Όταν λέμε "Πολυτεχνείο" δεν πρέπει να εννοούμε ένα συγκεκριμένο γεγονός μόνο. Δεν είναι υπόθεση μόνο τριών ημερών. Θα πρέπει να συνυπολογίζουμε σ' αυτό κι ένα χρόνο πριν από την 17 Νοέμβρη του 1973 αλλά κι ένα χρόνο μετά, δηλαδή από την Νομική και πιο πριν την πορεία της Φυσικομαθηματικής (1972) μέχρι και την περίοδο Ιωαννίδη που ήταν συνέπεια της αποτυχίας της φιλελευθεροποίησης Παπαδόπουλου και ακόμη την πρώτη επέτειο του Πολυτεχνείου (1974). Από την έναρξη των φοιτητικών κινητοποιήσεων μέχρι και την εδραίωση της δημοκρατίας με τις πρώτες εκλογές και την πρώτη μεγάλη διαδήλωση με τα γνωστά αντιχουντικά συνθήματα που δόνησαν απ' άκρου εις άκρον την Ελλάδα.
Συνήθως βλέπουμε τις τρεις μόνο μέρες, ή εκείνο το μοιραίο μόνο βράδυ της εισόδου του τανκς. Όμως όταν το βλέπουμε έτσι, μάλλον υποβαθμίζουμε το γεγονός. Το κάνουμε μια κατάληψη, έστω και αιματηρή. Αν μείνουμε εκεί, τότε είναι εύκολο να το κάνουμε αντικείμενο εκμετάλλευσης και γίνεται πολύ συχνά αυτό.
Κάποιοι νεκροί, 11 (πρώτη καταγραφή) ή 23 (με απόφαση Εφετείου) ή 88 (τόσοι εκφωνούνται) κάποιες διαδηλώσεις, πορείες γιγαντιαίες, κυρίως η πρώτη αλλά και πολλές άλλες που ακολούθησαν, και άλλες καταλήψεις που είχαν φωτιές, χημικά, αντλίες, αστυνομίες κτλ, καρικατούρες εκείνης της εξέγερσης.
ΧΡΟΝΙΚΗ ΑΠΟΣΤΑΣΗ
Ας δούμε τα γεγονότα με μια χρονική απόσταση από αυτά.
Ας τοποθετήσουμε το Πολυτεχνείο σε μια περίοδο όχι μόνο ένα-δυο χρόνια πριν κι ένα δυο χρόνια μετά, όχι τόσο περιορισμένα, αλλά, μέσα σε πολύ μεγαλύτερο βάθος χρόνου. Γιατί αυτό που συνέβη εκείνες τις μέρες, εκείνα τα χρόνια, ήταν μια ΣΥΜΠΥΚΝΩΣΗ ενός πολύ μεγαλύτερου χρόνου, ένα ΣΗΜΕΙΟ ΣΥΣΣΩΡΕΥΣΗΣ όπως το λέμε στα μαθηματικά, ένα ΚΟΜΒΙΚΟ ΣΗΜΕΙΟ όπως θα έλεγαν οι φιλόλογοι.
Ας δούμε την πορεία της σύγχρονης Ελλάδας, εκείνης που δημιουργήθηκε από το 1912-22 και μετά, όταν το μικρό διασκορπισμένο έθνος μαζεύτηκε (βιαίως) σε ένα μεγαλύτερο χώρο και σε ένα εθνικά σχεδόν ομοιογενές κράτος.
Το 1915 είχαμε τον διχασμό. Το 1924 εγκαθιδρύεται η δημοκρατία αλλά αμέσως μετά έχουμε πραξικοπήματα, επάνοδο ου βασιλιά, τον Μεταξά, την κατοχή, τον εμφύλιο, την λειψή δημοκρατία και, τέλος, την χούντα. Η ιδεολογική κυριαρχία (ακόμη και με φυλακές) της δεξιάς σε πλήρη ανάπτυξη.
Και έρχεται το 1973-74 και τότε αλλάζουν όλα.
Μετά το 1973-74 έχουμε την ιδεολογική κυριαρχία της αριστεράς. Ακόμα κι οι δεξιοί, όταν θέλουν να πουν είμαι καλός άνθρωπος λένε είμαι κομμουνιστής. Έχουμε πλέον δημοκρατία σταθερή που δεν τρομάζει όταν στην κυβέρνηση βγαίνει ένα κόμμα "σοσιαλιστικό" το 1981 ή "αριστερό" το 2015. Δεν γίνονται σχέδια Περικλής ή δικτατορίες. Έχουμε μια σταθερή πορεία προς την Ευρώπη και τον εκσυγχρονισμό της μικρής βαλκανικής Ελλάδας.
ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΔΟΥΜΕ ΤΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΚΙ ΕΤΣΙ *** Όταν λέμε "Πολυτεχνείο" δεν πρέπει να εννοούμε ένα συγκεκριμένο γεγονός μόνο. Δεν είναι υπόθεση μόνο τριών ημερών. Θα πρέπει να συνυπολογίζουμε σ' αυτό κι ένα χρόνο πριν από την 17 Νοέμβρη του 1973 αλλά κι ένα χρόνο μετά, δηλαδή από την Νομική και πιο πριν την πορεία της Φυσικομαθηματικής (1972) μέχρι και την περίοδο Ιωαννίδη που ήταν συνέπεια της αποτυχίας της φιλελευθεροποίησης Παπαδόπουλου και ακόμη την πρώτη επέτειο του Πολυτεχνείου (1974). Από την έναρξη των φοιτητικών κινητοποιήσεων μέχρι και την εδραίωση της δημοκρατίας με τις πρώτες εκλογές και την πρώτη μεγάλη διαδήλωση ,με τα γνωστά αντιχουντικά συνθήματα που δόνησαν απ' άκρου εις άκρον την Ελλάδα. Συνήθως βλέπουμε τις τρεις μόνο μέρες, ή εκείνο το μοιραίο μόνο βράδυ της εισόδου του τανκς. Όμως όταν το βλέπουμε έτσι, μάλλον υποβαθμίζουμε το γεγονός. Το κάνουμε μια κατάληψη, έστω και αιματηρή. Αν μείνουμε εκεί, τότε είναι εύκολο να το κάνουμε αντικείμενο εκμετάλλευσης και γίνεται πολύ συχνά αυτό. Κάποιοι νεκροί, 11 (πρώτη καταγραφή) ή 23 (με απόφαση Εφετείου) ή 88 (τόσοι εκφωνούνται) κάποιες διαδηλώσεις, πορείες γιγαντιαίες, κυρίως η πρώτη αλλά και πολλές άλλες που ακολούθησαν, και άλλες καταλήψεις που είχαν φωτιές, χημικά, αντλίες, αστυνομίες κτλ, καρικατούρες εκείνης της εξέγερσης. ΧΡΟΝΙΚΗ ΑΠΟΣΤΑΣΗ Ας δούμε τα γεγονότα με μια χρονική απόσταση από αυτά. Ας τοποθετήσουμε το Πολυτεχνείο σε μια περίοδο όχι μόνο ένα-δυο χρόνια πριν κι ένα δυο χρόνια μετά, όχι τόσο περιορισμένα, αλλά, μέσα σε πολύ μεγαλύτερο βάθος χρόνου. Γιατί αυτό που συνέβη εκείνες τις μέρες, εκείνα τα χρόνια, ήταν μια ΣΥΜΠΥΚΝΩΣΗ ενός πολύ μεγαλύτερου χρόνου, ένα ΣΗΜΕΙΟ ΣΥΣΣΩΡΕΥΣΗΣ όπως το λέμε στα μαθηματικά, ένα ΚΟΜΒΙΚΟ ΣΗΜΕΙΟ όπως θα έλεγαν οι φιλόλογοι. Ας δούμε την πορεία της σύγχρονης Ελλάδας, εκείνης που δημιουργήθηκε από το 1912-22 και μετά, όταν το μικρό διασκορπισμένο έθνος μαζεύτηκε (βιαίως) σε ένα μεγαλύτερο χώρο και σε ένα εθνικά σχεδόν ομοιογενές κράτος. Το 1915 είχαμε τον διχασμό. Το 1924 εγκαθιδρύεται η δημοκρατία αλλά αμέσως μετά έχουμε πραξικοπήματα, επάνοδο ου βασιλιά, τον Μεταξά, την κατοχή, τον εμφύλιο, την λειψή δημοκρατία και, τέλος, την χούντα. Η ιδεολογική κυριαρχία (ακόμη και με φυλακές) της δεξιάς σε πλήρη ανάπτυξη. Και έρχεται το 1973-74 και τότε αλλάζουν όλα. Μετά το 1973-74 έχουμε την ιδεολογική κυριαρχία της αριστεράς. Ακόμα κι οι δεξιοί, όταν θέλουν να πουν είμαι καλός άνθρωπος λένε είμαι κομμουνιστής. Έχουμε πλέον δημοκρατία σταθερή που δεν τρομάζει όταν στην κυβέρνηση βγαίνει ένα κόμμα "σοσιαλιστικό" το 1981 ή "αριστερό" το 2015. Δεν γίνονται σχέδια Περικλής ή δικτατορίες. Έχουμε μια σταθερή πορεία προς την Ευρώπη και τον εκσυγχρονισμό της μικρής βαλκανικής Ελλάδας. Σημείο καμπής δεν υπήρξε η εθνική αντίσταση και ο ΕΛΑΣ, όπως ίσως θα έπρεπε και θα μπορούσε να έχει συμβεί. Καθυστερημένο σημείο καμπής υπήρξε τελικά το Πολυτεχνείο, εκείνη η περίοδος 1973-74. ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ-ΧΩΡΙΚΗ ΑΠΟΣΤΑΣΗ Ας δούμε το Πολυτεχνείο από κάπως πιο μακριά και όσον αφορά στον χώρο, να το τοποθετήσουμε μέσα σε ένα ευρύτερο γεωγραφικό πλαίσιο. Όχι κατασκοπικά και σε σχέση με γεωπολιτικά συμφέροντα (που βεβαίως υπήρξαν κι αυτά) αλλά σε σχέση με τις κοινωνικές διεργασίες που επιτελούνται εκείνα τα χρόνια. Τι έχουμε κυρίως την δεκαετία του '60 που κορυφώνεται την δεκαετία του '70; ΝΕΟΙ εναντίον ΓΕΡΩΝ. χάσμα των γενεών για πρώτη φορά τόσο βαθύ και τόσο έντονα χρωματισμένο. Έχουμε τον Μάη του ‘68, μια μικρή γαλλική επανάσταση, ένα αντίγραφό της. Έχουμε το Μπέρκλεϋ και το αντιπολεμικό κίνημα στις ΗΠΑ, μαζί με τον Μάλκομ Εξ, τον Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ, έχουμε μια μικρή αμερικανική επανάσταση. Κι ακόμα την άνοιξη της Πράγας, τον Αλλιέντε στην Χιλή, στην Πορτογαλία την επανάσταση των Γαρυφάλλων, στην Ισπανία την πτώση του Φράνκο, όλα λίγο πριν ή λίγο μετά το δικό μας Πολυτεχνείο. Κι όλα αυτά μέσα σε μουσικές και χρώματα, Τζον Λένον, Γουντστοκ, Μπητλς και Ρόλινγκ Στόουνς, ψυχεδέλεια, κι ο παλιός κόσμος βυθίζεται μέσα σε μια χοάνη που την ανοίγει η νεολαία τραβώντας από κάτω του τα θεμέλιά του, αμφισβητώντας παντού το "πατρίς θρησκεία οικογένεια". Γιατί να μας φανεί παράξενη η επανάσταση των νέων στην Ελλάδα; Γιατί να την αναλύουμε με το στενό κομματικό, πολιτικό μικροσκόπιο και να μην βλέπουμε ότι ήταν το ελληνικό Γούντστοκ, το ελληνικό Μπερκλεϋ, ο ελληνικός Μάης του ´68 που έγινε με καθυστέρηση πέντε χρόνων ο ελληνικός Νοέμβρης του ‘73; Νομίζω ότι α) η απόσταση του χρόνου βοηθάει ώστε να δούμε το Πολυτεχνείο όχι σαν μια στιγμή των αρχών της δεκαετίας του ‘70 και μόνο αλλά σαν ένα γεγονός ενταγμένο στην ιστορία του ελληνικού 20ου αιώνα, ένα σημείο συσσώρευσης που άλλαξε την ιδεολογία της σύγχρονης κοινωνίας και την οργάνωση του κράτους. β) η απόσταση του χώρου της γεωγραφίας βοηθάει να δούμε το Πολυτεχνείο σαν μια εξέγερση όχι απλά των φοιτητών που την ακολούθησε κι ένα λαϊκό κίνημα αλλά σαν γεγονός ενταγμένο στην συνολική αμφισβήτηση θεσμών και ηθών μετά τους δυο παγκόσμιους πολέμους Όλα αυτά μπορούν να μας βοηθήσουν όχι μόνο να δούμε με κοινό μάτι εκείνα τα γεγονότα αλλά να νιώσουμε όλοι μας, αριστεροί και δεξιοί, γέροι και νέοι, ρομαντικοί και ροκάδες, όλοι περήφανοι για το έργο μιας γενιάς που έδρασε σ' εκείνον τον τόπο και σε εκείνον τον χρόνο, της γενιάς του Πολυτεχνείου.Σημείο καμπής δεν υπήρξε η εθνική αντίσταση και ο ΕΛΑΣ, όπως ίσως θα έπρεπε και θα μπορούσε να έχει συμβεί. Καθυστερημένο σημείο καμπής υπήρξε τελικά το Πολυτεχνείο, εκείνη η περίοδος 1973-74.
ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ-ΧΩΡΙΚΗ ΑΠΟΣΤΑΣΗ
Ας δούμε το Πολυτεχνείο από κάπως πιο μακριά και όσον αφορά στον χώρο, να το τοποθετήσουμε μέσα σε ένα ευρύτερο γεωγραφικό πλαίσιο. Όχι κατασκοπικά και σε σχέση με γεωπολιτικά συμφέροντα (που βεβαίως υπήρξαν κι αυτά) αλλά σε σχέση με τις κοινωνικές διεργασίες που επιτελούνται εκείνα τα χρόνια.
Τι έχουμε κυρίως την δεκαετία του '60 που κορυφώνεται την δεκαετία του '70;
ΝΕΟΙ εναντίον ΓΕΡΩΝ. χάσμα των γενεών για πρώτη φορά τόσο βαθύ και τόσο έντονα χρωματισμένο.
Έχουμε τον Μάη του ‘68, μια μικρή γαλλική επανάσταση, ένα αντίγραφό της. Έχουμε το Μπέρκλεϋ και το αντιπολεμικό κίνημα στις ΗΠΑ, μαζί με τον Μάλκομ Εξ, τον Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ, έχουμε μια μικρή αμερικανική επανάσταση. Κι ακόμα την άνοιξη της Πράγας, τον Αλλιέντε στην Χιλή, στην Πορτογαλία την επανάσταση των Γαρυφάλλων, στην Ισπανία την πτώση του Φράνκο, όλα λίγο πριν ή λίγο μετά το δικό μας Πολυτεχνείο.
Κι όλα αυτά μέσα σε μουσικές και χρώματα, Τζον Λένον, Γουντστοκ, Μπητλς και Ρόλινγκ Στόουνς, ψυχεδέλεια, κι ο παλιός κόσμος βυθίζεται μέσα σε μια χοάνη που την ανοίγει η νεολαία τραβώντας από κάτω του τα θεμέλιά του, αμφισβητώντας παντού το "πατρίς θρησκεία οικογένεια".
Γιατί να μας φανεί παράξενη η επανάσταση των νέων στην Ελλάδα; Γιατί να την αναλύουμε με το στενό κομματικό, πολιτικό μικροσκόπιο και να μην βλέπουμε ότι ήταν το ελληνικό Γούντστοκ, το ελληνικό Μπερκλεϋ, ο ελληνικός Μάης του ´68 που έγινε με καθυστέρηση πέντε χρόνων ο ελληνικός Νοέμβρης του ‘73;
Νομίζω ότι
α) η απόσταση του χρόνου βοηθάει ώστε να δούμε το Πολυτεχνείο όχι σαν μια στιγμή των αρχών της δεκαετίας του ‘70 και μόνο αλλά σαν ένα γεγονός ενταγμένο στην ιστορία του ελληνικού 20ου αιώνα, ένα σημείο συσσώρευσης που άλλαξε την ιδεολογία της σύγχρονης κοινωνίας και την οργάνωση του κράτους.
β) η απόσταση του χώρου της γεωγραφίας βοηθάει να δούμε το Πολυτεχνείο σαν μια εξέγερση όχι απλά των φοιτητών που την ακολούθησε κι ένα λαϊκό κίνημα αλλά σαν γεγονός ενταγμένο στην συνολική αμφισβήτηση θεσμών και ηθών μετά τους δυο παγκόσμιους πολέμους
Όλα αυτά μπορούν να μας βοηθήσουν όχι μόνο να δούμε με κοινό μάτι εκείνα τα γεγονότα αλλά να νιώσουμε όλοι μας, αριστεροί και δεξιοί, γέροι και νέοι, ρομαντικοί και ροκάδες, όλοι περήφανοι για το έργο μιας γενιάς που έδρασε σ' εκείνον τον τόπο και σε εκείνον τον χρόνο, της γενιάς του Πολυτεχνείου.
