Εικοστή πέμπτη Μαρτίου σήμερα, μέρα που συμβολικά αποφασίστηκε να γιορτάζεται η ελληνική επανάσταση του 1821. Η επανάσταση βέβαια κηρύχτηκε μια εβδομάδα νωρίτερα στην Μάνη, και από τις 23 ήταν ελεύθερη η Καλαμάτα. Είχε ξεκινήσει μάλιστα δύο μήνες νωρίτερα στις 22 Φεβρουαρίου 1821 στην Μολδοβλαχία με την απελευθέρωση του Ιασίου και την προέλαση του Αλέξανδρου Υψηλάντη ως το Βουκουρέστι. Μετά την ήττα στο Δραγατσάνι τον Ιούνιο η επανάσταση εκείνη στον βορά έληξε τον Σεπτέμβρη του '21 με ολοκαυτώματα στα φρούρια του Προύθου ποταμού.
Παραθέτω ένα σύντομο χρονικό εκείνου του αγώνα, απόσπασμα από το βιβλίο μου "Έρωτας κι Επανάσταση".
..................................
Η ΕΝΑΡΞΗ
----------------
Ο Υψηλάντης πέρασε τον Προύθο που χώριζε την νέα Ρωσία από το Σουλτανάτο τον Φλεβάρη του '21. Στις σκέψεις του ήταν να ξεκινήσει την Άνοιξη, όμως τα γεγονότα τον πρόλαβαν. Ήδη τον Ιανουάριο είχε πεθάνει ο Ηγεμόνας της Βλαχίας Αλέξανδρος Σούτσος. Εκμεταλλευόμενος το κενό που είχε δημιουργηθεί, είχε αποστατήσει ο Βλάχος ηγέτης Θόδωρος Βλαδιμηρέσκου. Η αποστασία έγινε με τη βοήθεια και στήριξη των φιλικών. Ήταν κι αυτό στο συνολικό σχέδιο αλλά έγινε κάπως πρόωρα. Παράλληλα στα μέσα Φλεβάρη έφτασαν κακές ειδήσεις. Ο Ύπατρος, ένας φιλικός, που πιάστηκε από τους Τούρκους είχε πάνω του ενοχοποιητικά έγραφα. Οι Τούρκοι ήξεραν τα σχέδια των Ελλήνων. Λίγες μέρες μετά μαθεύτηκε ότι ένας άλλος φιλικός, ο Ασημάκης Θεοδώρου, είχε προδώσει. Δεν υπήρχε πια περιθώριο χρόνου. Αν δεν ξεκινούσαν άμεσα την εξέγερση, ο Σουλτάνος θα την κατέπνιγε στο ξεκίνημά της. Έτσι χωρίς καμιά άλλη καθυστέρηση ο Υψηλάντης πέρασε τα σύνορα, τον Προύθο. Ήταν μια χειμωνιάτικη Τρίτη στις έξι το απόγευμα στις εικοσιδύο Φεβρουαρίου του έτους 1821.
Μαζί του πέρασαν κι αμέτρητοι εθελοντές Ρωμιοί αλλά και Σέρβοι, Βούλγαροι και Μαυροβούνιοι. Σε λίγες μέρες, όταν μετρήθηκαν, είδαν ότι ξεπερνούσαν τους δύο χιλιάδες άνδρες. Αυτοί αποτέλεσαν το πρώτο στράτευμα που θα εξοπλιζόταν και θα ξεκινούσε την επανάσταση.
Η είσοδός του Υψηλάντη στο Ιάσιο ήταν θριαμβευτική. Τον υποδέχτηκαν διακόσιοι ιππείς του ηγεμόνα της Μολδαβίας και τον οδήγησαν στο κέντρο. Στο Ιάσιο, μίλησε πρώτα με τον Ρώσο πρέσβη και, κατόπιν, με τον ίδιο τον ηγεμόνα Μιχαήλ Σούτσο. Εξέδωσε μια προκήρυξη προς τους Μολδαβούς με στόχο να καθησυχάσει τους φόβους τους.
