Αυτός που δεν φοβόταν τους θεούς.
Από την Ιλιάδα οι παρακάτω στίχοι (Β 527-530)
μείων, ούτε τόσος γε όσος Τελαμώνιος Αίας,
αλλά πολύ μείων, ολίγος μέν έην, λινοθώρηξ,
εγχείη δ’ εκέκαστο Πανέλληνας και Αχαιούς.
Μετάφραση:
«Τους Λοκρούς κυβερνούσε ο γρήγορος Αίας, γιος του Οϊλέα,
πολύ πιο μικρόσωμος απ’ τον Αίαντα, τον Τελαμώνιο.
Ήταν μικρόσωμος και φορούσε λινό θώρακα, στο κοντάρι όμως
ξεπερνούσε όλους τους Έλληνες και τους Αχαιούς»
Για τον Αίαντα τον Λοκρό έγραψε μια τραγωδία ο Αισχύλος η οποία όμως δεν διασώζεται. Γνωρίζουμε γι αυτόν από τα ομηρικά έπη και τον Παυσανία τον Περιηγητή. Ακολουθεί μια περίληψη της δράσης του από την Βικιπέδια:
Ο Αίας ο Λοκρός (Αἴας < αἰάζω (αναστενάζω, θρηνώ), «αυτός που θρηνεί») υπήρξε εθνικός ήρωας των Λοκρών, γιος του Οϊλέα, ο ένας από τους δύο γνωστούς ήρωες με αυτό το όνομα (ο άλλος ήταν ο Αίας ο Τελαμώνιος από τη Σαλαμίνα) που έλαβαν μέρος στον Τρωικό πόλεμο. Στην Ομηρική Οδύσσεια ο Αίας είχε χλευάσει τους θεούς οι οποίοι ύστερα τον τιμώρησαν με θάνατο.
Κατά τη μυθολογία ο Αίας περιγράφεται ως τρομερός μαχητής, άψογος ακοντιστής και τοξότης και απίστευτα ταχύς αν και μικρόσωμος. Τα φυσικά του αυτά γνωρίσματα οδήγησαν σε πράξεις ξακουστές και έγραψαν τελικά το όνομα του στην ιστορία. Οι Λοκροί, πήραν μέρος στον Τρωικό πόλεμο υπέρ των Αχαιών με 40 ολόμαυρα πλοία και με 4.800 άνδρες αφού η χωρητικότητα του κάθε πλοίου ήταν 120 άτομα.
Ο αρχηγός τους Αίας πάντα με ελαφριά πανοπλία και οπλισμό αναδείχθηκε σε έναν από τους σπουδαιότερους ήρωες σε μάχες σώμα με σώμα. Η ιστορία θέλει και το στρατό των Λοκρών να είναι ελαφρά οπλισμένος με τόξα και σφεντόνες που όμως δεν τον ακολουθεί όταν πολεμά ως πρόμαχος αφού χρησιμοποιούν τα προορισμένα για μάχη από απόσταση όπλα τους.
Αν και πολύ διαφορετικός έως και εντελώς αντίθετος από τον συνώνυμο του, Αίαντα τον Τελαμώνιο από τη Σαλαμίνα, συνενώνει το στράτευμα του μαζί του και κατατροπώνει Τρώες εχθρούς οι οποίοι οπισθοχωρούν τρομαγμένοι αλλά εκείνος τους προφταίνει και τους σκοτώνει.
Ο Αίας ξεχώρισε επίσης και στους επιτάφιους αγώνες του Πάτροκλου όπου κατατάσσεται δεύτερος μετά τον Οδυσσέα ύστερα από παρέμβαση της θεάς Αθηνάς που του στερεί τη νίκη.
Εκτός όμως από τα θετικά χαρακτηριστικά του, ο Αίας διακρίνεται για την αλαζονεία και υπεροψία του. Η αλαζονική αυτή συμπεριφορά, λέγεται, πως έχει μεταφερθεί από τον Αία στους απογόνους των Λοκρών και κατοίκους της Λοκρίδας, μεταφερόμενη από γενιά σε γενιά μέχρι έως και σήμερα.
Διέπρεψε στον πόλεμο εναντίον των Τρώων και μετά την άλωση της Τροίας και καθώς οι Αχαιοί ορμούν στο εσωτερικό της πόλης, ο Αίας μπαίνει στο ναό της Αθηνάς. Εκεί η Κασσάνδρα η κόρη του Πριάμου και της Εκάβης που περιγράφεται από τον Όμηρο ως η «καλλίστη πασών» ζητά προστασία από τη θεά, όμως παρόλα αυτά ο Αίας ατίμασε την ιέρεια μέσα στον ναό της θεάς Αθηνάς.
