ελληνικός Πολιτισμός βασιζόταν όχι απλώς στην αποκέντρωση, προς την οποία λένε ότι τείνουν τα σύγχρονα κράτη, αλλά σε κάτι πολύ πιο δημοκρατικό και πολύ πιο αποτελεσματικό: τον πολυκεντρισμό. Κάθε ελληνική πόλη σχεδόν αποτελούσε κι ένα πολιτικο-πολιτιστικό κέντρο, χωρίς βέβαια να χαθεί ποτέ από τα μάτια των Ελλήνων το ενιαίο του πολιτισμού τους και η έντονη αλληλεπίδραση. Η μελέτη της Ιστορίας αποφαίνεται ότι κανένας πολιτισμός δεν στάθηκε τόσο πολυκεντρικός και συνάμα τόσο ενιαίος, όσο ο Ελληνικός.

Ο ελληνικός πολυκεντρισμός είναι προφανής από το γεγονός ότι οι ελληνικές πόλεις - κράτη αναπτύχθηκαν με βάση την ελευθερία και την αυτονομία στον πολιτικό τομέα και την αυτάρκεια στον οικονομικό. «Αυτάρκης γαρ η πόλις, το δε δούλον ουκ αύταρκες» λεει αλλού ο Αριστοτέλης (Πολ. Δ, 1291α, 10). Η αυτάρκεια αυτή των ελληνικών πόλεων στηριζόταν στην φορολόγηση μόνο των πλούσιων μελών της κοινότητας. Και η κοινότητα τα διαχειριζόταν με βάση τις κοινές ανάγκες, λαμβάνοντας υπόψη κυρίως τους πενέστερους. Γι' αυτό και οι Έλληνες μιλούσαν για το Κοινό των Αθηναίων, το Κοινό των Θηβαίων, το Κοινό των Μηλίων, το Κοινό των Ναξίων κλπ. και δεν χρησιμοποίησαν ποτέ τον όρο «κράτος» με την σημερινή έννοια.

Οι ευπορότερες τάξεις επειδή είχαν το βάρος της φορολόγησης, είχαν αρχικά μόνο αυτοί πλήρη πολιτικά δικαιώματα, δηλαδή συμμετοχή και στις τρεις λειτουργίες της εξουσίας (ελευθερία πρώτου βαθμού). Οι φτωχότεροι αρχαίοι Έλληνες πολίτες είχαν συμμετοχή μόνο στη νομοθετική λειτουργία της εξουσίας - Εκκλησία του Δήμου ή Απέλλα ή Αλία ονομαζόταν συνήθως το σχετικό πολιτειακό όργανο (ελευθερία δευτέρου βαθμού). Όμως, όπως καθένας το αντιλαμβάνεται, η ελευθερία δευτέρου βαθμού των αρχαίων Ελλήνων ήταν πολύ μεγαλύτερη από αυτή που έχουν οι πολίτες των συγχρόνων Κοινοβουλευτικών Ολιγαρχιών. Και επί πλέον: όσοι είχαν αυτή την ελευθερία δεν πλήρωναν φόρους.

Ο Θησέας έφερε τη Δημοκρατία στην Αττική. Όμως επειδή δεν θέσπισε θεσμούς που να εμποδίζουν τη δημιουργία μεγάλων περιουσίων, όπως έκανε αργότερα ο Σόλωνας, γρήγορα οι πλούσιοι γίνανε πιο πλούσιοι και οι φτωχοί φτωχότεροι, με αποτέλεσμα να χάνουν ακόμα και τα πολιτικά τους δικαιώματα (1-3). Έτσι τα πλήρη πολιτικά δικαιώματα, λίγο πριν τον Δράκοντα, τα είχαν πια μόνο οι πλούσιοι (3, 6). Όμως τελικά επικράτησε, με κοινή συναίνεση, η Δημοκρατία σαν πολίτευμα και ελευθερία πρώτου βαθμού δόθηκε σ' όλους, ακόμα και σ' εκείνους που ήσαν ατελείς, αφορολόγητοι. Έτσι είχε αποσυνδεθεί η συμμετοχή στην άσκηση της εξουσίας από την συμμετοχή στα έξοδα του Κοινού, της πόλης.