Στις εικοσιτέσσερις του Φλεβάρη του 1821 κήρυξε την επανάσταση. Η προκήρυξη από το Γενικό Στρατόπεδο Ιασίου είχε τον τίτλο: “ΜΑΧΟΥ ΥΠΕΡ ΠΙΣΤΕΩΣ ΚΑΙ ΠΑΤΡΙΔΟΣ”. Ήταν ένα ενθουσιώδες και πατριωτικό κείμενο, αντάξιο της ιστορικής στιγμής. Τυπώθηκε σε χιλιάδες αντίγραφα κι αμέσως διαδόθηκε σε όλους. Καλούσε τους Γραικούς και τους ραγιάδες να ξεσηκωθούν. Εμφανείς ήταν οι υπαινιγμοί ότι μια μεγάλη δύναμη θα κινιόταν υπέρ τους.
Δυο μέρες μετά πήγαν στον μητροπολίτη του Ιασίου Βενιαμίν. Αυτός ευλόγησε τα όπλα κι έντυσε τον Υψηλάντη με το ξίφος του. Εκείνος συγκρότησε ένα Γενικό Στρατόπεδο και μάζεψε τον στρατό. Τον εξόπλισε με όπλα και στολές όμοιες με των Κοζάκων και των ουσάρων. Ύψωσε κατόπιν τη σημαία του αγώνα. Από τη μια είχε το βυζαντινό «εν τούτω νίκα» κι από την άλλη τον αρχαιοπρεπή Φοίνικα. Έγραφε «εκ της στάχτης μου αναγεννώμαι». Έδειχνε ότι πατούσε εξίσου στην αρχαιότητα και τη ρωμιοσύνη. Το πρώτο δεκαπενθήμερο του Μαρτίου διέσχισε όλη τη Μολδαβία. Στο Φωξάνι, τον περίμεναν οι Έλληνες που είχαν δώσει την πρώτη μάχη με τους Τούρκους στο Γαλάτσι. Είχαν την πρώτη επιτυχία του αγώνα και τους πρώτους νεκρούς. Ήταν πολλοί εθελοντές κι ανάμεσά τους σπουδαστές από την Οδησσό. Ο Υψηλάντης έφτιαξε τον Ιερό Λόχο, με μπλε στολές, σε ανάμνηση των αρχαίων Θηβαίων στη μάχη της Χαιρώνειας. Τον αποτελούσαν κυρίως σπουδαστές.
Μπαίνοντας στη Βλαχία, εξέδωσε «προς τους Δάκας» μια προκήρυξη-πρόσκληση για ξεσηκωμό. Στα τέλη του Μάρτη έφτασε στο Βουκουρέστι και βρήκε τον Βλαδιμηρέσκου. Ούτε ενθουσιασμός, ούτε απόρριψη. Η Φιλική Εταιρεία υπολόγιζε στην στήριξή του. Ο Υψηλάντης έφτιαξε το αρχηγείο του λίγο βορειότερα, στο Τιργοβίστι. Εκεί οργάνωσε βουλευτικό σώμα. Ως το τέλος του Απρίλη ο πόλεμος ήταν υποτονικός.
Τον Μάη οι Τούρκοι πέρασαν τον Δούναβη σε τέσσερα σημεία. Είχαν μεγάλο πλήθος στρατού Οι Έλληνες είχαν τις δυνάμεις τους στο Τιργοβίστι, στο Ιάσιο και στο Γαλάτσι. Ήθελαν να κρατήσουν ζωντανή την επανάσταση που μόλις είχε ξεκινήσει εδώ αλλά είχε ανάψει και στον Μοριά. Με τον Αλή στα Γιάννινα και τον Υψηλάντη στη Μολδοβλαχία είχε πετύχει ο αντιπερισπασμός. Η επανάσταση μέρα τη μέρα εδραιωνόταν στην νότια Ελλάδα και τα νησιά.