Το ατίμασμα της μάντισσας Κασσάνδρας κάνει το ξόανο της θεάς Αθηνάς να ζωντανεύσει και να στυλώσει τα μάτια της στον ουρανό. Οι Αχαιοί για να την εξευμενίσουν αποφασίζουν να προχωρήσουν στον λιθοβολισμό και τον θάνατο του Αίαντα αφού δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να χάσουν την προστασία της θεάς.
Εκείνος όμως καταφέρνει προσωρινά να γλυτώσει με ικεσίες στον βωμό της Αθηνάς.
Μετά το τέλος του τρωικού πολέμου οι Λοκροί ξεκινούν το ταξίδι της επιστροφής στην πατρίδα. Η ακόλαστη όμως πράξη του Αίαντα δεν έχει ξεχαστεί από τη θεά Αθηνά, η οποία με κεραυνούς καταστρέφει το πλοίο όταν κατά την επιστροφή στη Λοκρίδα προκάλεσε καταιγίδα κοντά στην Εύβοια. Ωστόσο, ο Αίας σώθηκε πάνω σε έναν βράχο, λέγοντας προς τους θεούς ότι θα επιβιώσει παρά τη θέλησή τους. Τότε ο Ποσειδώνας προσβεβλημένος από την αλαζονεία του, διέλυσε τον βράχο με την τρίαινα του και ο Αίας χάθηκε.[2][3] Πιστεύεται ότι το σώμα του έχει θαφτεί είτε στη Μύκονο ή στη Δήλο σύμφωνα με μια ταφική επιγραφή που αναφέρει: «Αἴαντος τοῦ Οϊλέως κειμένου ἐν Μυκόνῳ τῇ νήσῳ».
Σύμφωνα με μια άλλη έκδοση του μύθου η θεά Αθηνά προκάλεσε καταιγίδα στις ακτές της Εύβοιας ενώ επέστρεφε στην πατρίδα του την Λοκρίδα. Η θεά Αθηνά του έριξε έναν κεραυνό στο στήθος του και τον έριξε νεκρό, το σώμα του ρίχτηκε στα βράχια τα οποία είναι γνωστά έως σήμερα ως "Βράχοι του Αίαντος".[5] Το πνεύμα του σύμφωνα με τον μύθο μετακινήθηκε στο Φιδονήσι Εύξεινου πόντου. Η θεά Αθηνά, εξαιτίας της ασέβειας του Αίαντα, προκάλεσε τα δεινά της φυλής των Λοκρών για χίλια χρόνια και τους υποχρέωσε να στέλνουν κάθε χρόνο παρθένους καλών οικογενειών στον ναό της Αθηνάς στο Ίλιον, για να υπηρετούν ως δούλες στον ναό της.
Η θεά Αθηνά, εξαιτίας της ασέβειας του Αίαντα, προκάλεσε τα δεινά της φυλής των Λοκρών για χίλια χρόνια και τους υποχρέωσε να στέλνουν κάθε χρόνο παρθένους καλών οικογενειών στον ναό της Αθηνάς στο Ίλιον, για να υπηρετούν ως δούλες στον ναό της. Οι Λοκροί πολεμώντας με τη φάλαγγά τους, άφηναν πάντα μια θέση κενή γιατί πίστευαν ότι ο Αίας πολεμούσε πάντα μαζί τους και μετά τον θάνατό του. Η γιορτή των Λοκρών προς τιμήν του ήρωά τους ήταν τα "Αιάντεια" και επίσης κάθε χρόνο φόρτωναν ένα ολόκληρο καράβι με προσφορές και αφού του έβαζαν φωτιά το άφηναν να πλέει ακυβέρνητο ώσπου να καταστραφεί ολοσχερώς τιμώντας τον ήρωά τους.
Πολλά νομίσματά τους τον απεικόνιζαν ως αγέρωχο και περήφανο πολεμιστή. Στην πρόσθια όψη αναγνωρίζεται η μορφή της Περσεφόνης και στην οπίσθια αναπαριστάται ο μαχητής Αίας, γυμνός και σε επιθετική στάση μόνο με μια περικεφαλαία. Στο δεξί του χέρι κρατά ένα ξίφος, ενώ στο αριστερό μια ασπίδα την οποία κοσμεί ένας δράκος. Το σώμα του, αποδίδεται ως γυμνασμένο και στιβαρό όπως θα φανταζόμασταν κάθε γενναίο πολεμιστή έτοιμο για μάχη. Αξίζει επίσης να αναφερθεί ότι ο αρχαίος τραγικός ποιητής Σοφοκλής έγραψε και σχετική τραγωδία, «Αίας ο Λοκρός» η οποία δυστυχώς δεν διασώθηκε. Στη Λοκρίδα τιμάται ακόμα και σήμερα. Η αγέρωχη μορφή του, αναδεικνύεται σε επίσημο έμβλημα του δήμου Λοκρών.
Στο αγγείο εμφανίζεται ο Αίας την ώρα που ατιμάζει την Κασσάνδρα μπροστά στο ξόανο της θεάς Αθηνάς.
