RGR απόσπασμα από ένα ανέκδοτο βιβλίο με αναφορές στο παρελθόν και το μέλλον

Μια προδημοσίευση σήμερα από ένα βιβλίο μου που γράφτηκε το 2010 και που δεν έχει εκδοθεί και που αμφιβάλω πολύ αν θα εκδοθεί ποτέ.

Έχει τον τίτλο "RGR: Η Αργυρή εποχή των Ανθρώπων"

Στο μικρό απόσπασμα που θα παραθέσω (από το τέλος του βιβλίου), βρισκόμαστε σε ένα Πύργο στο Εδιμβούργο, το 2010, και μια ομάδα ερευνητών και επιστημόνων έχουν παρακολουθήσει να ζωντανεύει μια ιστορία που ξεκινά από τους Άτλαντες του 9.600 π.Χ και φτάνει στην ύστερη νεολιθική εποχή του 3.600 π.Χ.

Μιλά ο ιδιοκτήτης του Πύργου, που είναι διάσημος καθηγητής της Ιστορίας και κλείνει την παρουσίαση του μύθου.

"Είδαμε έναν από τους πιθανούς δρόμους μετάβασης από την εποχή των Ατλάντων, όπου όλα σχεδόν είναι άγνωστα για την ιστορική επιστήμη, μέχρι την κλασσική εποχή, όπου όλα είναι γνωστά και καταγεγραμμένα.

Ο κάθε απλός αναγνώστης –όπως και ο κάθε γνώστης ιστορικός- μπορεί να παρακολουθήσει και να ζήσει την ιστορία αυτή συμπληρώνοντάς την με τη δική του φαντασία και αντιλαμβανόμενος ο ίδιος την αλήθεια της με τον δικό του τρόπο!

Είτε το αντιλαμβάνονται όμως, είτε όχι, η επέκταση της ιστορίας προς το παρελθόν ξεκίνησε ήδη και ελπίζω πως η αναζήτηση της Αργυρής εποχής των ανθρώπων θα έχει να μας μάθει κάτι. Ίσως αυτή η βαθιά βουτιά στο παρελθόν να μπορέσει να μας διδάξει πως η ιστορία δεν είναι μια διαρκής βελτίωση, δεν είναι μια αταλάντευτη πορεία προς τα εμπρός, πως σε κάθε εποχή η πρόοδος και η οπισθοδρόμηση είναι δυο δρόμοι εξ ίσου δυνατοί και σε εμάς έγκειται η σωστή επιλογή. Οι πολιτικές που ακολουθούν οι ισχυροί του κόσμου μπορούν να έχουν θετική επίδραση ή πολύ δυσάρεστες μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στη ζωή του πλανήτη. Είθε ένα τέτοιο μήνυμα να περάσει ταυτόχρονα με την ανάγκη να ξαναγραφτεί η ιστορία”

Μέσα στο ειδυλλιακό τοπίο στον κήπο του πύργου των Μακ Ντάγκλας και μέσα στον ναΐσκο που είχε μετατραπεί σε αρχαιοελληνικό ναό και κατόπιν σε κινηματογραφική αίθουσα, οι θεατές άκουγαν κι έβλεπαν τον καθηγητή να εξηγεί το έργο της ζωής του. Επέμενε στα μηνύματά του κι ας φαινόταν παράταιρος καθώς η ανθρωπότητα έδειχνε να μην έχει πια ανάγκη από έναν Προμηθέα για να της χαρίσει την νέα Αργυρή εποχή, ή από μια Αριάδνη για να λύσει τους σύγχρονους γρίφους. Δεν χρειαζόταν ο κόσμος πλέον ούτε την ατελή κιβωτό με το μήνυμα της ελπίδας, ούτε τους θεούς ούτε τους ήρωες αφού τους είχε αντικαταστήσει με μηχανές και ψηφιακές οντότητες.

Με το τέλος της ταινίας βγήκαν όλοι στον κήπο και στο γρασίδι. Ο καιρός ήταν καλός και με τη φροντίδα του προσωπικού του πύργου σερβιρίστηκαν ποτά και καφέδες και όλοι άρχισαν να μιλούν με όλους. Μια οντότητα άυλη, αθέατη από όλους, έφυγε από ανάμεσά τους ανεβαίνοντας αργά-αργά προς τον ουρανό.

Ήταν ο θεός Ερμής, ο γιος του μεγάλου Δία και απεσταλμένος των αθανάτων θεών, που είχε έρθει μέχρι εδώ, στην υπερβόρεια χώρα, για να δει με τα μάτια του και να μεταφέρει στον Όλυμπο τα τεκταινόμενα. Του θύμιζε αυτή η συνάντηση, μιαν άλλη μάζωξη στη Σαμοθράκη, πριν από πεντέμισι περίπου χιλιάδες χρόνια, ένα χρονικό διάστημα που για τους αθάνατους δεν έλεγε και πολλά πράγματα. Τότε οι άνθρωποι έσφυζαν από ελπίδες και φόβους ενώ τώρα ήταν πιο άνετοι και χαλαροί. Αυτό δεν άρεσε στον Ερμή. Σκέφτηκε ότι παλιά τους ζήλευε, τώρα όμως όχι!

Μπορεί να είχαν αποχωρήσει από το προσκήνιο οι θεοί, μπορεί να έπλητταν αφόρητα από μια βαρετή ανθρωπότητα που ήταν γεμάτη με ανισότητες, που περιφρονούσε τη φύση, που λάτρευε τις υλικές απολαύσεις και ξεχείλιζε από ποταπές επιδιώξεις, μπορεί να ήταν ακόμα και λίγο θυμωμένοι που οι άνθρωποι είχαν σταματήσει να τους αγαπούν και να τους δοξάζουν, ωστόσο ενδιαφέρονταν πάντα για τις τύχες των δημιουργημάτων τους. Γι αυτό είχαν στείλει τον γοργόφτερο Ερμή με την παραγγελία να αντιληφθεί από κοντά τα συναισθήματα των ανθρώπων και να τα μεταφέρει στους θεούς που θα τον περίμεναν πίνοντας νέκταρ και αμβροσία. Καθώς απομακρυνόταν προς τον ουρανό ο Ερμής σκεφτόταν αν αυτοί οι θνητοί με τη σύντομη ζωή τους ήταν πιο τυχεροί από τους θεούς που, καταδικασμένοι στην αιωνιότητα, δεν είχαν τίποτε για να υποφέρουν και τίποτε για να ελπίζουν. Μπορεί ο κόσμος να είχε γίνει πολυπληθής και άσχημος όμως το αναπάντητο ερώτημα ορθωνόταν όπως πάντα ολόιδιο μπροστά του. Τι θα έλεγε για όλα αυτά στους αθανάτους; αναρωτήθηκε.

“Εγώ είμαι ένας απλός γιος του Δία και δεν γνωρίζω τις απαντήσεις … εκείνος σαν πατέρας θεός ας φροντίσει να μάθει τι είναι καλύτερο…” σκέφτηκε και έριξε μια τελευταία ματιά εκεί χαμηλά στον κήπο του πύργου του Εδιμβούργου όπου τσούγκριζαν τα ποτήρια και αντάλλασσαν λόγια και εντυπώσεις, περνώντας άλλη μια μέρα της σύντομης ζωής τους, οι θνητοί.

Το γαρ πολύ της θλίψεως ...

Είδα το πρωί στον ΣΚΑΪ τον Φίλη, σε αντιπαράθεση με τον Νικήτα Κακλαμάνη και τον λυπήθηκα. Πάει το αγέρωχο ύφος, πάει η περηφάνια. Ίδια τα λόγια με το παρελθόν αλλά σκυμμένο πλέον το κεφάλι.

"Αφού αν φέρετε συμφωνία στη Βουλή, θα έχετε αρραγή την πλειοψηφία, τότε τι μας χρειάζεστε εμάς να σας ψηφίσουμε;" ρώτησε εύλογα ο Κακλαμάνης

"Μην το λέτε αυτό, είναι σημαντικό να δούμε τι θέση θα πάρει η αντιπολίτευση", ήταν η θλιβερή απάντηση.

Καλά, δεν υπάρχει κανείς να τους πει:

"Μην προβληματίζεστε κύριοι, δεν την θέλουμε την ψήφο σας και δεν μας νοιάζει ούτε αν συμφωνείτε ούτε αν διαφωνείτε. Εμείς θα φέρουμε -αν φέρουμε- μια συμφωνία θετική για τον λαό και θα την ψηφίσουμε μόνοι μας. Εσάς δεν σας θέλουμε. Ό,τι αγγίζετε το μαγαρίζετε, μακριά λοιπόν από εμάς!" 

Γιατί δεν τους το λένε; Επειδή δεν το σκέφτηκαν; Όχι, βέβαια! Δεν τους το λένε γιατί, απλά, έχουν χάσει το "πλεονέκτημα του ηθικού" (προσοχή όχι το ηθικό πλεονέκτημα, αυτό για να χαθεί πρέπει να περάσουν 5-6 χρόνια διαφθοράς και ρουσφετιού προηγουμένως), έχουν απολέσει την ορμή τους, βρίσκονται σε εσωτερική κρίση. Δεν έχουν πια το αναγκαίο ηθικό, είναι σε κατάθλιψη!

Έχουν προφανώς διχαστεί. Ο επίσημος Σύριζα θέλει να πάρει μια συμφωνία που να μην είναι εξευτελιστική κι ας είναι βαριά για τα μέτρα του Σύριζα. Έτσι κι αλλιώς με εκείνην της ΝΔ δεν θα συγκρίνεται αφού εκείνη είχε μειώσεις μισθών, συντάξεων, διάλυση εργασιακών σχέσεων κλπ. Όμως ακόμη κι εκείνη δεν περιείχε τίποτε το φοβερό σε σχέση με όσα έχουν γίνει στην Ελλάδα τα πέντε χρόνια του μνημονίου. Υφεσιακά μέτρα ήταν αλλά δεν θα μας βύθιζαν αυτά όπως δεν θα μας σώσουν τα μέτρα της νέας συμφωνίας όποια κι αν είναι αυτή. Κατά τη γνώμη μου, κακώς μπλέχτηκε τόσο πολύ ο Σύριζα με τα δευτερεύοντα στοιχεία της διαπραγμάτευσης (την ολοκλήρωση του παλιού μνημονίου) με αποτέλεσμα να έχουν περάσει σε δεύτερη μοίρα όλα τα σημαντικά.

Έχει περάσει σε δεύτερη μοίρα η ΚΥΡΙΑ ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΗ για το Χρέος, και για τα Πρωτογενή Ελλείμματα-Πλεονάσματα της προσεχούς δεκαετίας, επομένως και για τον τρόπο αποπληρωμής ή απομείωσης του χρέους και για την δυνατότητα να υπάρξει ανάκαμψη.

