Τι έρχεται μετά;
Με τον φόβο του κορωνοϊού η κυβέρνηση σταμάτησε την οικονομία. Ήταν ένα απότομο σταμάτημα (λοκ ντάουν) κάθε δραστηριότητας, και της παραγωγικής και της καταναλωτικής πλευράς. Το ίδιο, λίγο περισσότερο, λίγο λιγότερο, έκαναν όλες οι κυβερνήσεις παγκοσμίως. Η παγκόσμια τράπεζα υπολογίζει την Ελλάδα στο -5,3% (έλλειμμα) και πτώση του ΑΕΠ γύρω στο -8,1% (χειρότερα από ό,τι το 2012). Παρόμοια ύφεση θα σημειωθεί παντού. Η Ευρώπη ειδικά θα πληγεί περισσότερο. Η Ιταλία κι η Ισπανία θα φλερτάρουν με την φτώχεια.
Τι θα συμβεί όταν, κάποτε, τελειώσουμε με αυτή την ιστορία που λέγεται πανδημία και καραντίνα και σταμάτημα της οικονομίας;
Οι οικονομολόγοι λένε πως δεν ξέρουν τι θα συμβεί γιατί ποτέ στην ιστορία δεν συνέβη κάτι παρόμοιο. Δεν υπάρχει προηγούμενο κρίσης από ιατρικό παράγοντα. Ούτε είμαστε στην περίπτωση που η καπιταλιστική παραγωγή θέλει αναδιάρθρωση ούτε στην περίπτωση που η κατανάλωση έφτιαξε φούσκα. Οι καπιταλιστικές κρίσεις που είχαν γίνει ως τώρα στο παρελθόν, αντιμετωπίστηκαν με τρόπους που δεν μπορούν να δώσουν χρήσιμες ιδέες στην σημερινή κατάσταση. Βέβαιο πάντως είναι ότι, αν και όταν ξαναλειτουργήσουν τα εργοστάσια κι οι γραμμές παραγωγής, θα πρέπει το παραγόμενο προϊόν να καταναλωθεί. Όχι μόνο τα υλικά προϊόντα (π.χ. αυτοκίνητα, πλοία, τρόφιμα κτλ.) αλλά κι οι υπηρεσίες (π.χ. τουρισμός, μεταφορές) και τα άυλα αγαθά (π.χ. χρηματοοικονομικά). Για να υπάρξει κατανάλωση, όμως πρέπει να υπάρχουν καταναλωτές, άνθρωποι με εισόδημα, όχι άνεργοι ή επιδοματούχοι. Κι εδώ είναι η δύσκολη πλευρά. Γιατί το τοπίο μετά την κρίση θα είναι άδηλο. Κι η πλευρά της εργασίας θα έχει πληρώσει μεγάλο τίμημα. Η ικανότητα κι η ετοιμότητα κάθε χώρας ή πολυεθνικής οντότητας να απαντήσει, είναι το βασικό κριτήριο για το αν θα υπάρξει ή όχι έξοδος από την κρίση. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο μόνο μπορούν να γίνουν (και γίνονται) προβλέψεις.
Τι θα συμβεί όταν, κάποτε, τελειώσουμε με αυτή την ιστορία που λέγεται πανδημία και καραντίνα και σταμάτημα της οικονομίας;
Οι οικονομολόγοι λένε πως δεν ξέρουν τι θα συμβεί γιατί ποτέ στην ιστορία δεν συνέβη κάτι παρόμοιο. Δεν υπάρχει προηγούμενο κρίσης από ιατρικό παράγοντα. Ούτε είμαστε στην περίπτωση που η καπιταλιστική παραγωγή θέλει αναδιάρθρωση ούτε στην περίπτωση που η κατανάλωση έφτιαξε φούσκα. Οι καπιταλιστικές κρίσεις που είχαν γίνει ως τώρα στο παρελθόν, αντιμετωπίστηκαν με τρόπους που δεν μπορούν να δώσουν χρήσιμες ιδέες στην σημερινή κατάσταση. Βέβαιο πάντως είναι ότι, αν και όταν ξαναλειτουργήσουν τα εργοστάσια κι οι γραμμές παραγωγής, θα πρέπει το παραγόμενο προϊόν να καταναλωθεί. Όχι μόνο τα υλικά προϊόντα (π.χ. αυτοκίνητα, πλοία, τρόφιμα κτλ.) αλλά κι οι υπηρεσίες (π.χ. τουρισμός, μεταφορές) και τα άυλα αγαθά (π.χ. χρηματοοικονομικά). Για να υπάρξει κατανάλωση, όμως πρέπει να υπάρχουν καταναλωτές, άνθρωποι με εισόδημα, όχι άνεργοι ή επιδοματούχοι. Κι εδώ είναι η δύσκολη πλευρά. Γιατί το τοπίο μετά την κρίση θα είναι άδηλο. Κι η πλευρά της εργασίας θα έχει πληρώσει μεγάλο τίμημα. Η ικανότητα κι η ετοιμότητα κάθε χώρας ή πολυεθνικής οντότητας να απαντήσει, είναι το βασικό κριτήριο για το αν θα υπάρξει ή όχι έξοδος από την κρίση. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο μόνο μπορούν να γίνουν (και γίνονται) προβλέψεις.
