ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΙΟ τεκμηρίωση

Συνεχίζω την χτεσινή ανάρτηση, όπου το κυριότερο σημείο που τόνιζα ήταν ότι στην παραλία των Λιπασμάτων, η τρύπα με τις αρχαίες πέτρες δίπλα στην ... καντίνα(!!!) είναι το Θεμιστόκλειο.

Επειδή κάποιοι ίσως να μην γνωρίζουν τι στοιχεία υπάρχουν επ' αυτού, θα τα εκθέσω σήμερα εν συντομία για να μπορούν όλοι να μάθουν, αν το θέλουν:

Τα στοιχεία είναι τα ΓΡΑΠΤΑ ΜΝΗΜΕΙΑ και τα ΑΝΑΣΚΑΦΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ. 

Έχουμε Γραπτές τρεις αρχαίες μαρτυρίες. Μία του Πλούταρχου (η κυριότερη) είναι εκείνη που αναφέρει τα λόγια του Διόδωρου του Περιηγητή, τα εξής:

"Διόδωρος δε ο περιηγητής εν τοις περί μνημάτων είρηκεν, ως υπονοών μάλλον ή γιγνώσκων, ότι περί τον λιμένα του Πειραιώς, από του κατά τον Άλκιμον ακρωτηρίου, πρόκειταί τις οίον αγκών και κάμψαντι τούτον εντός, ή το υπεύδιον της θαλάσσης, κρηπίς εστίν ευμεγέθης και περί αυτήν βωμοειδές, τάφος Θεμιστοκλέους"

Το εξώφυλλο του βιβλίου του Ιάκωβου Δραγάτση, του 1906

Με βάση τα παραπάνω, ο Ιάκωβος Δραγάτσης προσδιόρισε από το 1906 με τρόπο μη επιδεχόμενο αμφισβήτησης τον χώρο του Θεμιστόκλειου στην δεξιά ακτή όπως εξέρχεται κανείς από τον Πειραιά και συγκεκριμένα στην ακτή της Δραπετσώνας (Τραπεζώνος) όπου, το 1909, χτίστηκε το εργοστάσιο. Ανασκεύασε επίσης ο Δραγάτσης μιαν άποψη που επικράτησε επ' ολίγον ότι δήθεν το μνημείο βρισκόταν στην απέναντι Πειραϊκή Ακτή (στη θέση Ξυλοφάναρο).

Το κύριο επιχείρημα του Ιάκωβου Δραγάτση για το ότι ο τάφος δεν μπορούσε να βρίσκεται στο Ξυλοφάναρο (ούτε στον χώρο της σχολής Ναυτικών Δοκίμων όπου επιχειρήθηκε να “τοποθετηθεί” αργότερα) ήταν ότι οι τύμβοι που βρέθηκαν στις θέσεις της Πειραϊκής ήταν οικογενειακοί τάφοι. Όμως ο Θεμιστοκλής δεν χρειαζόταν τάφο (που να χωράει ολόκληρο το σώμα ενός νεκρού) αλλά οστεοφυλάκιο μια και είχε πεθάνει και είχε ταφεί στην Μαγνησία. Επίσης ο τύμβος είχε κατασκευαστεί για τον μεγάλο στρατηγό και δεν θα ήταν κοινός με άλλους ενταφιασθέντες εκεί. Το γεγονός λοιπόν ότι ήταν ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟΙ και ότι ήταν ΤΑΦΟΙ αρκούσε για να αποδειχθεί ότι δεν ήταν τύμβοι που αναφέρονταν στον Θεμιστοκλή. Αντίθετα ο τύμβος στη Δραπετσώνα όχι μόνο πληρούσε τις προδιαγραφές των περιγραφών του Διόδωρου αλλά επί πλέον ήταν τύμβος που είχε μία μόνο κρύπτη για ένα οστεοφυλάκιο και επί πλέον βρισκόταν στον καταλληλότερο χώρο για να χτιστεί το μνημείο καθώς εκεί μπροστά είχαν βυθιστεί τα πλοία των Περσών στην ναυμαχία της Σαλαμίνας.

Επί πλέον ο Δραγάτσης έκανε την ορθή μετάφραση του χωρίου του Διόδωρου του Περιηγητή, όπως την διέσωσε ο Πλούταρχος, κι αυτό ήταν αρκετό για τον προσδιορισμό του χώρου. Η λανθασμένη μετάφραση κάποιου Γερμανού αναζητητή αρχαιοτήτων είχε προκαλέσει την αναζήτηση του τάφου στους τύμβους της Πειραϊκής.

Λέει ο Δραγάτσης: 

“Το χωρίο του Διόδωρου που παραθέτει ο Πλούταρχος, ερμηνεύτηκε με λάθος τρόπο ή παρεξηγήθηκε με τρόπο που δεν έπρεπε να γίνει, κι αυτό έγινε σε καιρούς που η τοπογραφική έρευνα στη χώρα μας ήταν ακόμα στα σπάργανα". 