Έχει περάσει σε δεύτερη μοίρα η υπόθεση της Οικονομικής Ανασυγκρότησης,που είναι το πιο σημαντικό ζήτημα για το οποίο εκλέχτηκε ο Σύριζα. Ακόμη ούτε μια καλή περιγραφή του μοντέλου που θέλει να εγκαθιδρύσει δεν έχουμε δει. 

Αντί να υπάρχει κριτική μέσα στον Σύριζα που να ζητά να αφήσουν τα δευτερεύοντα, να τελειώσουν με τις λεπτομέρειες και να δουν τα σημαντικά, υπάρχει αντίθετα μεγάλη ένταση εστιασμένη ακριβώς στα δευτερεύοντα ζητήματα της διαπραγμάτευσης του 2ου μνημονίου, αυτού που άφησε μισοτελειωμένο η ΝΔ (και το εξάρτημά της, το ΠαΣοΚ). Ήδη αύριο το Κόκκινο Δίκτυο (οι Νταβανέλος, Μηλιός κλπ.) οργανώνουν εκδήλωση στην ΕΣΗΕΑ με θέμα "Σύγκρουση με τους δανειστές τώρα". Όχι πως είναι κακό να μιλούν οι άνθρωποι και να προβληματίζονται, όμως εμένα μου μοιάζει με πίεση και μάλιστα με στενό μαρκάρισμα της ηγετικής διαπραγματευτικής ομάδας.

Μέσα σε αυτό το ζοφερό κλίμα, έχει χαθεί το ηθικό των Συριζαίων (εντάξει ... όχι όλων!). Οι απαντήσεις δίνονται με αίσθηση ενοχής ή φόβου για την εσωκομματική αντίδραση που θα προκαλέσουν και η άνεση με την οποία μιλούσαν όλοι, βέβαιοι για τον κοινό αγώνα, τους κοινούς στόχους και την μεταξύ τους αλληλεγγύη έχουν χαθεί. Μπορεί και βγαίνει ο Σαμαράς και απαιτεί από τον Σύριζα να ζητήσει "συγνώμη"!!! Βγαίνει ο Βενιζέλος και κάνει πλάκα με λογοπαίγνια!!! (τουλάχιστον αυτός τα καταφέρνει σε αυτά). Βγαίνει ακόμα και ο Σταύρος Θεοδωράκης και προσφέρεται με αίσθημα εθνικής ευθύνης. Και οι περισσότεροι Συριζαίοι βγαίνουν στα κανάλια σαν θλιμμένοι συγγενείς άλλοτε κηρύσσοντας επανάσταση κι άλλοτε μιλώντας σαν την Πυθία. Άλλος σαλπίζει την έφοδο προς τον λαό κι άλλος προς την Κόκκινη Πλατεία. Κρίμα!

Ας είμαστε ψύχραιμοι. Στην ουσία τίποτε δεν έχει αλλάξει ακόμα. Όλα είναι όπως και λίγο μετά την εκλογή του Σύριζα, από τότε που ο Βαρουφάκης εξασφάλισε τα 5 δισ.. Χάρη σε αυτά τα πέντε δισ ευρώ επιμηκύναμε τις τέσσερις με πέντε το πολύ εβδομάδες που μας έδιναν ο Σαμαράς και ο Σόιμπλε σε τέσσερις με πέντε μήνες. Από τότε ισχύουν τα ίδια επιχειρήματα, τα ίδια προβλήματα, το ίδιο σκηνικό και οι ίδιες δυνατότητες λύσης. Δηλαδή:

Το ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ επιχείρημα προεξοφλήθηκε όλα αυτά τα χρόνια της κρίσης. Οι Ευρωπαίοι έκαναν κινήσεις ώστε να προστατευτούν από ένα ξαφνικό ντόμινο καταρρεύσεων και δεν φοβούνται (άσχετα αν έχουν δίκιο) πια το Γκρέξιτ. Από την άλλη, οι Έλληνες χόρτασαν ψέμα και τρομοκρατία, με αποτέλεσμα να μην δίνουν πια βάση στον φόβο με τον οποίο τα μέσα ενημέρωσης προκαλούσαν τον πανικό και έκαναν το Γκρέξιτ φόβητρο. Κανείς δεν το φοβάται πια (ασχέτως αν αυτό είναι σωστό ή λάθος).

Το ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΟ επιχείρημα, όμως, παραμένει σαν ο πλέον σημαντικός παράγοντας για ΟΛΟΥΣ και για τη Δύση και για την Ελλάδα.

Τους Ευρωπαίους, από πλευράς οικονομίας, δεν τους νοιάζει και τόσο να τα βρούμε. Μπορεί να κάνουν λάθος, πάντως πιστεύουν ότι δεν θα διαλυθεί η Ευρωζώνη αν αποχωρήσει η Ελλάδα. Κάποιοι έχουν σοβαρές αντιρρήσεις αλλά επικρατούν εκείνοι που θέλουν διαζύγιο. Ο λόγος όμως που αυτό το διαζύγιο είναι πολύ δύσκολο να βγει είναι γιατί υπερτερεί το ευρύτερο συμφέρον της Δύσης (δηλαδή των ΗΠΑ) να μείνει η Ελλάδα στο μαντρί και να μην αρχίσει τους (δικαιολογημένους πλέον) πειραματισμούς με Κινέζους και Ρώσους. Η επιστροφή της Ελλάδας θα τους κοστίσει πολύ περισσότερο από την παραμονή της. Γι αυτό και μέχρι την τελευταία στιγμή το σενάριο της επίτευξης συμφωνίας είναι για τους "Εταίρους μας" (λέγε με και Αμερική) το επικρατέστερο.

Για τους Έλληνες, οικονομικά, επίσης δεν μας νοιάζει να τα βρούμε. Ίσως κάνουμε λάθος αλλά είναι πλέον κοινή η αίσθηση ότι αυτό που θέλει να μας φορέσει η Ευρώπη είναι ένα κοστούμι που δεν μας κάνει. Ο μόνος τρόπος για να αποκτήσουμε απασχόληση, ανάπτυξη (με ελληνικές επιχειρήσεις) και ευημερία (σε μια διάρκεια μ2-3 χρόνων) είναι η επιστροφή στο εθνικό νόμισμα. Κάποιοι πιστεύουν (ή έχουν μάθει να παπαγαλίζουν) ότι μας περιμένει καταστροφή όμως μια αναλυτική συζήτηση εύκολα θα έπειθε τον καθένα πως καλύτερα θα ήταν να παίρναμε διαζύγιο. Ο λόγος όμως που και για εμάς το διαζύγιο είναι μια απευκτέα υπόθεση είναι και πάλι Γεωπολιτικός. Μια Ελλάδα εκτός δυτικής ομπρέλας θα ήταν ιδανικός τόπος για επάνοδο στο βαλκανικό τρελοκομείο (Σκόπια, Αλβανοί, Τούρκοι) με τις γελοίες αλλά επικίνδυνες αντιπαραθέσεις που έχουν και σοβαρό οικονομικό αντίκτυπο. Γι αυτό και μέχρι την τελευταία στιγμή το σενάριο επίτευξης συμφωνίας είναι και για την Ελλάδα επικρατέστερο.

Έτσι κι αλλιώς όλα θα κριθούν πολύ σύντομα. Όπως αυτός ο Μάιος ήταν και συνεχίζει να είναι το σκηνικό των "γουναράδικων" όπου έπεσαν, πέφτουν και θα συνεχίσουν να πέφτουν τα κορμιά, έτσι και σε διάστημα ολίγων εβδομάδων θα γνωρίζουμε τι μέλλει γενέσθαι. Στις 19 Ιουλίου όλα θα έχουν λήξει. Μάλλον με κάποιο κρίσιμο τηλεφώνημα του Ομπάμα προς όλες τις πλευρές.

Τρόμος κόντρα στον Τρόμο!

Όπως δείχνουν τα πράγματα οδεύουμε προς σύγκρουση. Δεν πρέπει να προτρέχουμε, βέβαια, όμως όλα δείχνουν ότι οι επίμονοι Γερμανοί (Σόιμπλε) θα περάσουν και πάλι τη γραμμή τους στην Ευρώπη ξεκινώντας έναν πόλεμο με άγνωστο τέλος.

Όπως πάντα, πριν την καταιγίδα προηγείται η ηρεμία. Σε αυτή την ηρεμία βρισκόμαστε σήμερα και μοιάζει κατάλληλος ο χρόνος για να ξετυλίξουμε κι εμείς τα δικά μας σενάρια. Όχι βέβαια τα χιλιοπαιγμένα σενάρια πότε της ΕΕ, άλλοτε της ΕΚΤ, άλλοτε του ΔΝΤ και προσφάτως της Ντόιτσεμπανκ. Αυτοί εξετάζουν τα "Γκρέξιτ" όχι σαν ασκήσεις ετοιμότητας αλλά σαν όργανα βασανιστηρίων: "Θα διαλυθείτε, θα πεινάσετε, θα πεθάνετε ... κι εμείς δεν θα πάθουμε τίποτα, είμαστε θωρακισμένοι, θα σας βλέπουμε να λιμοκτονείται και θα σας κουνάμε το δάχτυλο" ... ωραία σενάρια, επιστημονικά!

Ας πάμε εμείς στα δικά μας, τα ουσιώδη:

Δύο βασικά ενδεχόμενα υπάρχουν: Είτε προκύπτει μια συμφωνία, είτε όχι.

Στη περίπτωση της συμφωνίας:

Όποια κι αν είναι, θα βρει αντιστάσεις στο εσωτερικό του Σύριζα οι οποίες θα ξεπεραστούν με την επίκληση της ενότητας, της ανάγκης και της προσωρινότητας. 
Η ΝΔ και το Ποτάμι ήδη αναρωτιούνται τι θα κάνουν, αν θα την ψηφίσουν ή όχι. Ο Σύριζα καλά θα κάνει να βγει σύντομα και να τους πει να μην ασχολούνται. Ας καταψηφίσουν καλύτερα. Έτσι κι αλλιώς η κυβερνητική πλειοψηφία θα πρέπει να περάσει την όποια συμφωνία χωρίς εσωτερικές απώλειες, αλλιώς χάθηκε. 
Οι ψήφοι της ΝΔ ή του "Ποτάμι" (τελικά τι γίνεται; μπορεί κανείς να μας πει αν κλίνεται αυτό το άτιμο όνομα που άκλιτο δεν είναι αλλά ως άκλιτο παρουσιάζεται;) δεν θα προσφέρουν σχεδόν τίποτα, μόνο ζημιά θα κάνουν. Το θέμα δεν είναι ΑΥΤΗ η συμφωνία, το ζήτημα είναι η αμέσως επόμενη, εκείνη του Ιουλίου-Αυγούστου, άντε Σεπτεμβρίου, εκείνη που θα δεσμεύει την Ελλάδα (και την Ευρωζώνη) για πολλά χρόνια στο μέλλον. Η όποια συμφωνία επιτευχθεί ΤΩΡΑ (αν επιτευχθεί) δεν θα είναι παρά το πρόκριμα για την επόμενη και η ουσιαστική σύγκρουση θα έχει μεταφερθεί χρονικά σε εκείνην.