Άλλωστε το δημοκρατικό θεσμικό πλαίσιο παρακώλυσε, όπως βασικά νομοθετήθηκε από το Σόλωνα, το σχηματισμό τεράστιων περιουσιών. Η δόμηση υπέρλαμπρων ιδιωτικών οικημάτων, η με κάθε τρόπο επίδειξη ιδιωτικού πλούτου ήταν αδιανόητη κατά την ακμή της Δημοκρατίας, δηλαδή κατά την κλασική περίοδο. Αν κάποιος έκανε το λάθος της επίδειξης, γρήγορα κάποια πρόσθετη λειτουργία θα του έκοβε την επιδεικτική διάθεση. Το αποτέλεσμα ήταν ότι στη Δημοκρατία οι πλούσιοι πλήρωναν τα έξοδα του Κοινού και οι φτωχοί ασκούσαν την εξουσία: κάτι το αδιανόητο, ακόμη και για το πιο προηγμένο από τα σημερινά πολιτεύματα, όπως είναι ο Κοινοβουλευτισμός δυτικού τύπου, στον οποίο ζούμε. Γιατί ο Κοινοβουλευτισμός και οι ποικιλώνυμες παραλλαγές του δεν είναι παρά ολιγαρχικές πολιτειακές παραλλαγές.

Για την κλασική Ελληνική Αρχαιότητα ήταν αναπόφευκτο οι πενέστεροι να έχουν την εξουσία στα χέρια τους. Κι αυτό γιατί ήταν πάντα περισσότεροι και η αρχή να κατισχύει η γνώμη των πολλών είναι η βασική δημοκρατική αρχή. Η κατάσταση αυτή ήταν αποδεκτή από τις πλουσιότερες τάξεις, που χωρίς ιδιαίτερη βαρυγκόμηση ανταποκρίνονταν στις οικονομικές τους υποχρεώσεις απέναντι στον Δήμο και την Πόλη. Έτσι όμως κερδιζόταν η κοινωνική γαλήνη και η εγκληματικότητα ήταν μηδενική. Φαίνεται πως οι πλούσιοι της Ελληνικής Αρχαιότητας είχαν διαπιστώσει ότι, όπως είναι πολύ δύσκολο να παραμείνεις καθαρός ζώντας ανάμεσα σε βρόμικους, ή υγιής ζώντας ανάμεσα σε αρρώστους, είναι το ίδιο δύσκολο να παραμένεις χορτάτος και να ευημερείς ζώντας ανάμεσα σε πεινασμένους και εξαθλιωμένους.

Το δημοκρατικό οικονομικό ιδεώδες δεν ήταν η οικονομική ανάπτυξη. Αυτή λίγο ως πολύ θεωρούνταν σαν κάτι το δοσμένο, το αυτονόητο. Το οικονομικό αίτημα της Δημοκρατίας ήταν η ανακατανομή του πλούτου, η προσπάθεια για να γίνει η ζωή όλων των πολιτών ευφρόσυνη, χαρούμενη, ευτυχισμένη. Ο Επιτάφιος, όπως μας τον διασώζει ο Θουκυδίδης, είναι μια σύντομη περιγραφή της σκέψης και της πράξης της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, κάτι ανάλογο με αυτό που θα το ονομάζαμε σήμερα λόγο απολογητικό του κυβερνητικού έργου ή και προγραμματικές δηλώσεις. Και αναφέρεται βέβαια ο Περικλής στην εμπορική τους ανάπτυξη, αλλά για να πει ότι αυτή την απολάμβανε όλος ο Δήμος των Αθηναίων κι όχι λίγοι προνομιούχοι.