Ο Τσάρος αποκήρυξε την επανάσταση στις 14 Μαρτίου κι ο Πατριάρχης την αφόρισε στις 23. Είχαν κι οι δυο τους λόγους τους. Οι Ρώσοι ήθελαν να φαίνεται ότι μένουν αμέτοχοι, αλλά, ενεθάρρυναν κρυφά τον Υψηλάντη να προχωρήσει. Όταν οι Τούρκοι θα άρχιζαν την γενοκτονία των χριστιανών και των Ρωμιών, θα επενέβαιναν. Στα αντίποινα των Τούρκων για την καταστολή της επανάστασης, θα υπερασπίζονταν τους χριστιανούς. Έτσι θα είχαν οι Ρώσοι συγκατάθεση των άλλων Μεγάλων Δυνάμεων. Οι σφαγές θα δημιουργούσαν ένα ισχυρό φιλελληνικό ρεύμα συμπάθειας. Οι σφαγιασθέντες χριστιανοί θα ήταν κι απόγονοι των ενδόξων Ελλήνων. Μέχρι να γίνει, όμως, αυτό η αποκήρυξη ήταν βέβαιη. Ο Μέτερνιχ, ισχυρός άντρας της Ιεράς Συμμαχίας, την επέβαλε στον Τσάρο. Μόνο μετά από ενδεχόμενες αγριότητες των Τούρκων θα θεωρούσε δικαιολογημένη την επέμβασή του.
Ο Πατριάρχης δεν ήθελε με κανένα τρόπο να γίνει μια κοινωνική επανάσταση. Το Πατριαρχείο είχε αποκηρύξει τις ιδέες της γαλλικής επανάστασης. Είχε καταδικάσει τις ιδέες του διαφωτισμού και του εθνικού κράτους. Ωστόσο, δεν θα έφτανε ο Γρηγόριος στην αποκήρυξη της επανάστασης αν δεν φοβόταν κάτι χειρότερο. Έβλεπε τον κίνδυνο αφανισμού του γένους των Ελλήνων με τις εκτεταμένες σφαγές που είχαν ήδη αρχίσει. Ο Μαχμούτ ο δεύτερος ήταν πρόθυμος να φτάσει μέχρι τα άκρα. Θεωρούσε κάθε βιαιότητα επιτρεπτή προκειμένου να καταστείλει την ελληνική επανάσταση.
Ο Σουλτάνος είχε φοβηθεί πολύ την εξέγερση. Από τις πληροφορίες που είχε, είδε πως στα σχέδια των Φιλικών ήταν ακόμη κι η ίδια του η ζωή. Οι Έλληνες ήταν πολλοί κι ισχυροί. Μπορούσαν να πυρπολήσουν την Ισταμπούλ ή τον Κεράτιο αν το έβαζαν στόχο. Δεν ήταν ένας λαός στα εξωτικά ή μακρινά σύνορα. Κέντρο τους ήταν η Πόλη. Είχαν μέσα και πλούτη. Ο Σουλτάνος πίστευε ότι πίσω τους κρυβόταν η Ρωσία. Με τα πολλά ανοιχτά μέτωπα στην Ρούμελη και στην ανατολή ένιωθε ανίσχυρος. Δεν μπορούσε να νικήσει τους Ρώσους σε ανοιχτό πόλεμο. Οι Ρωμιοί θα τον έβαζαν σε πόλεμο με το ξανθό γένος που ήταν κι ορθόδοξο. Επομένως αυτή η ελληνική εξέγερση έπρεπε να σταματήσει άμεσα. Προκειμένου να την τελειώσει, είχε ξεκινήσει να εφαρμόζει το πιο σκληρό μέτρο. Γενοκτονία όλων, μηδενός εξαιρουμένου.
Ο Μαχμούτ έβγαλε πράγματι ένα διάταγμα για γενική εξόντωση των χριστιανών, ιδιαίτερα των Ρωμιών. Ήταν έτοιμος να το εφαρμόσει. Ο αφορισμός του Πατριάρχη απέτρεψε τη γενοκτονία ενώ δεν επηρέασε την επανάσταση. Κανείς δεν του έδωσε σημασία στην κυρίως Ελλάδα.