Στην περίπτωση της μη συμφωνίας:

Η περίπτωση αυτή, που φαίνεται σήμερα πιο πιθανή, παρουσιάζει και το μεγαλύτερο ενδιαφέρον.

Όπως γίνεται αντιληπτό, η μη συμφωνία θα συνοδευτεί από μια εκλογική πράξη, θα μιλήσει ο λαός. Με δημοψήφισμα ή με εκλογές; Προς το παρόν η κυβέρνηση έχει μιλήσει για δημοψήφισμα. Θα δούμε λοιπόν αυτό το σενάριο. Εξ άλλου και εκλογές να γίνουν θα έχουν κι αυτές εντελώς δημοψηφισματικό χαρακτήρα. Ίσως να δημιουργηθούν και ευρύτερες εκλογικές συσπειρώσεις (υπέρ ή κατά της συμφωνίας με τους εταίρους) που θα παραπέμπουν και πάλι σε ένα ΝΑΙ ή ένα ΟΧΙ. Ας μιλάμε λοιπόν για δημοψήφισμα.

Το διακύβευμα του δημοψηφίσματος ή των εκλογών θα είναι "ΕΥΡΩ ή ΔΡΑΧΜΗ;". Όπως κι αν μεταμφιεστεί, όπως κι αν τεθεί το ερώτημα, ο κόσμος θα γνωρίζει ότι η υπερψήφιση του Σύριζα (και των ομοϊδεατών του) θα οδηγήσει την Ελλάδα σε μια σκληρή στάση που η Ευρώπη δεν θα μπορεί να την αποδεχτεί χωρίς τον κίνδυνο να γκρεμιστεί όλο το γερμανικό οικοδόμημα. Η δραχμή λοιπόν θα είναι η λογική κατάληξη αν ψηφιστεί ο Σύριζα. Από την άλλη, η υπερψήφιση της ΝΔ (και των ομοϊδεατών της) θα σημάνει συνθηκολόγηση απέναντι στην γερμανική Ευρώπη αλλά παραμονή στο Ευρώ έστω και με νέες θυσίες της Ελλάδας.

Θα έλεγε κανείς ότι το αποτέλεσμα έχει κριθεί, οι Έλληνες θέλουν ευρώ. Είναι όμως έτσι τα πράγματα; Δεν θα εξετάσω την ουσία, δεν θα κάνω προβλέψεις. Μια εικόνα μόνο θέλω να δώσω. 

Σκεφτείτε τι είδους εκλογές θα είναι αυτές. Κανείς δεν θα λέει το θετικό του πρόγραμμα, τα έκρινε αυτά ο κόσμος πριν από πολύ λίγο καιρό. Ανάμεσα στην ελπίδα του Σύριζα και την προοπτική της πιστοληπτικής γραμμής του Σαμαρά, διάλεξε Σύριζα.

Τώρα κανείς δεν θα προβάλει πια το θετικό του και ελπιδοφόρο πρόσημο. Ο αγώνας θα είναι μια μάχη ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑΣ. Όχι ο φόβος απέναντι στην ελπίδα αλλά ο Φόβος απέναντι στον Φόβο, ο ένας Τρόμος κόντρα στον άλλο Τρόμο, κι όποιος επιβιώσει!

Η ΝΔ θα λέει: Το ευρώ θα μας σώσει, είναι η ασπίδα σωτηρίας από τον κατακλυσμό της δραχμής. Αν φύγουμε από αυτό θα ζήσουμε στην κόλαση!

Ο Σύριζα θα λέει: Το ευρώ το είδαμε. Τα όρια της διαπραγμάτευσης τα είδαμε. Εκεί μέσα ελπίδα δεν υπάρχει. Σκλάβοι για πάντα!

Και τότε θα έχει έρθει η στιγμή της αλήθειας! 

Δεν θα ψηφίζουν οι Νεοδημοκράτες Νέα Δημοκρατία και οι Συριζαίοι Σύριζα, θα ψηφίζουν οι ελπίζοντες στο ευρώ και φοβούμενοι την δραχμή από την μια και οι απογοητευμένοι από το ευρώ και την Ευρώπη που δέχονται σαν αποκούμπι τους τη δραχμή από την άλλη. Κι όποιος νικήσει. 

Ο τρόμος της δραχμής και του ρηξικέλευθου Σύριζα θα στέλνει τον κόσμο στην αγκαλιά της Νέας Δημοκρατίας ενώ ο τρόμος του ευρώ και της αμείλικτης Ευρώπης θα στέλνει τους υπόλοιπους στην αγκαλιά του Σύριζα. Δεν θα είναι Τσίπρας ή Σαμαράς αλλά Τσίπρας ή Σόιμπλε; Ποιον φοβούνται οι πολλοί; Πόσοι φοβούνται την δραχμή και πόσοι την Ευρώπη;

Τα γκάλοπ δείχνουν μιαν εικόνα σε τοπίο ειρηνικό. Μόνο που όταν θα αρχίσει η μάχη η εικόνα θα αλλάξει. Είναι πιθανό η εκλογή να είναι αμφίρροπη, ίσως όμως γίνει ποτάμι ορμητικό που θα παρασύρει τη μια πλευρά στον ουρανό και την άλλη στα τάρταρα.

Ίδωμεν.

Στο "Δημοψήφισμα" τουλάχιστον βρέθηκε σύγκλιση απόψεων!

Καθώς στενεύουν τα περιθώρια όλο και πληθαίνουν οι αναλύσεις των σχολιαστών. Στα κανάλια της τηλεόρασης και του ραδιοφώνου στην έντυπη δημοσιογραφία, παντού, λέγονται και ξαναλέγονται τα ίδια πράγματα. Κι αφού όλα έχουν ειπωθεί, αναμασούν και επιλέγουν οι επόμενοι μερικά από τον έναν και μερικά από τον άλλον εκ των προηγηθέντων σχολιαστών αυξάνοντας το πλήθος των κοινοτυπιών που ακούμε καθημερινά ( ... αν ακούμε ...). Μέσα σε αυτό το πλήθος χάνονται πλέον και κάποιες πιο φρέσκες ιδέες ή κάποιες πραγματικά ενδιαφέρουσες πληροφορίες.

Τι θα κάνει ο Σύριζα αν τον στριμώξουν εντελώς και δεν τον αφήσουν να πάρει ανάσα απορρίπτοντας ό,τι κι αν προτείνει, ό,τι κι αν δεχτεί, όποια υποχώρηση κι αν κάνει; Ο Σύριζα έχει πει "δημοψήφισμα" και ο Σόιμπλε συμφώνησε. Μα το δημοψήφισμα πιο πολλά προβλήματα δημιουργεί παρά επιλύει, και τα περισσότερα τα δημιουργεί στους Ευρωπαίους, καθώς επιτρέπει σε ένα εκλογικό σώμα που δεν το ελέγχουν (απολύτα) να πάρει αποφάσεις κρίσιμες για το δικό τους μέλλον.

Αν βγει -ας πούμε- σαν αποτέλεσμα ένα "ναι στην Ευρώπη κι ας τα θέλει όλα", τότε πως θα κυβερνήσει ο Σύριζα; Θα χάσει τους βουλευτές του και θα πάρει δανεικούς από το Ποτάμι; Αυτό ξεχάστε το! Κι αν φύγει ο Σύριζα (ας πούμε με εκλογές) ποιος θα κυβερνήσει και με ποιο πρόγραμμα; Η ΝΔ με την "πιστωτική γραμμή στήριξης"; Θα δεχτεί ο ελληνικός λαός να γίνει δουλικό της κακιάς συμφοράς; Δεν το νομίζω ...! Πάντως η ΕΕ θα μπορεί να πανηγυρίσει ότι υπάρχει ΕΝΑΣ ΛΑΟΣ που την αποδέχεται κι ας είναι όπως είναι! ... αυτό θα αποτελέσει πραγματική ένεση αισιοδοξίας και ζωής για τον Σόιμπλε και την πολιτική ελίτ που εκπροσωπεί.

Αν όμως το δημοψήφισμα γίνει στη βάση "Τσίπρας ή Σόιμπλε;" και βγει αποτέλεσμα "όχι στην Ευρώπη υπό αυτές τις συνθήκες" τότε πως θα ξαναμαζευτεί το πράγμα ώστε να μην διαλύσει η Ευρωζώνη; Με την Μαρί Λεπέν να έρχεται ακάθεκτη σε ένα-δυο χρόνια στη Γαλλία κρατώντας ένα τεράστιο "όχι στην Ευρώπη" και με τη Βρετανία να έχει δεσμευτεί σε δημοψήφισμα το 2017 με την κοινή της γνώμη να είναι αρνητική στην γερμανοκρατούμενη Ευρώπη, ποια ΕΕ και ποια Ευρωζώνη θα υπάρχουν σε λίγα χρόνια, αν η Ελλάδα ξεκινήσει να ξετυλίγει το νήμα του πουλόβερ; 

Από την πλευρά μας έχουμε να αναρωτηθούμε αν μας συμφέρει με ευρώ στο χέρι κι ας μειώνεται συνεχώς το βιοτικό μας επίπεδο και η ποιότητα της ζωής μας ή με το εθνικό νόμισμα (τη δραχμή) και μερικά δύσκολα χρόνια (λένε για ένα ως δύο το πολύ) με την προοπτική να βγούμε πολλαπλά κερδισμένοι σαν χώρα και σαν πολίτες αργότερα. 

Οι φόβοι μας, η αισιοδοξία μας, τα λάθη και τα σωστά μας θα καθορίσουν το μέλλον μας. Όμως η Ευρώπη για ποιο λόγο να μπλέξει σε μια περιπέτεια που αν πετύχει δεν θα κερδίσει τίποτε κι αν αποτύχει κινδυνεύει να τα χάσει όλα; Γιατί να επιτρέψει μια διαδικασία που άλλοι (οι Έλληνες) θα καθορίσουν εν πολλοίς το δικό της μέλλον;

Βεβαίως ο Σόιμπλε δεν είναι τυχαίος. Για να βγαίνει με τέτοια σιγουριά και τέτοια αλαζονεία και να επιζητεί το δημοψήφισμα για να μας καθυποτάξει πλήρως ή να μας πετάξει έξω (και το ένα και το άλλο του κάνουν) πάει να πει πως τα έχει μετρήσει καλά. Κυρίως πρέπει να έχει καταλήξει στο συμπέρασμα ότι αν ο Σύριζα δεν υποχωρήσει στα κυριότερα σημεία της πολιτικής που θέλει να επιβάλει σε όλη την Ευρώπη (εργασιακά, ασφαλιστικό είναι οι πυλώνες αυτής της πολιτικής), τότε ο Σύριζα και η Ελλάδα μαζί του "πρέπει να πεθάνουν". Αδιαφορώντας για τα γεωπολιτικά επιχειρήματα θέλει να δημιουργήσει τετελεσμένα στις ΗΠΑ και την Κομισιόν (που δεν θέλουν την Ελλάδα εκτός Ευρώπης) και στην Μέρκελ που δείχνει να αλληθωρίζει προς το μέρος τους. 