Και μια κι έγινε λόγος για τον Επιτάφιο, αξίζει να τονίσουμε ποιο ήταν το πολιτικό ιδεώδες της Δημοκρατίας για το Πανελλήνιο. Γιατί αυτό δεν το επισημαίνει με σαφήνεια ο ολιγαρχικός Αθηναίος ιστορικός, αλλά μπορεί να το οσφρανθεί κανείς και μέσα από τις ολιγαρχικές του γραμμές. Το πολιτικό ιδεώδες της Δημοκρατίας, της Αθήνας, του Δήμου των Αθηναίων, δεν ήταν η ιμπεριαλιστική επέκταση, όπως συχνά λέγεται. Η προσπάθεια των Αθηναίων δημοκρατών ήταν η συνένωση και αλληλοϋποστήριξη των απανταχού ελληνικών πόλεων, έτσι ώστε να ζουν ειρηνικά και ευτυχισμένα, χωρίς φόβο για τους Πέρσες στην Ανατολή και τους Καρχηδονίους στη Δύση. Ο συνήθης ορισμός του ιμπεριαλισμού είναι: η από μια αναπτυγμένη βιομηχανική δύναμη κατάληψη άλλων χωρών, για την απόκτηση φτηνών πρώτων υλών και η χρησιμοποίηση των κατειλημμένων χωρών σαν αγορών των βιομηχανικών της προϊόντων. Η Αθήνα δεν είχε καμιά βιομηχανία ούτε ανάγκη από πρώτες ύλες. Οι κεραμικές της βιοτεχνίες δεν ήταν λιγότερο παραγωγικές από τις αντίστοιχες των άλλων ελληνικών πόλεων και το κοκκινόχωμα της Αττικής επαρκούσε για τις ανάγκες της αττικής αγγειοπλαστικής. Καμιά ξένη, μη ελληνική, πόλη δεν καταλήφθηκε ή προσκλήθηκε να συμμετάσχει στη Δηλιακή Συμμαχία. Στη Δηλιακή Συμμαχία ήταν μόνο ελληνικές πόλεις. Όταν όμως οι Αθηναίοι και οι Σύμμαχοί τους εκμηδένισαν με πολύ ιδρώτα και περισσότερο αίμα τον περσικό κίνδυνο στην Ανατολή και αποθάρρυναν τον καρχηδονιακό στη Δύση, οι κατά πόλεις Έλληνες ολιγαρχικοί και πλούσιοι, που κατά τα δημοκρατικά θέσμια ήταν επιφορτισμένοι με τις εισφορές στη Δηλιακή Συμμαχία, βαρέθηκαν να πληρώνουν φόρους και άρχισαν να μιλάνε για «αυτονομία» και «ελευθερία», δηλαδή για διάλυση της Πανελλήνιας Ένωσης, ενώ οι Πέρσες και οι Καρχηδόνιοι καραδοκούσαν. Για παράδειγμα: Το 409 π.Χ. μετά την αθηναϊκή αποτυχία στην Σικελία, οι Καρχηδόνιοι ισοπέδωσαν τον Ακράγαντα. Αργότερα, το 387, οι Πέρσες με την Ανταλκίδεια ή Βασίλεια ειρήνη έγιναν ρυθμιστές των Ελληνικών πραγμάτων.

Κι ας επανέλθουμε. Το οικονομικό ιδεώδες της Δημοκρατίας δεν αδιαφορεί για την οικονομική ανάπτυξη. Όμως ο Επιτάφιος μιλάει και για ουσιαστική συμμετοχή του πλήθους τόσο στις πολιτικές διαδικασίες και γενικότερα στην πολιτική λειτουργία όσο και στην οικονομική ευμάρεια. Και αυτό το οικονομικό ιδεώδες της Δημοκρατίας πραγματοποιούνταν από τη μια μεριά μέσω της τακτικής και αναλογικής φορολόγησης των ευπορότερων για τα τρέχοντα έξοδα του κράτους και, από την άλλη, μέσω της ανάληψης των λειτουργιών από τους πιο εύπορους προς όφελος των οικονομικά ασθενέστερων.

