Επετειακό: 22 Φεβρουαρίου 1821, η διάβαση του Προύθου

Σαν σήμερα, 22 Φεβρουαρίου πριν 196 χρόνια, ο Αλέξανδρος Υψηλάντης διέβη τον Προύθο ποταμό κι άρχισε την ελληνική επανάσταση.

Από ένα ιστορικό μυθιστόρημα, στο τμήμα του όπου το σκηνικό έχει μεταφερθεί στην Μολδοβλαχία, αντιγράφω ένα κομμάτι που είναι, βέβαια, σκέτη ιστορία. Περιγράφει αυτή την εισβολή και το επικρατούν κλίμα εκείνες τις μέρες.

Ακολουθεί το απόσπασμα:

Ο Προύθος ποταμός ήταν το σύνορο που χώριζε την Ρωσία από την Οθωμανική αυτοκρατορία. Ο Υψηλάντης ήταν να τον διαβεί την Άνοιξη, όμως τα γεγονότα τον πρόλαβαν. Τον Ιανουάριο πέθανε ο Ηγεμόνας της Βλαχίας και στο κενό εξουσίας που δημιουργήθηκε αποστάτησε με την βοήθεια της Φιλικής Εταιρείας ο Βλάχος Θόδωρος Βλαδιμηρέσκου. Ήταν κι αυτό στο σχέδιο αλλά έγινε πρόωρα. Παράλληλα έφταναν κακές ειδήσεις. Ένας φιλικός, πιάστηκε από τους Τούρκους με ενοχοποιητικά έγραφα πάνω του και λίγες μέρες μετά ένας ακόμη φιλικός είχε προδώσει. Δεν υπήρχε λοιπόν άλλο περιθώριο χρόνου κι έτσι χωρίς καθυστέρηση ο Υψηλάντης πέρασε τον Προύθο, μια χειμωνιάτικη Τρίτη στις έξι το απόγευμα στις εικοσιδύο Φεβρουαρίου του '21. Μαζί του πέρασαν αρκετοί εθελοντές Ρωμιοί, Σέρβοι, Βούλγαροι και Μαυροβούνιοι που ξεπερνούσαν τους δύο χιλιάδες άνδρες κι αποτέλεσαν το πρώτο στράτευμα που θα εξοπλιζόταν και θα ξεκινούσε την επανάσταση.

Η είσοδός του Υψηλάντη στο Ιάσιο ήταν θριαμβευτική Τον υποδέχτηκαν διακόσιοι ιππείς του ηγεμόνα της Μολδαβίας και τον οδήγησαν στο Ιάσιο όπου μίλησε με τον Ρώσο πρέσβη και με τον ίδιο τον ηγεμόνα. Εξέδωσε μια προκήρυξη προς τους Μολδαβούς για να καθησυχάσει τους φόβους τους και στις εικοσιτέσσερις του Φλεβάρη κήρυξε την επανάσταση. Η προκήρυξη του από το στρατόπεδο του Ιασίου είχε τίτλο: “ΜΑΧΟΥ ΥΠΕΡ ΠΙΣΤΕΩΣ ΚΑΙ ΠΑΤΡΙΔΟΣ” κι ήταν ένα πατριωτικό ενθουσιώδες κείμενο που τυπώθηκε σε χιλιάδες αντίτυπα και διαδόθηκε στους Γραικούς και τους ραγιάδες καλώντας τους να ξεσηκωθούν με τον υπαινιγμό ότι μια μεγάλη δύναμη θα κινιόταν υπέρ τους.

Δυο μέρες μετά ο μητροπολίτης Ιασίου ευλόγησε τα όπλα των επαναστατών. Ο Υψηλάντης συγκρότησε Γενικό Στρατόπεδο και συμμάζεψε τον στρατό εξοπλίζοντάς τον με όπλα και στολές σαν των Κοζάκων και των Ρώσων ουσάρων. Ύψωσε τη σημαία του αγώνα που από τη μια είχε το βυζαντινό “εν τούτω νίκα” κι από την άλλη τον αρχαιοπρεπή Φοίνικα και το “εκ της στάχτης μου αναγεννώμαι”, δείχνοντας ότι θα πατούσε εξ ίσου στην αρχαιότητα και στην ρωμιοσύνη. Το πρώτο δεκαπενθήμερο του Μαρτίου διέσχισε τη Μολδαβία. Στο Φωξάνι, τον περίμεναν οι Έλληνες που είχαν δώσει ήδη μια πρώτη νικηφόρα μάχη με τους Τούρκους στο Γαλάτσι. Υπήρχαν πολλοί εθελοντές και σπουδαστές από την Οδησσό. Ο Υψηλάντης έφτιαξε τον Ιερό Λόχο, κυρίως με σπουδαστές, και τον έντυσε με μπλε στολές.