Ο Σύριζα και η κυρίως διαπραγματευτική του ομάδα (Τσίπρας, Βαρουφάκης, Κοτζιάς, Καμένος κλπ) φαίνεται ότι βλέπουν και το τυρί (δημοψήφισμα) και τη φάκα. Δεν δίστασαν να κάνουν πράξη το "ανάμεσα σε ΔΝΤ και μισθούς-συντάξεις εγώ πληρώνω μισθούς και συντάξεις". Το ΔΝΤ είχε διαρρεύσει εδώ και δέκα μέρες περίπου ότι αν δεν πληρωθεί μια δόση δεν χάθηκε κι ο κόσμος. Μετά βρήκε καλύτερο πρόσχημα και αυτοπληρώθηκε. Ξέρει πάντως ότι τα ψέματα τελείωσαν. Δεν θα πληρωθεί χρέος αν δεν δώσει τα σχετικά χρήματα η ΕΚΤ, ούτε η ΕΚΤ θα πάρει λεφτά αν δεν πληρώσει η ίδια τον εαυτό της. Αυτό η ελληνική πλευρά το έκανε σαφές. και μίλησε για δημοψήφισμα υπενθυμίζοντας ότι παρά την αισιοδοξία του Σόιμπλε το πουλόβερ θα αρχίσει να ξηλώνεται από εδώ, από την Ελλάδα. 

Όσο ο Σόιμπλε μας αντιμετωπίζει περήφανα και αγέρωχα σαν να είμαστε ποντίκια πιασμένα στη φάκα, τόσο κάποιοι άλλοι παίκτες στο διεθνές σκηνικό νιώθουν να τους σηκώνεται η τρίχα.

Όσο ο Σκάι και ο Στουρνάρας ανησυχούν για τα δεινά που επισωρεύει η διακυβέρνηση Σύριζα στην οικονομία της χώρας και τις σχέσεις της με τους εταίρους, τόσο τρίβουν κάποιοι τα χέρια τους περιμένοντας τη στιγμή που μόνοι τους -και χωρίς ανάγκη εκπροσώπων πλέον- θα μπορέσουν να πουν το από καιρό αναμενόμενο ΌΧΙ στην Γερμανία.

Όπως δείχνουν τα πράγματα, πραγματικά, ο πόλεμος είναι πολύ σοβαρό πράγμα για να το εμπιστεύεσαι στους στρατηγούς.

Είδα στο όνειρό μου χτες το βράδυ

Βρέθηκα σε κύκλο σκοτεινό στ’ όνειρο που είδα χθες το βράδυ

κι ήμουνα απ’ τη μια του κύκλου εγώ κι εγώ από την άλλη

πες μου τι είν’ αυτά που βλέπω εδώ, πρόφτασα να πω στον εαυτό μου, 

μη μιλάς μον’ κοίτα και πέρνα λέει αυτός και βγήκα από τ’ όνειρό μου.

Παλιά, όταν θέλαμε να κατονομάσουμε με ένα όνομα την πολιτική ιδεοληψία που από το 2010 μας καταδικάζει στον συνεχή μαρασμό, την εσωτερική υποτίμηση και την υπανάπτυξη μέσα από οικονομικούς και πολιτικούς εκβιασμούς, είχαμε ένα όνομα: Μερκελισμός. Η Μέρκελ συμβόλιζε ό,τι κακό μας περίμενε στη γωνία. Go back misses Merkel!

Ύστερα από την επίσκεψη Τσίπρα στο Βερολίνο, όπου η καλή κυρία του έδειχνε το Ράϊχσταγκ και τον κρατούσε για ώρες ολόκληρες κατά παράβαση του πρωτοκόλλου για δείπνο, αρχίσαμε να τα μασάμε όλα αυτά αναγκαστικά. Ο Σόιμπλε κακός, μια και κάθε μέρα φρόντιζε κι αυτός να δείχνει τα δόντια του και να χύνει το δηλητήριό του, και η Μέρκελ "κάπως πιο καλή" ... Ο Σόιμπλε μας τορπιλίζει, η Μέρκελ θέλει τη λύση. Πιο καλό κι ελπιδοφόρο το σκηνικό αφού είχε όχι μόνο κακούς και προδότες αλλά και μια συμπαθητική κυρία, πρώην κομουνίστρια, πρώην τουρίστρια στα ελληνικά νησιά και νυν καλή νοικοκυρά που "δεν θέλει να σκάσει η Ευρώπη στα δικά της χέρια".

Χτες το βράδυ όμως στο όνειρό μου, όλα αυτά ανατράπηκαν. Είδα την Μέρκελ να κάνει βόλτα τον Αλέξη στην καγκελαρία, να του δείχνει το Βερολίνο από ψηλά και, σε κάποια φάση που ο δικός μας δεν την έβλεπε, να γυρνάει στον Σόιμπλε και να του κλείνει το μάτι. Τι αγενής συμπεριφορά! σκέφτηκα στον ύπνο μου, ώσπου είδα και το επόμενο σημάδι. Η Μέρκελ καθησύχαζε τον δικό μας ότι "θα βρεθεί οπωσδήποτε λύση" και έκλεινε η ίδια το μάτι στον Ντράγκι που έσφιγγε τη θηλιά κι άλλο πιο σφιχτά αλλά "ανεπαισθήτως" γύρω από τον λαιμό του δικού μας. Τρόμαξα τόσο που ξύπνησα.

Τι όνειρο κι αυτό! Δηλαδή μας κοροϊδεύει και η κυρία Μέρκελ; Έχουν δεδομένη την χρεοκοπία μας και μας κοιμίζουν προσπαθώντας να αρμέξουν τις τελευταίες "νόμιμες" μπάζες πριν μας κλείσουν οριστικά τη στρόφιγγα της ρευστότητας; Μας στεγνώνουν από ρευστό (άντε και τα αποθεματικά των δήμων) προσφέροντάς μας μάταιες ελπίδες ώστε όταν κηρύξουμε επίσημα στάση πληρωμών να μην έχουμε ούτε που την κεφαλήν κλίναι;

Στο στάδιο αυτό της διαπραγμάτευσης η αισιόδοξη και η απαισιόδοξη οπτική έχουν πλέον βρεθεί πολύ κοντά η μία στην άλλη. Χτες κάναμε την πρώτη στάση πληρωμών. Τα 700 περίπου χιλιάρικα ευρώ για το ΔΝΤ δεν τα δώσαμε. Τους είπαμε ότι τα χρήματα που έχουμε θα πάνε για μισθούς και συντάξεις και το ταμείο ας πάει να κουρεύεται. Το ΔΝΤ είχε -λέει- φυλαγμένα περίπου 700 χιλιάρικα ευρώ στην Τράπεζα της Ελλάδας και πήρε αυτά (με την άδεια μας). Δηλαδή πήρε τα δικά του λεφτά κι εμείς θα τα βάλουμε πίσω αργότερα. Το ίδιο θα κάνει και η ΕΚΤ προσεχώς. Επειδή δεν θα έχουμε να της δώσουμε, θα σηκώσει κι αυτή δικά της λεφτά και εμείς θα πούμε ότι θα της τα δώσουμε αργότερα. Ώσπου να καταλήξουμε σε κάτι. Που αυτό το κάτι θα είναι είτε ότι μένουμε σε αυτή την Ευρώπη, της συνεχούς πτώσης προς την ανυποληψία, είτε φεύγουμε για το άγνωστο με βάρκα την ελπίδα. Και ο καιρός εγγύς. 

Φανταστείτε ένα δημοψήφισμα που να μας θέτει μπροστά στο δίλημμα: "Δεχόμαστε αυτούς τους όρους και πρόγραμμα χρηματοδότησης ή απορρίπτουμε τους όρους και βαδίζουμε χωρίς μνημόνιο;" Δηλαδή πάμε μόνοι μας και περήφανοι με το τρεχαντήρι μας στον αχαρτογράφητο ωκεανό ή αποδεχόμαστε ό,τι μας λένε με δεδομένο ότι μετά το σκύψιμο του κεφαλιού θα μας αλανιάσουν στα μέτρα και θα μας κάνουν Αλβανία και Βουλγαρία; Αφού το θέλει ο ελληνικός λαός ... θα μας λένε, και με το δίκιο τους! Και θα εφαρμόσει αυτήν την ευρωπαϊκή πολιτική ο Σταύρος Θεοδωράκης!

Η Δημοκρατία ... μήπως είναι, τελικά, ένα άγνωστο πολίτευμα;

Εδώ ο κόσμος καίγεται κι εμείς ασχολιόμαστε με την Δημοκρατία και την κλήρωση, θα έλεγε κανείς βλέποντας τις τελευταίες αναρτήσεις μου. Αναγνωρίζω ότι το φλέγον δημόσιο θέμα είναι η διαπραγμάτευση αλλά -ας το ομολογήσω- το βαρέθηκα. Δεν μπορώ να ακούω τηλεοράσεις και σχολιαστές να επαναλαμβάνουν τα ίδια και τα ίδια. Είπαμε είναι θρίλερ, τα όπλα έχουν βγει και τα μαντάτα θα τα μάθουμε αργότερα, μάλλον μέσα στον Ιούνιο. Ας ασχοληθούμε και με κάτι λίγο διαφορετικό (όχι και τόσο αν δει κανείς την ουσία του).

