Το Θεμιστόκλειο [Δημοσίευση Νο 3]

Συνεχίζω με την περιγραφή του Ιάκωβου Δραγάτση μιας ανασκαφής που έκανε ο ίδιος με τον διοικητή της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων Αλ. Σαχτούρη. Πρόκειται για δύο από τα αξιολογότερα πρόσωπα της Πειραϊκής κοινωνίας με έργο και φήμη πίσω τους. Είναι να απορείς πώς σήμερα οι νεοκόποι "αξιολογητές" τους γράφουν στα παλιά τους τα παπούτσια. Δείγμα της αλαζονείας και της ημιμάθειας των καιρών.

Το σχεδιάγραμμα είναι των Δραγάτση-Σαχτούρη.

“ΚΑΤΟΨΙΣ ΤΟΥ ΚΑΤΑ ΚΑΒΟΝ-ΚΡΑΚΑΡΗ ΜΝΗΜΕΙΟΥ” λέει ο Δραγάτσης παραθέτοντας αυτό το σχεδιάγραμμα. Βλέπουμε ότι και σήμερα μετά τον καθαρισμό που έγινε η κάτοψη είναι ίδια. Επίσης φαίνεται ότι οι τυμβωρύχοι είχαν σκάψει το ανατολικό μέρος του τύμβου. Αυτό είναι ό,τι βρηκαν και καθάρισαν ο Δραγάτσης με τον Αλ. Σαχτούρη

 

Η ΑΝΑΣΚΑΦΗ ΠΟΥ ΕΚΑΝΑΝ ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ου αι. Ο ΔΡΑΓΑΤΣΗΣ ΜΕ ΤΟΝ ΣΑΧΤΟΥΡΗ

Όμως ο περιηγητής προσθέτει: “Τάφος Θεμιστοκλέους”. Έπρεπε να υπάρχει τάφος. (...) Η ανεύρεσις του τάφου θα έθετε την σφραγίδα της λύσης του προβλήματος και ιδιαίτερα αν ήταν τάφος κατάλληλος για ενταφιασμό οστών. (...)

Αυτή η έλλειψη, που διατήρησε επί μακρόν τις αμφιβολίες και τους δισταγμούς των τοπογράφων, λύθηκε όλως τυχαίως. Όταν κλήθηκαν υπό τα όπλα όλοι οι έχοντες κατάλληλη ηλικία για τον άτυχο πόλεμο του 1897, κλήθηκε κι ο φύλακας των αρχαιοτήτων του Πειραιά. Οι αρχαιοκάπηλοι και ιδιαίτερα οι τυμβωρύχοι αποθρασύνθηκαν και έσκαβαν τους τάφους γύρω από τον Πειραιά, ιδιαίτερα όσους ήταν έξω από την Ηετιώνεια και κυρίως την νύχτα. Ποιος ξέρει από τι υποκινήθηκαν και υποπτεύθηκαν ότι θα υπήρχαν εδώ λείψανα στον τύμβο κοντά στον κάβο Κράκαρη. Ανασήκωσαν δυο ογκόλιθους ελπίζοντας να βρουν κάποιον θησαυρό. Και είναι άγνωστο αν βρήκαν κάτι. Μια ή δυο το πολύ μέρες μετά, επισκέφτηκα εγώ την θέση αυτή (ήταν φρεσκοσκαμμένο το χώμα) και βρέθηκα έκπληκτος μπροστά σε αυτό που αναζητούσα. 