Στην συνέχεια ο Ιάκωβος Δραγάτσης εξηγεί ποιο ήταν το μεταφραστικό λάθος που έκαναν αγνοώντας το "περί τον λιμένα" αγνοώντας το "πρόκειται οίων αγκών" και διαβάζοντας λάθος το "από του κατά τον Άλκιμον"

Σχεδιάγραμμα του Δραγάτση που δείνει τον "αγκώνα" την "κάμψη εντός" όπου το "υπεύδειον"

Αντί να πάνε απέναντι (από του ...) από το ακρωτήριο του Άλκιμου (το σημερινό Χατζηκυριάκειο) πήγαν σε αυτό. Αγνόησαν το "από του". Επίσης δεν είδαν τον αγκώνα που είναι η εξοχή όπου αργότερα έγινε ο μώλος του Κράκαρη δεξιά όπως βγαίνουμε από το λιμάνι. Στην άλλη πλευρά (αριστερά όπως βγαίνουμε) δεν εμφανίζεται τίποτα που να μοιάζει με εξοχή ("πρόκειταί τις οίων αγκών"). Ούτε έδωσαν σημασία στο "κάμπτεται εντός" πράγμα που συμβαίνει μόνο στην παραλία Λιπασμάτων μόλις βγούμε από τον Κράκαρη, και δεν μπορεί να αγνοηθεί ότι το μνημείο βρισκόταν στο "υπεύδειον της θαλάσσης" εκεί όπου παύει το κύμα (στην Φρεττύδα το κύμα δεν παύει καθόλου).

Αλλά ακόμη μόνο στη Δραπετσώνα το ταφικό μνημείο είναι "κρηπίς ευμεγέθης" και υπάρχει "περί την κρηπίδα βωμοειδές". Στην Φρεαττύδα δεν υπάρχει βωμοειδές και είναι τετράγωνος ο περίβολος ενώ στη Δραπετσώνα στρογγυλός (βωμοειδής).

Υπάρχουν πολλά επιχειρήματα ακόμα, μέχρι και οι "αφύες" (αθερίνα) τα ψάρια που αναφέρει ο Αριστοτέλης συνηγορούν ότι το μνημείο βρίσκεται σε αυτή τη θέση και όχι απέναντι. 

Σχεδιάγραμμα του Δραγάτση για την ανασκαφή που έκανε με τον Σαχτούρη

Να σημειώσω ότι ο Ιάκωβος Δραγάτσης έκανε και ανασκαφή μαζί με τον Αλ. Σαχτούρη, διοικητή της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων όπου εκείνος δίδασκε. Βρήκαν συλημένο τον τάφο, βρήκαν αρχαίες πέτρες,  βρήκαν την κοιλότητα βάθους 0,77 και διαμέτρου 0,75 όπου είχαν αποτεθεί τα οστά, βρήκαν και οστά, όχι του Θεμιστοκλή κατ' ανάγκη αλλά ίσως και άλλων που μπορεί να είχαν ταφεί αργότερα, μετά την σύληση, εκεί. 

Σχεδίασμα του Πομπάρντι 18ος αι.

Η ίδια παραλία σήμερα

Τα επιχειρήματα του Ιάκωβου Δραγάτση δεν εξαντλούνται εδώ. Θυμίζει εκφράσεις του Παυσανία, του Πλούταρχου, του Διόδωρου, του Πλάτωνα κωμικού κλπ., χωρία με τα οποία δείχνει πόσο ταιριάζει αυτή η θέση σε όλες τις περιγραφές. Επίσης θυμίζει ότι στον τόπο αυτό ακόμα ψαρεύεται η αθερίνα (αφύες) όπως αναφέρει ο Αριστοτέλης αλλά και όπως θα υποδείξει ο τυχαίος ψαράς που θα τον ρωτήσεις.

Σταματάω εδώ τα επιχειρήματα με την αναλυτική σκέψη και δράση του Ιάκωβου Δραγάτση.

Υπάρχουν αρχαίες πέτρες στο Θεμιστόκλειο που γράφουν "ΘΕ .. ΚΛΗΣ..." ή "ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΙΟΝ" κλπ. Βοά ο τόπος ότι εδώ είναι το ταφικό μνημείο του Θεμιστοκλή, το Θεμιστόκλειο. Υπάρχουν γκραβούρες που το δείχνουν, (παραπάνω βλέπετε την ομοιότητα των τοπίων) υπάρχουν χάρτες που το σημειώνουν, υπάρχουν τοπογραφικά των Λιπασμάτων του '38 του '53 και του '96 που το υποδεικνύουν, υπάρχουν ιστορικές αναφορές του Φωτιάδη στην εποχή του 1827 που προσδιορίζουν το Θεμιστόκλειο στον χώρο του εργοστασίου Λιπασμάτων, τι άλλο περιμένουμε;

Πρέπει να έρθει άμεσα η Αρχαιολογική υπηρεσία και να ερευνήσει τα δεδομένα, να πραγματοποιήσει ανασκαφή και να επιβεβαιώσει τον χώρο ως αρχαιολογικό. Η τραγική καθυστέρηση τελικά παρά λίγο να μας βγει σε κακό. Όμως έστω και τώρα, έστω και καθυστερημένα, πρέπει να τρέξουμε.  Ό,τι κερδήθηκε επί Χρονόπουλου γύρω στο 2000 και ό,τι κερδήθηκε επί Τζανή το 2013-14 δεν πρέπει να πάει χαμένο. Η αρχαιολογική υπηρεσία είναι ενημερωμένη, περιμένει όμως το δικό μας αίτημα. Προγράμματα σχετικά για χρηματοδότηση ανασκαφικής έρευνας υπάρχουν (σα να λέμε ... λεφτά υπάρχουν!) ... δεν μπορούμε άλλο να στεκόμαστε αδρανείς.

Ό,τι κι αν γίνει στο μέλλον, προβλήτες πάνω σε αρχαιολογικό χώρο δεν στήνονται. Ας το καταλάβει γρήγορα η δημοτική αρχή και ας πράξει αναλόγως.