Κανείς στην Αθήνα δεν είχε την επιλογή να αρνηθεί να φέρει σε πέρας μια λειτουργία, που θα του ανέθετε το αρμόδιο κληρωτό ενιαύσιο πολιτειακό όργανο - το μόνο που επιτρεπόταν ήταν να υποδείξει κάποιον άλλο πλουσιότερο του, ώστε να κάνει εκείνος τη λειτουργία. Αυτός ο άλλος, αλλά και οποιοσδήποτε Αθηναίος, που καλούνταν να επιτελέσει κάποια λειτουργία, είχε το δικαίωμα να κάνει τέτοια υπόδειξη και μάλιστα μπορούσε να ζητήσει να γίνει ανταλλαγή περιουσιών και ο πραγματικά πλουσιότερος να αναλάβει τη λειτουργία. Ποιος λοιπόν θα δεχόταν να ανταλλάξει την περιουσία του, για να μην κάνει τη λειτουργία, αν δεν ήταν πραγματικά λιγότερο πλούσιος; Αυτός ο θεσμός ήταν η περίφημη αντίδοση, η οποία απέκλειε κάθε ευκαιρία για φοροδιαφυγή ή ελπίδα για μη ανακατανομή του πλούτου.

Δεν παρείχε λοιπόν καμιά πολιτική δύναμη ο πλούτος στην αρχαία Αθήνα, όπου ο μόνος πολιτικά δυνατός ήταν ο Δήμος. Οι δημοκρατικοί θεσμοί καθόριζαν πολύ συγκεκριμένα τον τρόπο με τον οποίο οι πλούσιοι μπορούσαν να διαθέσουν τα λεφτά τους. Ο πλούτος στην αρχαία Αθήνα έδινε μόνο τη δυνατότητα να ξοδέψει κανείς για την πόλη και οι πλούσιοι διαπαιδαγωγούνταν από τους δημοκρατικούς θεσμούς όχι στο να φοροδιαφεύγουν, αλλά στο να θεωρούν μεγάλη τους τιμή να ευεργετήσουν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο την πατρίδα και τους συμπολίτες τους. Έτσι χαίρονταν τα πλούτη τους χωρίς φόβους και άγχη και δίχως τη συνδρομή σωματοφυλάκων.

Το αντίθετο συμβαίνει στα σύγχρονα πολιτεύματα. Οι σύγχρονοι θεσμοί δίνουν τη δυνατότητα να δημιουργηθούν τεράστιες περιουσίες. Οι Κοινοβουλευτικές Ολιγαρχίες εισπράττουν το μεγαλύτερο μέρος των εξόδων τους από τις πιο φτωχές τάξεις, από τη μια μεριά χάρη στην έμμεση φορολόγηση, και από την άλλη, επειδή οι πιο φτωχοί είναι συνήθως μισθωτοί ή συνταξιούχοι και δε μπορούν να κρύψουν τα βασικά, τουλάχιστο, έσοδά τους. Οι πιο πλούσιοι που ασκούν συνήθως ελευθέρια επαγγέλματα έχουν περισσότερες ευκαιρίες να φοροδιαφύγουν. Όμως, κατ' αυτό τον τρόπο, οι σύγχρονοι μεγιστάνες του πλούτου ζουν συνήθως -και δικαιολογημένα- με το φόβο κάποιας τρομοκρατικής επίθεσης. Και κάλλιστα θα μπορούσε να αναρωτηθεί κανείς: ποιος είναι πιο ευτυχισμένος, ο Λάτσης, ο Βαρδινογιάννης ή οποιοσδήποτε σύγχρονος μεγιστάνας του πλούτου Έλληνας ή ξένος, που είναι υποχρεωμένος να ζει περιχαρακωμένος στο αρχοντικό του, στη σκιά των σωματοφυλάκων του, ή ο Κίμωνας που, υποχρεωμένος από τα θέσμια της Αθηναϊκής Πολιτείας να διαθέτει αφειδώς τα πλούτη του για την πόλη και τους συμπατριώτες του, είχε πάντα το σπίτι και τους κήπους του ανοικτούς και προσιτούς σε οποιοδήποτε Αθηναίο και κυκλοφορούσε ελεύθερα παντού, χωρίς το φόβο καμιάς τρομοκρατικής επίθεσης;