 Στο κέντρο ακριβώς των λειψάνων που βρίσκονταν εκεί, μετά την αφαίρεση δύο μεγάλων ογκολίθων από τους τυμβωρύχους, φάνηκε μέσα στον βράχο μια κοιλότητα βάθους 0,77 και διαμέτρου 0,75 σε κατάσταση που έδειχνε ότι είχε μόλις σκαφτεί. Στα λίγα χώματα που ήταν μέσα της βρέθηκαν συντρίμμια αγγείων που είχαν εγκαταλειφθεί και ένα κομμάτι από νεκρική μαρμάρινη κάλπη και λίγη σκόνη οστών που φαινόταν καθαρά μέσα στα χώματα. Το ανακοίνωσα αρμοδίως αλλά ούτε φωνή ούτε ακρόαση. Αναγκάστηκα λοιπόν να παρακαλέσω τον τότε διοικητή της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων, όπου δίδασκα, τον κ. Αλ. Σαχτούρη, που του άρεσαν τα αρχαία και με τον οποίο πήγαμε επί τόπου, να μου παραχωρήσει τους κατάλληλους άνδρες από την σχολή για να κάνουμε έναν τακτικό καθαρισμό του μνημείου.

Τούτο έγινε και χρωστάμε χάρες στον άνθρωπο. Σκάψαμε όλο το μέρος τριγύρω και το καθαρίσαμε από τα χώματα. Βρήκαμε τεμάχιο αγγείου κάτω από μια πέτρα του κρηπιδώματος, όχι μόνο όμοιο αλλά και ταιριαστό με ένα άλλο από εκείνα που βρέθηκαν μέσα στο κρηπίδωμα. Ήταν σπασμένο από παλιά, πράγμα που δείχνει ότι και άλλοι παλαιοί τυμβωρύχοι είχαν ανοίξει αυτόν τον τάφο, ο οποίος βεβαίως υπέστη πολλές μετατροπές ή ότι ο τάφος είχε διαρρηχθεί από παλιά όπως ανέφερε ο Ανδοκίδης αλλά διέψευδε ο Πλούταρχος. Με την ανασκαφή αυτή φάνηκε προς νότο και δυσμάς αρκετό μέρος της κρηπίδας και δυο-τρεις δομικοί της λίθοι.

Έτσι λοιπόν βεβαιώθηκε η ύπαρξη του τάφου εδώ, εκτός από την “ευμεγέθη κρηπίδα” και τον γύρω της “βωμοειδές”. Ο τάφος μάλιστα ταίριαζε ακριβώς για απόθεση οστών και όχι για ενταφιασμό ολόκληρου σώματος, όπως ήταν και το αναγκαίο στην περίπτωση της ταφής των οστών του Θεμιστοκλέους.

***

Στο σημείο αυτό ο Δραγάτσης παρατήρησε ότι ενώ η περιοχή ήταν γεμάτη τύμβους (είπαμε ήταν Τραπεζών) αυτός ο τύμβος ήταν μόνος του κάπως μακριά από τους άλλους και από την Ηετιώνεια Πύλη, έτσι ώστε να ταιριάζει που έλεγαν ότι η ταφή έγινε “λάθρα Αθηναίων” χωρίς δηλαδή να το πάρουν χαμπάρι οι αρχές και όχι όπως ήταν ο χώρος απέναντι (στην Πειραϊκή) που ο τύμβος είναι ακριβώς έξω από τα τείχη και τους πύργους.

Στη συνέχεια ο Δραγάτσης υποθέτει ότι το μνημείο αυτό δεν έμεινε ανέπαφο αλλά ίσως χρησιμοποιήθηκε και για άλλους ενταφιασμούς και στους ρωμαϊκούς χρόνους τοποθετήθηκε εκεί φανός που να δείχνει το λιμάνι. Όμως παρατηρεί ότι:

Παρ' όλες όμως τις μετατροπές το μνημείο διατήρησε το όνομα του τάφου του Θεμιστοκλέους και ο γύρω χώρος, όλος μαζί με το μνημείο, ονομαζόταν πάντα Θεμιστόκλειο.

Τα επιχειρήματα του Ιάκωβου Δραγάτση δεν εξαντλούνται εδώ. Θυμίζει εκφράσεις του Παυσανία, του Πλούταρχου, του Διόδωρου, του Πλάτωνα κωμικού κλπ. Με τα οποία δείχνει πόσο ταιριάζει αυτή η θέση σε όλες τις περιγραφές. Επίσης θυμίζει ότι στον τόπο αυτό ακόμα ψαρεύεται η αθερίνα (αφύες) όπως αναφέρει ο Αριστοτέλης αλλά και όπως θα υποδείξει ο τυχαίος ψαράς που θα τον ρωτήσεις.