Μόνο στη Μολδοβλαχία είχαν επίδραση οι αποκηρύξεις του Τσάρου και του Πατριάρχη. Μάλιστα, περισσότερο έπαιξε ρόλο η ρωσική αποδοκιμασία και λιγότερο ο πατριαρχικός αφορισμός. Και τα δυο μαζί, όμως, έκαναν βαρύ το κλίμα για τον Υψηλάντη. Έδωσαν αφορμή σε κάποιους "συμμάχους" του να φύγουν ή να τον προδώσουν. Οι Σέρβοι κι οι Μαυροβούνιοι δεν ξεσηκώθηκαν. Οι τεταμένες σχέσεις με τον Βλαδιμηρέσκου δυσκόλεψαν πολύ την κατάσταση. Η τύχη της επανάστασης στην Μολδοβλαχία κρεμόταν κυριολεκτικά σε μια κλωστή αλλά ο Υψηλάντης ήταν βράχος.
.........................................
Η ΜΑΧΗ ΣΤΟ ΓΑΛΑΤΣΙ
------------------
Επτά χιλιάδες Τούρκοι κινήθηκαν προς τον ποταμό Σερέτη το μεσημέρι της τριακοστής Απριλίου του '21. Την πόλη υπερασπίζονταν εννιακόσιοι επαναστάτες υπό τον χιλίαρχο Θανάση Καρπενησιώτη. Εξ αυτών μόνον οι τριακόσιοι ήταν ιππείς. Δεκαεπτά κανονιοφόρα πλοία των Οθωμανών έπλεαν τον Δούναβη απέναντι σε τέσσερα ελληνικά. Οι Έλληνες ήταν έτοιμοι. Ανέμεναν την επίθεση τουλάχιστον δέκα μέρες τώρα. Αμέσως μόλις πήραν είδηση την τουρκική εμπροσθοφυλακή αμύνθηκαν. Ο πρώτος στόχος τους ήταν να υπερασπιστούν τη βασική γέφυρα που ένωνε τη Βράιλα με το Γαλάτσι. Η πρώτη μάχη των δυο εμπροσθοφυλακών δόθηκε από το απόγευμα ως το βράδυ και κράτησε περίπου έξι ώρες. Οι Τούρκοι είχαν πολλές απώλειες κι αποκρούστηκαν. Την ίδια νύχτα όμως οι Τούρκοι ετοίμασαν καλύτερα την επίθεσή τους της επόμενης μέρας.
Την πρωτομαγιά, οι Τούρκοι όρμησαν στο Γαλάτσι με πέντε χιλιάδες ιππείς και δυο χιλιάδες πεζούς. Εικοσιτέσσερα μεγάλα κανόνια και τα ποταμόπλοιά τους τούς συνόδευαν. Οι υπερασπιστές χωρίστηκαν σε δυο ομάδες που έπιασαν δυο οχυρώματα κι αμύνθηκαν γενναία. Το πεδινό μέρος που ήταν μπροστά στο Γαλάτσι ήταν ευνοϊκό για το ιππικό. Έγινε σφοδρή μάχη κι η αριθμητική υπεροχή των Τούρκων ήταν καταλυτική. Πάνω από χίλιοι Τούρκοι σκοτώθηκαν έναντι τριακοσίων νεκρών από τους αμυνόμενους. Τα οχυρώματα έπεσαν. Οι Τούρκοι κύκλωσαν την πόλη κι η άμυνα έσπασε. Άρχισε η υποχώρηση προς τον Προύθο.
Κάποιες μάχες από αυτές που έγιναν στα οχυρώματα ή μέσα στους δρόμους ήταν ιδιαίτερα ηρωικές. Αποδείχτηκε το μεγαλείο ψυχής των Ελλήνων που αμύνονταν ανυποχώρητα. Ήθελαν να αποδειχτούν αντάξιοι ενδόξων προγόνων για τους οποίους μιλούσε όλος ο κόσμος. Όμως κι οι Τούρκοι έδειξαν γενναιότητα καθώς δεν λογάριαζαν τον θάνατο. Είχαν τη ρητή εντολή να εξαλείψουν την αποστασία, όπως αυτοί ονόμαζαν την επανάσταση. Ο Θανάσης Καρπενησιώτης ήταν επικεφαλής των Ελλήνων στο Γαλάτσι. Ο καπετάν Ηλίας Μίγγλερης ήταν ο αρχηγός του ιππικού. Ο καπετάν Κοτήρας, ο Γιώργος Παπάς κι ένα σωρό άλλοι αξιωματικοί, ιππείς κι οπλίτες έδωσαν ηρωικές μάχες. Δεν μπορούσαν να μένουν στην πόλη χωρίς οχυρώσεις. Με δυσκολία πολλοί διέφυγαν με σχεδίες και ποταμόπλοια προς τον Δούναβη και τον Προύθο. Άλλοι πολλοί χάθηκαν στο πεδίο της μάχης. Μόνο το βράδυ της πρωτομαγιάς, σαν έπεσε το σκοτάδι, σταμάτησε η μάχη. Η αποχώρηση των τελευταίων ήταν η μόνη διέξοδος.
