Τα δυο βιβλία που θέλω να παρουσιάσω προς το τέλος Οκτώβρη (και μάλλον στο δημαρχείο Δραπετσώνας), έχουν να κάνουν και τα δυο με την ιστορία μας και την ιστορική μας ταυτότητα. Κι αφού καταπιάνονται με αυτό το θέμα, δεν θα μπορούσαν να μένουν έξω από αυτά οι εμφύλιοι πόλεμοι στους οποίους εμείς οι Έλληνες έχουμε μια ξεχωριστή ικανότητα.
Στο ένα βιβλίο (Έρωτας κι Επανάσταση) ο πρώιμος ελληνικός εμφύλιος του 1822 μεταξύ των Ελλήνων στρατιωτικών (Οδυσσέας Ανδρούτσος) και πολιτικών (Άρειος Πάγος Αθηνών) είναι το πλαίσιο μέσα στο οποίο ολοκληρώνεται το δράμα των προσώπων του μύθου.
Στο άλλο (Τρεις Γενιές Ονείρων) ο εμφύλιος κυριαρχεί σε πολλά κομμάτια του (μεταξύ άλλων Μακρόνησος, ξερονήσια και χούντα) και είναι παρών ακόμα και μέχρι το τέλος του (το 1972).
Και στα δύο βιβλία διακρίνει κανείς τον διχασμό του έθνους και τους εμφυλίους που προκαλεί αυτός ο διχασμός. Και στα δύο είναι φανερό πως ο πόνος για τους ανθρώπους ατομικά περισσεύει όταν κυριαρχεί αυτή η διχαστική αντίληψη.
Έγραψα πιο πριν ότι οι Έλληνες έχουν ειδικότητα στους εμφυλίους. Είναι αλήθεια πως δεν το βρίσκεις αυτό σε όλες τις ιστορίες, ούτε καν των γειτονικών μας κρατών. Δεν έκαναν εμφύλιους πολέμους οι Βούλγαροι, οι Τούρκοι, οι Σέρβοι, παρά τις μεγάλες διαφορές που παρουσιάστηκαν στο εσωτερικό τους. Γιατί οι Έλληνες; Είναι αυτό που λένε "ίδιον της φυλής"; Θα μας κατατρέχει πάντοτε και παντού; Είναι ένα ερώτημα που το διερεύνησαν σπουδαίοι ιστοριογράφοι ή φιλόσοφοι χωρίς να δώσουν απάντηση. Ούτε εγώ μπορώ να απαντήσω, φυσικά. Μόνο μέσα από τους χαρακτήρες των βιβλίων, μέσα από την καθημερινότητά τους, βγαίνουν ίσως κάποια ισχνά συμπεράσματα.
Οι νεο-Έλληνες της περιόδου της επανάστασης, κουβάλησαν στην πλάτη τους ένα όνομα βαρύ, το όνομα των Ελλήνων. Αυτό προκάλεσε ένα κύμα συμπαράστασης, διεθνώς, που από την μια έσωσε την επανάσταση κι από την άλλη τους προσέφερε εξουσία (ακόμα και χρήμα, μέσω των δανείων) που δεν είχαν φανταστεί. Αυτό υποδαύλισε τον διχασμό που έτρεφαν οι ψυχολογικές και πολιτισμικές διαφορές (δυτικότροποι, Φαναριώτες, κοτζαμπάσηδες κτλ) μεταξύ των πρωταγωνιστών με ολέθρια αποτελέσματά.
Οι νεο-Έλληνες του 20ου αιώνα κουβάλησαν κι αυτοί ένα όνομα βαρύ αλλά κι ένα παρελθόν που συμπυκνώθηκε μετά την μικρασιατική καταστροφή. Η διαφορές στρατηγικής (με τους Συμμάχους ή τις κεντρικές αυτοκρατορίες) έγιναν εμφύλιος διχασμός με τον "ξενομερίτη" Βενιζέλο. Οι διαφορές δεξιών-αριστερών έγιναν εμφύλιος μετά την μείξη των πληθυσμών "ξενομεριτών" και "ντόπιων".
Όπως είπε κι ο Βενιζέλος, η Ελλάδα ήταν μια χώρα μικρή και διχασμένη και δεν μπόρεσε να διαχειριστεί αυτό που κέρδισε μετά από μια δεκαετία πολέμων (1912-22). Αυτός ο διχασμός ενισχύθηκε στον μεσοπόλεμο (επί Μεταξά) και κατέληξε σε δυο στρατόπεδα που πάλεψαν μέσα στην κατοχή και έκαναν εμφύλιο πόλεμο μετά την απελευθέρωση.
Στο πρόσφατο παρελθόν μας, όταν μας δόθηκε η ευκαιρία, διχαστήκαμε ξανά σε "μενουμευρωπαίους" και "δραχμολάγνους". Ευτυχώς εδώ ο διχασμός εκτονώθηκε εκλογικά με νίκη των μενουμευρωπαίων το 2012, νίκη των δραχμολάγνων το 2015 και ρεβάνς των μενουμευρωπαίων το 2019. Ο πόλεμος ήταν αναίμακτος αν εξαιρέσουμε κάποιες αυτοκτονίες, κάποιες απώλειες σε ανθρώπινες ζωές και μια αυτοπυρπόληση. Πολλές καριέρες και ζωές καταστράφηκαν κι επήλθε μια γενική υποβάθμιση της ζωής μας. Πάλι καλά, αν το δει κανείς ιστορικά που αποφύγαμε τα χειρότερα.
Θα σας περιμένω στην βιβλιοπαρουσίαση για να μιλήσουμε γι αυτό το θέμα διεξοδικότερα. Θα βγει πρόσκληση που θα ειδοποιεί για το πού και πότε επακριβώς.