Με αφορμή, λοιπόν, το τελευταίο μου άρθρο-ανάρτηση με θέμα: "Δημοκρατία-Κλήρωση" έγινε ένας μεγάλος διάλογος και στο γκρούπ "Δρόμοι Φιλίας" αλλά και με ανταλλαγή προσωπικών e-mail με πολλούς άλλους φίλους. Λόγω του ενδιαφέροντος που εκδηλώθηκε επανέρχομαι σήμερα όχι στο ίδιο ακριβώς ζήτημα αλλά σε ένα πολύ σχετικό. Τι σήμαινε για τους Έλληνες (εννοείται τους αρχαίους) η Δημοκρατία και πως ήταν διαρθρωμένη η Αθηναϊκή Δημοκρατία για την οποία ξέρουμε και περισσότερα πράγματα;

Το παρακάτω κείμενο είναι από το βιβλίο του Αλέξανδρου Κόντου "Δημοκρατία, ένα άγνωστο πολίτευμα". Είναι κάπως μακροσκελές αλλά έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον. Όποιος θέλει να μιλά αναζητώντας ΑΝΑΛΟΓΙΕΣ με την αρχαία εποχή ή χρησιμοποιώντας όρους εκείνης της εποχής, θα πρέπει τουλάχιστον να γνωρίζει τα παρακάτω. Να σημειώσω ότι το βιβλίο έχει πάρα πολλές σημειώσεις και παραπομπές που τεκμηριώνουν και εμπλουτίζουν το κείμενο αλλά εγώ εδώ τις παρέλειψα.

ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΑ

Τα πολιτεύματα είναι μονάχα τρία κατ' ουσία σύμφωνα με την αρχαία ελληνική πολιτική σκέψη και πράξη: η Μοναρχία, η Ολιγαρχία και η Δημοκρατία. Επομένως με βάση αυτά πρέπει να διερευνούμε την πολιτική ζωή τόσο την αρχαία όσο και τη σύγχρονη με την προϋπόθεση βέβαια ότι ενστερνιζόμαστε τα διδάγματα και τα συμπεράσματα της αρχαίας ελληνικής πολιτικής θεωρίας. Αυτά τα τρία πολιτεύματα διαφοροποιούνται το ένα από το άλλο πρώτ' απ' όλα από τον τρόπο με τον οποίο καθένα αναδείχνει τις αρχές του.

Υπάρχουν τέσσερις τρόποι για την ανάδειξη των αρχών: α) το κληρονομικό δικαίωμα, β) η εκλογή, γ) η κλήρωση και δ) ο διορισμός. Ας βάλουμε, για λίγο, κατά μέρος το διορισμό· οι άλλοι τρεις τρόποι ανάδειξης των αρχών συνθέτουν μια αμφιμονοσήμαντη αντιστοιχία με τα τρία πολιτεύματα: το κληρονομικό δικαίωμα εφαρμόζεται στη Μοναρχία, η εκλογή στην Ολιγαρχία και η κλήρωση χρησιμοποιείται σαν κύριος τρόπος ανάδειξης των αρχόντων στη Δημοκρατία. Ας δούμε τώρα και το διορισμό: αυτόν τον χρησιμοποιούν και τα τρία πολιτεύματα. Όμως ας έχουμε κατά νου πως η διάρκεια της θητείας και ο αριθμός των διορισμένων εξαρτιόνται από τις αρχές που διορίζουν. Έτσι ξέρουμε πως στη Μοναρχία χρησιμοποιείται κατά κόρο ο διορισμός και τα διορισμένα πρόσωπα θητεύουν μόνο όσο θέλει ο μονάρχης. Η Ολιγαρχία χρησιμοποιεί το διορισμό σε μεγάλο βαθμό, ενώ η Δημοκρατία τον χρησιμοποίησε πολύ περιορισμένα.

Δε θα σταθούμε στην κληρονομική διαδοχή κι ούτε στο διορισμό πια, εκτός αν αυτός πραγματοποιείται στη Δημοκρατία, μια και το θέμα μας και ο στόχος μας σ' αυτό το κεφάλαιο είναι να υπογραμμισθεί η στενή σχέση ανάμεσα στη Δημοκρατία και την κλήρωση από τη μια μεριά και την επίσης στενή σχέση ανάμεσα στην εκλογή και κάθε άλλο μη δημοκρατικό και επιλεκτικό σύστημα γενικά. Γιατί οι έννοιες εκλογή-επιλογή θεωρούνταν σαν οι βάσεις της Ολιγαρχίας από τους αρχαίους Έλληνες. Στη συνέχεια θα αναπτύξουμε την επιχειρηματολογία Υπάρχουν τέσσερις τρόποι για την ανάδειξη των αρχών: α) το κληρονομικό δικαίωμα, β) η εκλογή, γ) η κλήρωση και δ) ο διορισμός. Ας βάλουμε, για λίγο, κατά μέρος το διορισμό· οι άλλοι τρεις τρόποι ανάδειξης των αρχών συνθέτουν μια αμφιμονοσήμαντη αντιστοιχία με τα τρία πολιτεύματα: το κληρονομικό δικαίωμα εφαρμόζεται στη Μοναρχία, η εκλογή στην Ολιγαρχία και η κλήρωση χρησιμοποιείται σαν κύριος τρόπος ανάδειξης των αρχόντων στη Δημοκρατία. Ας δούμε τώρα και το διορισμό: αυτόν τον χρησιμοποιούν και τα τρία πολιτεύματα. Όμως ας έχουμε κατά νου πως η διάρκεια της θητείας και ο αριθμός των διορισμένων εξαρτιόνται από τις αρχές που διορίζουν. Έτσι ξέρουμε πως στη Μοναρχία χρησιμοποιείται κατά κόρο ο διορισμός και τα διορισμένα πρόσωπα θητεύουν μόνο όσο θέλει ο μονάρχης. Η Ολιγαρχία χρησιμοποιεί το διορισμό σε μεγάλο βαθμό, ενώ η Δημοκρατία τον χρησιμοποίησε πολύ περιορισμένα.

Η πεποίθηση πως η Δημοκρατία ήταν συνυφασμένη με την κλήρωση και η Ολιγαρχία με την εκλογή ήταν τόσο εδραιωμένη ανάμεσα στους Έλληνες, ώστε ο Αριστοτέλης, εκτός από τους επιγραμματικούς στίχους, που θέσαμε σαν προμετωπίδα του κεφαλαίου αυτού, γράφει ακόμα πως η Σπάρτη λογίζεται σαν Ολιγαρχία από το γεγονός και μόνο ότι δε χρησιμοποιεί την κλήρωση αλλά την εκλογή για την ανάδειξη των Εφόρων και των Αρχών της γενικά

Η ΠΡΑΞΗ

Ας αρχίσουμε λοιπόν με την πρακτική εφαρμογή της κλήρωσης, με την πράξη των Αρχαίων Ελλήνων. Θα εξετάσουμε πώς ανάδειχναν τους άρχοντές τους πρώτα οι Αθηναίοι, δηλαδή η Δημοκρατία και κατόπι οι Σπαρτιάτες, δηλαδή η Ολιγαρχία (ΣΗΜ. δική μου: Εδώ θα παραθέσω περιληπτικά μόνο τους θεσμούς της Αθήνας. Για τη Σπάρτη μια άλλη φορά).

Αυτές οι δύο πόλεις ήταν οι δύο πόλοι, τα δύο πολιτικά και πολιτιστικά κέντρα που διαμόρφωσαν τις πολιτικές, πολιτειακές και πολιτιστικές κατευθυντήριες γραμμές, τις οποίες ακολουθούσαν όλοι οι Έλληνες λίγο πολύ μέσα στην Ελλάδα αλλά και στις ελληνικές αποικίες, από τις Ηράκλειες Στήλες, δηλαδή τα Στενά του Γιβραλτάρ, μέχρι τον Εύξεινο Πόντο.

Α θ ή ν α

Θα εξετάσουμε τον τρόπο ανάδειξης των πολιτών και τη συμμετοχή τους στις τρεις λειτουργίες της εξουσίας. Στην Αθήνα, οι τρεις λειτουργίες διακρίνονταν με πολύ πιο έντονη σαφήνεια χάρη στη δημοκρατική μορφή του πολιτεύματος.

Α. Αρχές κληρωτές.

α) Το Νομοθετικό μόριο.

Το Νομοθετικό μόριο του πολιτεύματος στην Αθήνα αποτελούνταν από όλους τους Αθηναίους πολίτες που ήσαν πάνω από είκοσι χρόνων και είχαν γίνει δεκτοί στην Εκκλησία του Δήμου, αφού είχαν επιτελέσει τη διετή τους στρατιωτική θητεία, από τα 18-20, και είχαν ορκισθεί τον περίφημο Όρκο των Εφήβων σε μια εκκλησία με τελετουργικό ακριβώς γι' αυτό το σκοπό οργανωμένο, στο Διονυσιακό θέατρο. Μέχρι 451/0 π.Χ. ένας νέος γινόταν δεκτός σαν πολίτης στα 18 του, αρκεί να ήταν ο πατέρας του Αθηναίος. Από το έτος αυτό και μετά, με εισήγηση του Περικλή, οι Αθηναίοι αποφάσισαν την ιδιότητα του πολίτη να την παίρνει κανείς, μόνο αν και οι δυο του γονείς ήσαν Αθηναίοι.

Ο νεαρός Αθηναίος, αφού είχε γίνει δεκτός σαν πολίτης, μπορούσε να μετέχει στο νομοθετικό σώμα, στην Εκκλησία του Δήμου, ισόβια, χωρίς καμιά άλλη επιλεκτική διαδικασία. Η Δημοκρατία στην Αθήνα έδινε το δικαίωμα σ' όλους τους πολίτες να μετέχουν στο νομοθετικό όργανο, αν και είναι σχεδόν βέβαιο πως ένα μεγάλο μέρος των Αθηναίων προτιμούσε να παραμένει σπίτι του, στο Λαύριο ή στο Ραμνούντα, παρά να σηκώνεται πριν το χάραμα, ώστε να είναι έγκαιρα στην Πνύκα. Κι ήταν λίγο πολύ φυσικό· τα μέσα μεταφοράς της εποχής δεν ήταν τόσο αποτελεσματικά όσο στις μέρες μας. Γι' αυτό άλλωστε θέσπισαν να μισθοφορούνται (εκκλησιαστικός μισθός) οι παρουσίες στην εκκλησία του Δήμου, κατά την πρώτη δεκαετία του τέταρτου αιώνα· ίσως το 392 π.Χ..

β) Το Δικανικό μόριο.

Το κυριότερο, το ανώτατο, όργανο της Δικανικού μορίου του πολιτεύματος στην Αθήνα ήταν η Ηλιαία που αποτελούνταν από 6000 δικαστές κληρωτούς. Η Ηλιαία ήταν το σύνολο των ανώτατων δικαστηρίων. Αυτά τα δικαστήρια δίκαζαν και πρωτόδικα αλλά και κατ' έφεση ανάλογα με την περίπτωση· άλλωστε οι Ηλιαστές, τα μέλη της Ηλιαίας, λέγονταν και Εφέτες.