Στις δύο Μαΐου οι Τούρκοι μπήκαν στο Γαλάτσι. Ήταν εκνευρισμένοι από τις μεγάλες απώλειές τους. Πυρπόλησαν την πόλη, έκαψαν εκκλησίες, σκότωσαν εκατοντάδες χριστιανών. Νέοι, γέροι, γυναίκες και βρέφη δοκίμασαν εξ ίσου το σπαθί του νικητή. Οι Τούρκοι δεν έκαναν διακρίσεις ανάμεσα σε στρατιώτες ή φιλήσυχους πολίτες. Πολλοί Μολδαβοί πλήρωσαν με τη ζωή τους παρ' όλο που είχαν διαχωρίσει τη θέση τους από την επανάσταση. Οι νικητές πήραν για λάφυρα ό,τι πολύτιμο υπήρχε σε σπίτια ή δημόσια κτίρια. Το ελληνικό στρατόπεδο παραδόθηκε ολόκληρο στις φλόγες.
................................................
ΤΟ ΤΕΛΟΣ
------------------
Υπάρχουν πολλά επεισόδια αυτού του αγώνα που αξίζει να τα μάθει κανείς. Η μάχη στο Δραγατσάνι κι ο ηρωικός αγώνας του Ιερού Λόχου έκριναν την μάχη υπέρ των Τούρκων. Ωστόσο ο αγώνας συνεχίστηκε.
Μέχρι τον Σεπτέμβρη εκείνης της χρονιάς υπήρξαν σοβαρές εστίες αντίστασης. Γράφτηκαν σελίδες άφθαστου ηρωισμού κατά τις εκκαθαρίσεις των Τούρκων. Στη Γλάτινα, την Κόζια την Βουκοβίνα, τις Μονές Ανινώσης, Σλατίνας, Τισμάνης και στο όρος Κόλτσι έγιναν μάχες. Οι υπερασπιστές πολέμησαν μέχρις εξαντλήσεως κάθε ικμάδας τους. Σε κάποιες περιπτώσεις είχαμε κι ολοκαυτώματα. Η έσχατη μάχη δόθηκε στη Μονή Σέκου. Εκεί, στις εννιά του Σεπτέμβρη, ο Ολύμπιος Γεωργάκης αντιστάθηκε με λύσσα για τρεις μέρες. Είχε ένδεκα συμπολεμιστές. Ανατινάχτηκαν παίρνοντας μαζί τους πλήθος Τούρκων. Ο Φαρμάκης στο Σκουλένι συνέχισε την αντίσταση δεκατέσσερις μέρες ακόμη. Στις εικοσιτρείς του Σεπτέμβρη, όμως, τελείωσε οριστικά κάθε εστία μάχης στις ηγεμονίες.
Μαζί με όσα ηρωικά και ενθουσιώδη γράφονται για τον αγώνα στον Μοριά και την Ρούμελη, καλό θα ήταν οι νεώτερες γενιές να μάθουν και για τον αγώνα στην Μολδοβλαχία και τον ηρωικό αρχηγό της Φιλικής Εταιρείας Αλέξανδρο Υψηλάντη που εγκαταλείφθηκε από τους Ρώσους, αφορίστηκε από το Πατριαρχείο, αλλά αυτός κήρυξε την επανάσταση κι αυτός έπεσε εντέλει για την πατρίδα.