Μπαίνοντας στη Βλαχία, εξέδωσε προκήρυξη πρόσκληση για ξεσηκωμό και στα τέλη Μαρτίου έφτασε στο Βουκουρέστι όπου συνάντησε τον Βλαδιμηρέσκου. Έφτιαξε το αρχηγείο του λίγο βορειότερα, στο Τιργοβίστι κι οργάνωσε βουλευτικό σώμα. Ως το τέλος του Απρίλη ο πόλεμος ήταν υποτονικός. Τον Μάιο οι Τούρκοι πέρασαν με μεγάλο πλήθος στρατού τον Δούναβη από τέσσερα σημεία. Οι Έλληνες είχαν τις δυνάμεις τους στο Τιργοβίστι, στο Ιάσιο και στο Γαλάτσι. Ήθελαν να κρατήσουν ζωντανή την επανάσταση που είχε ξεκινήσει εδώ αλλά είχε ανάψει και στον Μοριά. Με τον Αλή στα Γιάννινα και τον Υψηλάντη στη Μολδοβλαχία ο αντιπερισπασμός είχε πετύχει κι η επανάσταση εδραιωνόταν στην κυρίως Ελλάδα και στα νησιά. Αρνητικό ήταν πως ο Τσάρος αποκήρυξε την επανάσταση στις δεκατέσσερις Μαρτίου κι ο Πατριάρχης την αφόρισε στις εικοσιτρείς του ίδιου μήνα κι ας είχαν κι οι δυο τους λόγους τους.

Οι Ρώσοι ήθελαν να φαίνονται αμέτοχοι αλλά ενεθάρρυναν τον Υψηλάντη να προχωρά. Όταν οι Τούρκοι θα άρχιζαν την γενοκτονία των χριστιανών και των Ρωμιών γι αντίποινα τότε θα επενέβαιναν. Θα είχαν την συγκατάθεση των άλλων Μεγάλων Δυνάμεων αφού θα οι σφαγές θα δημιουργούσαν ένα ισχυρό φιλελληνικό ρεύμα συμπάθειας για τους άτυχους σφαγιασθέντες χριστιανούς που θα ήταν κι απόγονοι των ενδόξων Ελλήνων. Ο Μέτερνιχ, ο ισχυρός άντρας της Ιεράς Συμμαχίας, μπορεί να είχε επιβάλει στον Τσάρο τώρα την αποκήρυξη αλλά μετά τις αγριότητες των Τούρκων θα έδινε την έγκριση για την επέμβασή του.

Ο Πατριάρχης δεν ήθελε μια κοινωνική επανάσταση και το Πατριαρχείο είχε κάνει πολλά για να αποκηρύξει τις ιδέες της γαλλικής επανάστασης, του διαφωτισμού ή του εθνικού κράτους. Όμως δεν θα έφτανε ο Γρηγόριος ο πέμπτος στο σημείο να αποκηρύξει την επανάσταση ή να την αποτρέψει αν δεν έβλεπε τον σοβαρό κίνδυνο αφανισμού του γένους των Ελλήνων με τις εκτεταμένες σφαγές που άρχισε να κάνει ο Μαχμούτ ο δεύτερος.

Ο Σουλτάνος είχε φοβηθεί πολύ την εξέγερση καθώς είδε ότι στα σχέδια των Φιλικών ήταν ακόμη κι η ίδια η ζωή του. Οι Έλληνες ήταν πολλοί κι ισχυροί στο σουλτανάτο. Μπορούσαν να πυρπολήσουν την Ισταμπούλ ή τον Κεράτιο αν το έβαζαν στόχο. Εξ άλλου ο Σουλτάνος πίστευε πως πίσω από την Φιλική Εταιρεία κρυβόταν η Ρωσία. Με τα πολλά ανοιχτά μέτωπα που είχε στην Ρούμελη και στις ανατολικές επαρχίες δεν θα μπορούσε να την αντιμετωπίσει σε ανοιχτό πόλεμο. Έβγαλε ένα διάταγμα γενικής εξόντωσης των χριστιανών κι ιδιαίτερα των Ρωμιών κι ήταν έτοιμος να το εφαρμόσει. Έτσι, ο αφορισμός βοήθησε να αποτραπεί η γενοκτονία και δεν επηρέασε ουσιαστικά την επανάσταση καθώς κανείς δεν του έδωσε σημασία.

Μόνο στη Μολδοβλαχία είχαν επίδραση οι δυο επίσημες αποκηρύξεις και μάλιστα πολύ σπουδαιότερο ρόλο έπαιξε η ρωσική αποδοκιμασία παρά ο πατριαρχικός αφορισμός. Και τα δυο γεγονότα όμως που ήρθαν μαζί μέσα στον Μάρτιο έκαναν βαρύ το κλίμα για τον Υψηλάντη κι έδωσαν αφορμή σε όχι πολύ πιστούς συμμάχους του να φύγουν ή να τον προδώσουν. Οι Σέρβοι κι οι Μαυροβούνιοι δεν ξεσηκώθηκαν ενώ οι τεταμένες σχέσεις με τον Βλαδιμηρέσκου δυσκόλεψαν πολύ την κατάσταση. Χωρίς συμμάχους και σε έναν τόπο μάλλον εχθρικό, η τύχη της επανάστασης στην Μολδοβλαχία κρεμόταν κυριολεκτικά σε μια κλωστή αλλά ο Υψηλάντης ήταν βράχος.