Οι Ηλιαστές ήταν αναδειγμένοι με κλήρωση, 600 από καθεμία από τις δέκα φυλές· 500 από αυτούς, 50 κατά δήμο, δίκαζαν, δηλαδή ψήφιζαν μετά την ακρόαση, χωρίς σύσκεψη και χωρίς να έχουν μιλήσει καθόλου ούτε μεταξύ τους ούτε ρωτώντας τους διάδικους· οι υπόλοιποι εκατό, 10 κατά δήμο, εκτελούσαν διοικητικά καθήκοντα· αυτές οι αρχές, όπως τους αποκαλεί ο Αριστοτέλης, εκτελούσαν όλες τις απαραίτητες για τη λειτουργία των δικαστηρίων υπηρεσίες, δηλαδή επιτηρούσαν τις κλεψύδρες, διενεργούσαν την καταμέτρηση των ψήφων, τη διανομή των συμβόλων, δηλαδή των κερμάτων που δίνονταν στους Ηλιαστές, για να μπουν στην αίθουσα της δίκης λίγο πριν εκείνη αρχίσει. Τα σύμβολα μετά τη δίκη επιστρέφονταν κι έτσι πληρωνόταν (δικαστικός μισθός) ο κάθε δικαστής. Όλες αυτές οι υπευθυνότητες αναθέτονταν με κλήρωση. Οι κυρίως δικαστές ψήφιζαν μονάχα.

Είναι αυτονόητο πως οι δικαστές δεν ήταν επαγγελματίες και ότι θα έπρεπε να τους παρομοιάζουμε με τους σημερινούς ένορκους, αν και οι Ηλιαστές είχαν δικαστικές αρμοδιότητες πολύ περισσότερες και σπουδαιότερες από εκείνες που αποδίδει το σημερινό νομικό πλαίσιο στους ένορκους· κάθε Αθηναίος μπορούσε να γίνει δικαστής, χωρίς να απαιτείται κάποια ειδική εκπαίδευση· του αρκούσε η γενική παιδεία που του πρόσφερε σε μόνιμη και διαρκή βάση η πόλη· και μπορούσε κάθε πολίτης να γίνει πολλές φορές δικαστής στη ζωή του αρκεί: α) να τον είχε ευνοήσει η κλήρωση, β) να είχε κλείσει τα τριάντα του και γ) να μην είχε χάσει τα πολιτικά του δικαιώματα.

Οι αποφάσεις των Ηλιαστών ήταν οριστικές, τελεσίδικες και αμετάκλητες και δεν υπήρχε κανένα ένδικο μέσο, ώστε να ακυρωθούν, να εφεσιβληθούν ή να αναβληθεί η εκτέλεσή τους. Μόνο η Εκκλησία του Δήμου, δηλαδή το ανώτατο πολιτειακό όργανο, το ίδιο το Νομοθετικό μόριο της πολιτείας, είχε αυτή τη δυνατότητα· όμως αυτό γινόταν πολύ σπάνια· τουλάχιστο στο απόγειο της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, σύμφωνα με τις πληροφορίες, που μας έχουν διασωθεί. Έτσι συμπεραίνουμε πως το Νομοθετικό ήταν ισχυρότερο από το Δικανικό.

Ένα δικαστήριο της Ηλιαίας μπορούσε να έχει 201, 401 για τις αστικές υποθέσεις, και 500, 1000 ή 1500 μέλη για τις ποινικές υποθέσεις· όμως τα περισσότερα δικαστήρια αριθμούσαν 500 μέλη.

Η κλήρωση των δικαστών διεξαγόταν από τους Εννέα Άρχοντες, δηλαδή το Βασιλιά, τον Επώνυμο και τον Πολέμαρχο και τους Έξι Θεσμοθέτες. Οι Εννέα Άρχοντες έγιναν δέκα με το Γραμματέα των Θεσμοθετών κι έτσι καθένας τους κλήρωνε τους δικαστές της φυλής του.

Υπήρχαν ακόμη σαράντα κατώτεροι δικαστές, κληρωτοί φυσικά κι αυτοί, τέσσερις κατά φυλή· την κλήρωση γι' αυτούς την έκανε η Βουλή, για την οποία θα μιλήσουμε, όταν θα αναφερθούμε στo Αρχικό μόριο του πολιτεύματος, τη Διοικητικο-Εκτελεστική λειτουργία της εξουσίας. Αυτοί οι σαράντα είχαν αρμοδιότητα να δικάζουν υποθέσεις μέχρι δέκα δραχμές· «και τις πάνω από αυτή την αξία [των δέκα δραχμών] υποθέσεις τις παραδίδουν στους διαιτητές...». Όλοι οι πάνω από τα εξήντα πολίτες ήταν πιθανοί διαιτητές και κανείς δεν είχε το δικαίωμα να αρνηθεί μια τέτοια υπηρεσία, γιατί ο νόμος διέταζε να είναι άτιμος [να χάνει δηλαδή τα πολιτικά του δικαιώματα] όποιος διοριζόταν διαιτητής από τους τέσσερις δικαστές της φυλής του και δεν ασκούσε τις διαιτησίες που του κλήρωναν πάλι οι τέσσερις δικαστές. Τελικά ο συνολικός αριθμός των κληρωτών δικαστών έφτανε τους 6040.

Θα ήταν πιθανά κουραστικό να εισχωρήσουμε περισσότερο στις λεπτομέρειες του αθηναϊκού δικανικού συστήματος. Προς το παρόν σταματάμε εδώ· θα επανέλθουμε, όταν θα εξετάσουμε τη διάκριση των τριών μορίων του πολιτεύματος, των τριών λειτουργιών της εξουσίας. Πρέπει πάντως να επισημάνουμε ακόμη μια φορά πως ό,τι αφορούσε το Δικανικό μόριο του πολιτεύματος στην αρχαία Αθήνα ρυθμιζόταν με την κλήρωση, που φυσικά θεωρούνταν ότι ήταν κάτι πιο δίκαιο και που ταίριαζε καλύτερα στο δημοκρατικό πολίτευμα, μια και μόνο η κλήρωση μπορούσε να διαφυλάξει την ακεραιότητα των δικαστών, την αμεροληψία τους και την ανεξαρτησία τους από τα άλλα δύο μόρια του πολιτεύματος.

γ) Το Αρχικό μόριο.

Αρχηγοί του Αρχικού μορίου του πολιτεύματος, της Διοικητικο-Εκτελεστικής λειτουργίας της εξουσίας ήσαν οι Εννέα Άρχοντες που μαζί με το Γραμματέα των Θεσμοθετών έγιναν δέκα, για να αντιστοιχούν στις δέκα κλεισθένειες φυλές. Κάθε χρόνο η Βουλή κλήρωνε τους δέκα άρχοντες της επόμενης χρονιάς. Ο πρώτος από αυτούς και αρχαιότερος ονομαζόταν Βασιλιάς (βασιλεύς), δεύτερος σε αρχαιότητα ήταν ο Πολέμαρχος και τρίτος ο [κατ’ εξοχή] Άρχοντας, ο οποίος είχε και περισσότερες αρμοδιότητες, μια και η δημιουργία αυτού του αξιώματος είχε γίνει σε χρόνους αρκετά προχωρημένου εκδημοκρατισμού· πραγματικά η αρχή αυτή δημιουργήθηκε, όταν η θητεία των αρχόντων είχε πια γίνει ενιαύσια. Να σημειωθεί από τώρα πως ειδικά στο Αρχικό μόριο το ίδιο αξίωμα δεν επαναλαμβανόταν για το ίδιο πρόσωπο από χρόνους πολύ παλιούς.

Ο Άρχοντας ονομαζόταν και Επώνυμος Άρχοντας, γιατί η χρονιά έπαιρνε την ονομασία της, (δηλαδή προσδιοριζόταν) από αυτόν· ήταν ο επίσημος τρόπος προσδιορισμού του χρόνου για τους Αθηναίους· κάτι ανάλογο γινόταν στη Σπάρτη με τους Εφόρους. Πάντως και οι τρεις αυτοί άρχοντες είχαν θεσμοθετηθεί από πολύ παλιά και έδρευαν ο Βασιλιάς στο Βουκολείο, ο Πολέμαρχος στο Επιλύκειο κι ο Επώνυμος στο πρυτανείο. Αργότερα θεσπίστηκαν έξι καινούργιοι άρχοντες με την επωνυμία Θεσμοθέτες. Από τον καιρό κιόλας του Σόλωνα, για την καλύτερη λειτουργία της πόλης, και οι Εννιά Άρχοντες είχαν συγκεντρωθεί στο θεσμοθετείο, την έδρα των Θεσμοθετών. Στους χρόνους προφανώς του Κλεισθένη προστέθηκε ένα δέκατο αξίωμα, ο Γραμματέας των Θεσμοθετών κι έτσι οι Εννέα Άρχοντες γίνηκαν δέκα, ώστε να αντιστοιχούν στις δέκα κλεισθένειες φυλές.

Θα πρέπει να επισημάνουμε πως ο Σόλωνας είχε θεσπίσει σύστημα μικτό κλήρωσης και εκλογής για την ανάδειξη των Εννέα Αρχόντων, οι οποίοι παλιότερα εκλέγονταν. Πραγματικά, όρισε να εκλέγονται προηγουμένως δέκα υποψήφιοι από κάθε φυλή, ανάμεσα στους οποίους γινόταν η κλήρωση. Με τη θέσπιση αυτού του τρόπου ανάδειξης των Εννέα Αρχόντων, εισήγαγε συνάμα και το δεκαδικό σύστημα στην πολιτική ζωή της Αθήνας· αργότερα ο Κλεισθένης με τη δική του μεταρρύθμισή το γενίκευσε. Οι προεκλεγμένοι υποψήφιοι την εποχή του Σόλωνα ήταν βέβαια σαράντα, αφού οι φυλές ήταν τέσσερις.

Όταν έφυγε ο Σόλωνας, οι Αθηναίοι κράτησαν τους νόμους του, κυρίως εκείνους που αφορούσαν την κλήρωση των Εννέα Αρχόντων, αλλά μόνο για τέσσερα χρόνια. Η δίψα της εξουσίας, δίψα παλιά όσο κι η Πατριαρχία, τους παρακίνησε σε νέες διαμάχες για το αξίωμα του Επώνυμου Άρχοντα και κατάργησαν και την κλήρωση. Και, όπως λέει ο Αριστοτέλης: «...επειδή στασίαζαν, τους φάνηκε καλό να εκλέξουν δέκα άρχοντες, πέντε από τους ευπατρίδες, τρεις από τους αγρότες και δύο από τους τεχνίτες· και αυτοί ήρξαν τη μετά το Δαμασία χρονιά [579/8 π.Χ.].».