Η Ελλάδα το μεγαλείο της το οφείλει στην Δημοκρατία και μόνο. Ο Ελληνικός Πολιτισμός είναι ένας λαϊκός πολιτισμός που δε δέχτηκε ποτέ ούτε δόγματα, ούτε ιερά βιβλία, ούτε αρχηγούς - όσοι στον ελληνικό χώρο θέλησαν να «το παίξουν χαρισματικοί αρχηγοί» γρήγορα τα βρήκαν σκούρα με τους συμπολίτες τους, που δεν το είχαν σε τίποτα να τους θεωρήσουν ύποπτους για τυραννία. Και είναι γνωστό ποια τύχη περίμενε τους τυράννους στην Ελλάδα: ήταν πολύ δύσκολο να βρεις γέρο τύραννο· οι συμπολίτες του δεν του χαρίζανε την ευκαιρία να γεράσει!...

Οι Έλληνες, εφευρίσκοντας χάρη σε διάφορες συγκυρίες τη Δημοκρατία, χωρίς ποτέ να πιστέψουν πως ήταν ή είναι κάποια ανώτερη φυλή, δημιούργησαν ό,τι δημιούργησαν. Η ερμηνεία του Ελληνικού Πολιτισμού είναι τόσο απλή, που δύσκολα δέχονται να την καταλάβουν όσοι δεν αρέσκονται στο δημοκρατικό πνεύμα και αντίθετα διέπονται από πνεύμα ελιτίστικο. Σε χρόνους κατοπινούς μέχρι και σύγχρονους, πολλοί μελετητές και παρακοιμώμενοι ή παρατρεχάμενοι των διάφορων αντιδημοκρατικά οργανωμένων εξουσιών προσπάθησαν να ερμηνεύσουν το «ελληνικό θαύμα» με όρους φυλετικούς ή μεταφυσικούς. Αυτός ο ίδιος ο όρος «θαύμα» δεν κάνει τίποτε άλλο παρά να δείχνει την αδυναμία να γίνει αντιληπτό το γιατί και το πώς του Ελληνικού Πολιτισμού. Γιατί η λέξη «θαύμα» παραπέμπει σε καταστάσεις έξω από τη φυσική νομοτέλεια και την κοινωνική πραγμάτωση. Συχνά πολλή φαιδρότητα χαρακτηρίζει τις προσπάθειες ερμηνείας του Ελληνικού Πολιτισμού που τον αποδίδουν σε ... όντα που έχουν έρθει από το Υπερπέραν κλπ, κλπ. Κι όμως η ερμηνεία είναι τόσο απλή, σαν το αυγό του Κολόμβου: η Δημοκρατία έφτιαξε την Ελλάδα, γιατί έγινε αιτία να εφευρεθεί η φωνητική - αλφαβητική γραφή και να αξιοποιηθεί ο εγκέφαλος πλήθος ανθρώπων, πολιτών και μη πολιτών, ανδρών και γυναικών, πράγμα που δε θέλησαν και δε μπόρεσαν να κάνουν τα μη δημοκρατικά πολιτεύματα. Όμως οι τόσο απλές και οφθαλμοφανείς ερμηνείες είναι πολύ δύσκολο να γίνουν αποδεκτές.

Αλέξανδρος Κόντος
Φιλόλογος - Γλωσσολόγος - Κοινωνιολόγος