Εγώ, που δεν ειδικεύομαι στην μελλοντολογία, που δεν προβλέπω σωστά τα πολύπλοκα γεγονότα, που δεν παίζω στοίχημα (γιατί χάνω, όπως όλοι όσοι παίζουν) θα τολμήσω προβλέψεις.
Τι θα γίνει με τα κράτη;
Η ΕΕ θα ταρακουνηθεί σύγκορμη. Γαλλία, Ιταλία και Ισπανία είναι τρεις μεγάλες χώρες που βάζουν το μαχαίρι στον λαιμό της Γερμανίας απαιτώντας ευρωομόλογο. Η πολιτική Σόιμπλε που έχει εφαρμοστεί μέχρι τώρα, μπούκωσε την Ευρώπη με αδύναμες οικονομίες. Αν δεν βγει ευρωομόλογο που να στηρίξει επενδύσεις και, τελικά, την κατανάλωση, η ΕΕ θα βουλιάξει. Ίσως πραγματικά μπει θέμα διάλυσής της. Δεν νομίζω ότι θα διαλύσει, όμως μια συζήτηση τοξική θα ξεκινήσει. Πίσω από τις ηγεσίες των πληττομένων χωρών της Ευρώπης, έρχονται ακροδεξιοί αντιευρωπαϊστές. Η εξουσία στα δικά τους χέρια θα δυναμιτίσει την ευρωπαϊκή ενότητα.
Τι θα γίνει με τα κράτη;
Η ΕΕ θα ταρακουνηθεί σύγκορμη. Γαλλία, Ιταλία και Ισπανία είναι τρεις μεγάλες χώρες που βάζουν το μαχαίρι στον λαιμό της Γερμανίας απαιτώντας ευρωομόλογο. Η πολιτική Σόιμπλε που έχει εφαρμοστεί μέχρι τώρα, μπούκωσε την Ευρώπη με αδύναμες οικονομίες. Αν δεν βγει ευρωομόλογο που να στηρίξει επενδύσεις και, τελικά, την κατανάλωση, η ΕΕ θα βουλιάξει. Ίσως πραγματικά μπει θέμα διάλυσής της. Δεν νομίζω ότι θα διαλύσει, όμως μια συζήτηση τοξική θα ξεκινήσει. Πίσω από τις ηγεσίες των πληττομένων χωρών της Ευρώπης, έρχονται ακροδεξιοί αντιευρωπαϊστές. Η εξουσία στα δικά τους χέρια θα δυναμιτίσει την ευρωπαϊκή ενότητα.
Η Αμερική μάλλον θα τα καταφέρει. Ήδη έφτιαξε, με διακομματική συναίνεση, πρόγραμμα πολλών τρισεκατομμυρίων δολαρίων για να αντιμετωπίσει τοις συνέπειες της κρίσης με κεϋνσιανές μεθόδους. Οι ακραίοι νεοφιλελεύθεροι γίνονται Ρούσβελτ για να κρατήσουν όρθια την Αμερική. Γι αυτό πιστεύω ότι θα τα καταφέρουν. Έχουν τους δικούς τους Σόιμπλε κι αυτοί, αλλά, είναι και πρακτικοί άνθρωποι. Έχουν και πιο καθαρό μυαλό από εμάς.
Η Κίνα θα τα καταφέρει εύκολα. Ξέρει να αντιμετωπίζει συλλογικά τις προκλήσεις κι έχει δυναμώσει πολύ σε αυτόν τον τομέα υπό την ηγεσία ενός αυταρχικού κόμματος που πήρε την πιο εξαθλιωμένη χώρα του κόσμου και την έχει κάνει πρώτη παγκόσμια δύναμη οικονομικά.
Ο κόσμος θα υποφέρει. Η ύφεση θα χτυπήσει όλες τις αδύναμες οικονομίες που θα πάρουν μέτρα καραντίνας. Ακόμη κι αυτές που θα τα αποφύγουν, θα επηρεαστούν σοβαρά στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία που ζούμε.
Τι θα γίνει με τους πολίτες;
Για το τι θα γίνει με εμάς τους πολίτες, επί γης και στην χώρα μας, θα τα πούμε προσεχώς.