Μπορούμε να διαπιστώσουμε πως, αν οι Αθηναίοι άλλαξαν γνώμη σχετικά με την κλήρωση σαν τρόπο ανάδειξης του Επώνυμου Άρχοντα, διατήρησαν το δεκαδικό σύστημα, τη χρήση του οποίου την είχε ενισχύσει ο ίδιος ο Σόλωνας στην αττική οικονομική ζωή: η μνα που προηγουμένως σήμαινε το ποσό των 70 δραχμών, από το Σόλωνα κι έπειτα σήμαινε το ποσό των 100 δραχμών. Πρόκειται βέβαια για την πρώτη ανατίμηση της δραχμής και του νομίσματος γενικότερα. Επί πλέον το τάλαντο που περιείχε πριν 63 μνες, μετά το Σόλωνα περιείχε 60· η στρογγυλοποίηση προς το δεκαδικό σύστημα είναι προφανής.

Κι όσο αφορά την εκλογή, η τυραννία του Πεισίστρατου τη διατήρησε. Αυτή η ενέργεια συμβάδιζε με τη νοοτροπία της τυραννίας, αφού η εκλογή προτιμιέται και θα προτιμιέται πάντα από κάθε πνεύμα μη δημοκρατικό, μια και είναι πιο ελέγξιμη και επί πλέον περνιέται για διαδικασία δημοκρατική. Η κλήρωση των Εννέα Αρχόντων εμφανίστηκε πάλι το 487/6 π.Χ. Εκείνη τη χρονιά οι Αθηναίοι εκλέξανε πέντε πολίτες από κάθε δήμο -οι δήμοι ήσαν 100, όπως ήδη το έχουμε αναλύσει- για να γίνει ανάμεσα σ' αυτούς τους 500 εκλεγμένους πολίτες κλήρωση για τους Εννέα Άρχοντες και το Γραμματέα των Θεσμοθετών, το δέκατο αξίωμα, που είχε προστεθεί από τον Κλεισθένη, για να υπάρξει αντιστοιχία ανάμεσα στους άρχοντες και τις δέκα κλεισθένειες φυλές. Επειδή κληρώνονταν επίσης πέντε πολίτες, κατά δήμο, για να συνθέσουν τη Βουλή των Πεντακοσίων και 500 πολίτες, 50 κατά φυλή, για να κληρωθούν πάλι ανάμεσά τους 10 σαν κριτές των δραμάτων στο θέατρο, και επειδή ακόμα ο συνήθης αριθμός των δικαστηρίων της Ηλιαίας ήταν 500, μπορούμε να βγάλουμε το συμπέρασμα πως θεωρούσαν τον αριθμό 500 σαν γενικά επαρκή για κάθε περαιτέρω κλήρωση.

Τον καιρό του Αριστοτέλη ο θεσμός των δέκα πια αρχόντων εκδημοκρατίσθηκε κι άλλο, γιατί κλήρωναν -δεν εκλέγανε- δέκα πολίτες κατά φυλή και μετά ξαναέκαναν κλήρωση με κουκιά -κυάμους, στα αρχαία, κυαμευτοὶ ἄρχοντες- για να κρατήσουν την παράδοση, κι έτσι έβγαζαν έναν άρχοντα κατά φυλή. Όλα αυτά δείχνουν τη διεύρυνση της εφαρμογής της κλήρωσης και τη συνεχή προσπάθεια εκδημοκρατισμού του αθηναϊκού πολιτεύματος μέσα από αυτή: αντικαθιστούσαν διαρκώς και με πείσμα -θα λέγαμε- την εκλογή με την κλήρωση. Για τους Αθηναίους, όταν πρόκειταν για τους ίδιους, η Δημοκρατία δεν ήταν απλά ιδεολογία -ή κωμωδία, που έβριθε από βαρύγδουπους λόγους αφηρημένους- αλλά πράξη συγκεκριμένη.

Ας δούμε τώρα την εφαρμογή της κλήρωσης στις άλλες αρχές, στο υπόλοιπο του Αρχικού μορίου του πολιτεύματος. Πρόκειται για όλους τους κατώτερους άρχοντες και υπαλλήλους που εξυπηρετούσαν τη διοίκηση της πόλης· ανάμεσά τους συγκαταλεγόταν και η Βουλή των Πεντακοσίων, οι Βουλευτές της οποίας κατά το αθηναϊκό πολίτευμα αποτελούσαν τμήμα του Αρχικού κι όχι του Νομοθετικού. Οι Βουλευτές λοιπόν ήσαν 500, 50 κατά φυλή, 5 κατά δήμο, όπως έχουμε ήδη αναφέρει. Η Βουλή είχε πολλές αρμοδιότητες αλλά κυρίως λειτουργούσε σα νομοπαρασκευαστική επιτροπή για τα ψηφίσματα και τα νομοσχέδια, τα οποία κατόπι συζητιόνταν και ψηφίζονταν στην Εκκλησία του Δήμου, το ανώτατο πολιτειακό όργανο του αθηναϊκού πολιτεύματος.

Δε θα υπεισέλθουμε εδώ στις λεπτομέρειες των αρμοδιοτήτων της Βουλής, γιατί αυτό που μας ενδιαφέρει σ' αυτό το τμήμα της μελέτης είναι να δείξουμε τη χρήση της κλήρωσης στο Αρχικό μόριο του αθηναϊκού πολιτεύματος γενικά. Να επισημάνουμε πάντως πως οι 50 Βουλευτές της κάθε φυλής πρυτάνευαν, δηλαδή κυβερνούσαν, στην πόλη για ένα δέκατο περίπου του χρόνου, το οποίο ονομαζόταν πρυτανεία. «Και πρυτανεύει με τη σειρά της καθεμιά από τις φυλές» λέει ο Αριστοτέλης· οι 50 Βουλευτές τότε ονομάζονταν Πρυτάνεις και η φυλή πρυτανεύουσα. Το ενδιαφέρον σ' αυτή τη λειτουργία είναι πως η σειρά της πρυτανείας κάθε φυλής καθοριζόταν πάλι με κλήρωση.

Ας αναφέρουμε τώρα τις άλλες Αρχές που κληρώνονταν ανάμεσα στους Βουλευτές.

Κάθε μέρα ένας από τους πενήντα Πρυτάνεις κληρωνόταν, για το αξίωμα του Επιστάτη των Πρυτάνεων· πρόκειται για το αντίστοιχο σημερινό αξίωμα του Προέδρου της Δημοκρατίας. Η διαφορά βέβαια είναι πως ο τότε Πρόεδρος της Δημοκρατίας είχε θητεία μονοήμερη και μία και μόνη φορά στη ζωή του.

Ο Επιστάτης κλήρωνε εννέα Προέδρους, έναν από καθεμιά από τις άλλες φυλές· ένας από τους εννιά Προέδρους κληρωνόταν Επιστάτης των Προέδρων. Οι οχτώ Πρόεδροι και ο Επιστάτης τους διευθύνανε τις εργασίες της Βουλής των Πεντακοσίων και της Εκκλησίας του Δήμου τον 4^ο αι.

Και κλήρωναν ακόμα οι Βουλευτές από ανάμεσά τους 10 Λογιστές (21), για να λογοδοτούν σ' αυτούς οι διάφορες αρχές κατά κάθε πρυτανεία. Εκλέγει ακόμα η Βουλή από τους Βουλευτές δέκα Τριηροποιούς υπεύθυνους για την κατασκευή νέων τριήρων ή τετρήρων, αν η Εκκλησία του Δήμου είχε αποφασίσει κάτι τέτοιο. Από αυτό συνάγουμε ακόμη μια φορά το συμπέρασμα πως οι Βουλευτές δεν ήσαν επαγγελματίες πολιτικοί αλλά πολίτες από όλα τα επαγγέλματα, από τα οποία ζούσαν και στα οποία επανέρχονταν μετά το πέρας της βουλευτικής θητείας, μια και δεν υπήρχε πιθανότητα να ξανακληρωθούν στο βουλευτικό αξίωμα παρά για μια ακόμα και τελευταία φορά στη ζωή τους κι αυτό πολύ σπάνια κι αν είχαν περάσει από το βουλευτικό αξίωμα όλοι οι πάνω από τα τριάντα πολίτες και ξανάμπαινε το όνομα όλων στην κληρωτίδα.

Άλλες αρχές που κληρώνονταν από τη Βουλή ήσαν:

10 Ταμίες της Αθηνάς· 10 Πωλητές· 10 Αποδέκτες· 10 Εύθυνοι και 2 Πάρεδροί για κάθε Εύθυνο, δηλαδή συνολικά 20· 1 Ταμία για τους αδύνατους, δηλαδή τους πολίτες με ενιαύσιο εισόδημα κάτω από 200 δραχμές και ανίκανους για εργασία λόγω αναπηρίας· 10 Επισκευαστές των ιερών.

«Και κληρώνονται αστυνόμοι δέκα· και από αυτούς πέντε άρχουν στον Πειραιά και πέντε στο άστυ και τις αυλητρίδες και τις λυρίστριες-ψάλτριες και τις κιθαρίστιες επιτηρούν αυτοί, ώστε να μη μισθωθούν με περισσότερο από δύο δραχμές· κι αν περισσότεροι την ίδια μελετήσουν να πάρουν, αυτοί ρίχνουν κλήρο και τη μισθώνουν σ' όποιον του λάχει.».

Παραθέσαμε το απόσπασμα αυτό το σχετικό με τις αυλητρίδες και τις άλλες μουσικούς, για να γίνει πιο εύληπτο το ακόλουθο σχόλιο: Η Δημοκρατία δεν ήταν, φαίνεται, υπέρ της ελεύθερης αγοράς· το μίσθωμα, μιας κοπέλας που μισθωνόταν δημόσια, αυλητρίδας, λυρίστριας ή κιθαρίστριας, δε μπορούσε να φτάσει σε ύψη δυσβάσταχτα για την οικονομική δυνατότητα των πιο φτωχών, γιατί κάτι τέτοιο ήταν ασυμβίβαστο με το πνεύμα της δημοκρατίας και θα προκαλούσε κοινωνικο-πολιτικό σκάνδαλο` κανείς δε μπορούσε να απολαύσει τις χάρες και την τέχνη της μουσικού από το γεγονός και μόνο πως ήταν πλουσιότερος. Γι' αυτό, αφού τέλος πάντων η τιμή ανέβαινε μέχρι κάποιο ύψος, η κλήρωση αποφάσιζε σε ποιον θα παραχωρούνταν η κοπελιά!

Να συνεχίσουμε όμως την απαρίθμηση:

10 Αγορανόμοι. 10 Μετρονόμοι. 10 Σιτοφύλακες. 10 Επιμελητές του εμπορίου. 10 Αθλοθέτες. 11 που φρόντιζαν για τις θανατικές εκτελέσεις. 5 Εισαγωγείς των δικών στα δικαστήρια· η εισαγωγή έπρεπε να γίνει μέσα σε ένα μήνα. 5 Οδοποιοί που επισκεύαζαν με εργάτες τους δρόμους. 10 Λογιστές και 10 βοηθοί τους, που τους έλεγαν Συνήγορους, στους λογιστές αυτούς ευθυνοδοτούσαν όλες οι αρχές και ήταν διαφορετικοί από τους Λογιστές. 1 Γραμματέας κατά πρυτανεία· κατά συνέπεια κληρώνονταν συνολικά 10 Αθηναίοι σαν Γραμματείς των δέκα πρυτανειών κατά τη διάρκεια κάθε χρονιάς. 1 Γραμματέας των νόμων. 10 Ιεροποιοί υπεύθυνοι για τα ιερά σφάγια· άλλοι 10 Ιεροποιοί για τις ιεροπραξίες της χρονιάς· 1 Άρχοντας στη Σαλαμίνα και 1 Δήμαρχος στον Πειραιά.

Όλες αυτές οι κληρώσεις γίνονταν από τη Βουλή.

Πρέπει να αναφέρουμε ακόμη 10 Επιμελητές των Μεγάλων Διονυσίων που κληρώνονταν από τον Επώνυμο Άρχοντα.

Το σύνολο όλων αυτών των κληρωτών αρχόντων είναι 6040 πολίτες για το Δικανικό μόριο (συν τους διαιτητές τον αριθμό των οποίων δεν τον αναφέρει ο Αριστοτέλης, γιατί προφανώς δεν ήταν καθορισμένος) και 765 για το Αρχικό. Η διάρκεια της θητείας ήταν συνήθως ενιαύσια. Όμως σ' αυτούς θα πρέπει να προσθέσουμε πως ο Αριστοτέλης αλλού κάνει έναν άλλο υπολογισμό, τον οποίο και αντιγράφω:

«Κι εγκατέστησαν και ευπορία τροφής για τους πολλούς, όπως ακριβώς εισηγήθηκε ο Αριστείδης. Γιατί συνέβαινε από τους φόρους και τα τέλη και τους σύμμαχους να τρέφονται περισσότεροι από είκοσι χιλιάδες πολίτες. Γιατί ήσαν έξι χιλιάδες δικαστές, χίλιοι εξακόσιοι τοξότες και μαζί μ' αυτούς ιππείς χίλιοι διακόσιοι και η Βουλή, πεντακόσιοι βουλευτές, και φρουροί των νεωρίων πεντακόσιοι και μαζί μ' αυτούς στην Ακρόπολη φρουροί πενήντα και αρχές ένδημες στην Αττική, περίπου εφτακόσιοι πολίτες και αρχές έξω από τα όρια της Αττικής περίπου άλλοι εφτακόσιοι· και μαζί μ' αυτούς, ύστερα, όταν συναποφάσισαν τον πόλεμο, οπλίτες δύο χιλιάδες πεντακόσιοι και τριήρεις ακταιωρές είκοσι και άλλες τριήρεις που έφερναν τους φόρους [κενό στο αρχαίο κείμενο] και τους δύο χιλιάδες κληρωμένους με κουκιά πολίτες· και ήταν ακόμη το πρυτανείο και τα ορφανά, οι δεσμοφύλακες· για όλους αυτούς γενικά η διατροφή ήταν από τα κοινά.»

Εκτός από τα ορφανά, γυναίκες και παιδιά των νεκρών του πολέμου, των οποίων ο αριθμός βέβαια δεν έπρεπε να είναι σταθερός και τα οποία, όλα χωρίς εξαίρεση, τρέφονταν από το δημόσιο, οι άλλοι κληρώνονταν στα διάφορα πολιτειακά όργανα, αφού κανένα ιδιαίτερο κριτήριο δεν απαιτούνταν, κατά τα δημοκρατικά ήθη και θέσμια, εκτός φυσικά από την ιδιότητα του Αθηναίου πολίτη. Περισσότεροι λοιπόν από είκοσι χιλιάδες Αθηναίοι κληρώνονταν για διάφορες δημόσιες θέσεις και πληρώνονταν από το δημόσιο ταμείο. Από αυτούς 6040 τουλάχιστο ανήκαν στο Δικανικό μόριο του πολιτεύματος και 1465 τουλάχιστο ανήκαν στο Αρχικό μόριο· γιατί υπήρχαν 765 ένδημοι άρχοντες και 700 άρχοντες που θήτευαν έξω από τα όρια της Αττικής. Δηλαδή οι κληρωτοί άρχοντες στην Αθήνα ήσαν τουλάχιστο 7505. Με τους διαιτητές που θα ΄ήσαν τουλάχιστο δέκα ο αριθμός θα γινόταν τουλάχιστο 7515. Στους υπόλοιπους που τρέφονταν κι εκείνοι από το δημόσιο, ανήκαν από τη μια μεριά οι ενήλικοι πολίτες, που εκτελούσαν κάποια δημόσια υπηρεσία και δε θα τους λογαριάσουμε σαν άρχοντες αλλά σαν απλούς δημόσιους υπάλληλους, και από την άλλη οι χήρες και τα ορφανά πολέμου.

Συνήθως ο μισθός ήταν τρεις οβολοί, μισή δραχμή, την ημέρα, για τους περισσότερους από τους αξιωματούχους του δημοσίου, και πολύ σπάνια μία δραχμή την ημέρα. Φυσικά μας επιτρέπεται να συμπεράνουμε πως, αφού η αποζημίωση ήταν ίδια για όλους, οι Αθηναίοι θεωρούσαν ότι τα διάφορα αξιώματα και υπηρεσίες ήταν ισοδύναμα.

Β. Αρχές αιρετές

Ας δούμε τώρα τις αιρετές αρχές στην Αθήνα· αυτές αφορούσαν μόνο το Αρχικό μόριο του πολιτεύματος, το τρίτο μόριο της πολιτείας κατά τον Αριστοτέλη:

10 Στρατηγοί, 10 Ταξίαρχοι, 2 Ίππαρχοι, 10 Φύλαρχοι, 1 Ίππαρχος στη Λήμνο, 1 Ταμίας της Παράλου, 1 Ταμίας της Αμμωνιάδας· 1 Ταμίας των στρατιωτικών και προφανώς 10 του θεωρικού, 1 Επιμελητής των κρηνών· 4 Επιμελητές του Άρχοντα Βασιλιά, για να τον βοηθούν στον εορτασμό των Ελευσίνιων Μυστηρίων· 1 Γραμματέας για να διαβάζει στη Βουλή των Πεντακοσίων και στην Εκκλησία του Δήμου όποιο κείμενο χρειαζόταν.

Οι εκλεγμένοι πολίτες λοιπόν δεν ήταν περισσότεροι από 51 από τους οποίους μόνο οι Στρατηγοί είχαν δύναμη και αρμοδιότητες πολιτικές και στρατιωτικές συνάμα· οι άλλοι είχαν είτε στρατιωτικές αρμοδιότητες (και δεν ήσαν ποτέ επαγγελματίες), είτε απλές πολιτειακές αρμοδιότητες. Οι Στρατηγοί ακριβώς επειδή ήταν αιρετοί και είχαν και πολιτικές αρμοδιότητες ήταν κάτω από διηνεκή έλεγχο.

Φυσικά είναι αυτονόητο πως κληρονομικοί άρχοντες δεν υπήρχαν στην Αθήνα· θα ήταν τελείως ασυμβίβαστο με την έννοια της Δημοκρατίας, όπως τουλάχιστο την εννοούσαν στην Ελληνική Αρχαιότητα.

Γ. Αρχές διορισμένες

Να περάσουμε τώρα στο διορισμό. Οι διορισμένοι ήσαν ελάχιστοι και δευτερεύουσας πολιτικής εμβέλειας: Δεν ήταν παρά έξι και οι πρωτοβουλίες τους ήταν σαφώς καθορισμένες· ο Άρχοντας Βασιλιάς, ο Πολέμαρχος και ο Επώνυμος Άρχοντας, οι τρεις πρώτοι από τους Εννέα Άρχοντες διόριζαν καθένας δύο Παρέδρους· αυτοί βέβαια οι Πάρεδροι, όπως και κάθε αξιωματούχος λογοδοτούσαν μετά το πέρας της θητείας τους, η οποία ταυτιζόταν με τη θητεία του άρχοντα που τους διόριζε.

Άλλοι διορισμένοι: Κάθε Ταξίαρχος διόριζε τους Λοχαγούς του. Ο Αριστοτέλης δεν αναφέρει πάλι τον αριθμό τους, όμως μπορούμε να τον συναγάγουμε, μια και καθένας Ταξίαρχος ήταν ηγέτης των οπλιτών της φυλής του και ο Λοχαγός ηγέτης των οπλιτών του δήμου στον οποίο ανήκε κι ο ίδιος. Αφού λοιπόν οι δήμοι ήταν 100, 10 κατά φυλή, -δεν πειράζει, αν το ξαναθυμίζουμε- οι Λοχαγοί ήσαν κι εκείνοι 100.

Συμπέρασμα. Συμπερασματικά διαπιστώνουμε πως δίπλα στους 7505 πολίτες κληρωτούς στα διάφορα αξιώματα της πόλης, υπήρχαν 106 διορισμένοι, από τους οποίους μόνο έξι είχαν αρμοδιότητες πολιτικές κι αυτές δευτερεύουσες, ενώ όλοι οι διορισμένοι εξαρτιόνταν από εκείνους που τους είχαν διορίσει· κι αυτοί ήταν όλοι κληρωτοί· άρα και οι διορισμένοι ήσαν κατ’ ουσία κληρωτοί. Υπήρχαν και 51 αιρετοί, από τους οποίους μονάχα οι δέκα στρατηγοί είχαν και πολιτικές αρμοδιότητες. Η σύγκριση των αριθμών είναι πολύ ενδεικτική, αποδεικτική: Η πρωτοκαθεδρία της κλήρωσης σαν τρόπου ανάδειξης των αρχών είναι τελείως προφανής στη Δημοκρατία. Μόνο 0,13% των αρχόντων της Αθήνας ήσαν αιρετοί και 99,87% ήσαν κληρωτοί.

Πριν τελειώσει αυτό το μέρος του κεφαλαίου, πρέπει να θυμίσουμε πως η συνήθης διάρκεια της θητείας όλων των αξιωμάτων ήταν ενιαύσια, γιατί έτσι εφαρμόζονταν τρεις -θα τις δούμε όλες αργότερα- από τις βασικές αρχές της Δημοκρατίας: Η πρώτη αρχή, δηλαδή η συχνή αλλαγή των πολιτών στην εξουσία, έτσι ώστε να τη νέμονται όλοι, η δεύτερη αρχή, δηλαδή η ισότητα και ο μη επαγγελματισμός στην άσκηση της εξουσίας που έκανε μη επαναλήψιμα τα αξιώματα του Αρχικού και η τέταρτη αρχή, δηλαδή η βραχεία διάρκεια της θητείας· ακριβέστερα: η διάρκεια της θητείας κάποιου αξιώματος πρέπει να είναι αντίστροφη των αρμοδιοτήτων του.