***

ΣΗΜ. Θα συνεχίσουμε αύριο με την 4η Δημοσίευση, με γκραβούρες από προηγούμενους αιώνες που δείχνουν που ακριβώς βρίσκεται το μνημείο του Θεμιστόκλειου

Τα Δεκεμβριανά στη Δραπετσώνα

Για τα Δεκεμβριανά συνήθως μιλά κανείς επετειακά στις 4 Δεκέμβρη, τη μέρα που έγινε η αιματηρή διαδήλωση στην Πλατεία Συντάγματος. Ωστόσο ο πόλεμος (εμφύλιος εν μέρει και ελληνοαγγλικός εν πολλοίς) διεξήχθη όλο τον Δεκέμβρη και μέχρι τις 16 Ιανουαρίου που υπογράφτηκε η συμφωνία ανακωχής οι μάχες συνεχίζονταν. Στα γεγονότα και στις επιμέρους μάχες που έγιναν στη Δραπετσώνα είναι αυτή η ανάρτηση.

Παράδοση του οπλισμού από τον ηττημένο ΕΛΑΣ

 Ο Δεκέμβρης του ‘44 στη Δραπετσώνα

Είναι γνωστό ότι μετά την διαδήλωση της 4ης Δεκεμβρίου στο Σύνταγμα που χτυπήθηκε από την Αστυνομία κατ' εντολήν των Άγγλων, άρχισε ο εμφύλιος πόλεμος στην Ελλάδα. Βεβαίως μιλάμε για την ελεύθερη Ελλάδα γιατί στην κατεχόμενη από τους Γερμανούς ο εμφύλιος είχε ήδη ξεκινήσει με τις συγκρούσεις ΕΑΜ-ΕΔΕΣ. Τα Δεκεμβριανά αποτέλεσαν την πρώτη φάση αυτού του εμφυλίου που έγινε επίσημος από το 1946 ως το 1949. 

Οι μάχες στον Πειραιά και, κατ’ επέκταση, στη Δραπετσώνα, άρχισαν στις 4 Δεκεμβρίου 1944. Στον Πειραιά είχαν αποβιβαστεί Ινδοί (Αγγλικά στρατεύματα) ενώ υπήρχαν και εγγλέζικα πλοία, μαζί με κάποια ελληνικά, που βομβάρδιζαν με οβίδες και όλμους περιοχές του Πειραιά και της Δραπετσώνας, όπως τις πολυκατοικίες του Αγίου Διονυσίου.

Στις 11 Δεκεμβρίου κτυπήθηκαν η Κοκκινιά και τα Ταμπούρια και στις 14 του Δεκέμβρη ακολούθησε νέος βομβαρδισμός. Στο μεταξύ συλλαμβάνονται πολλοί πολίτες ακόμα και άσχετοι και εκτοπίζονται.

Στη Δραπετσώνα –σύμφωνα με τη μαρτυρία του Ιορδάνη Παυλόσογλου- έγιναν οι εξής μάχες:

1) Στη Γέφυρα του Αγίου Διονυσίου, όπου οι Άγγλοι προσπάθησαν να ανακτήσουν τον έλεγχο της σιδηροδρομικής γραμμής που συνέδεε τον Πειραιά με τη Μακεδονία και που ήταν υπό τον έλεγχο του ΕΛΑΣ. Εδώ σκοτώθηκε μεταξύ άλλων και ο Λευτέρης Φωτιάδης.

2) Στην οδό Σπάρτης. Οι Άγγλοι είχαν ξεκινήσει από τον γκρεμό για να φτάσουν στην Ανάσταση αλλά βρήκαν αντίσταση στη Σπάρτης. Μεταξύ άλλων στη μάχη αυτή σκοτώθηκε η Αδαμαντία Τοπάλογλου

3) Στην ακτή Βασιλειάδη έγινε απόβαση Άγγλων με τανκς. Ο ΕΛΑΣ αντιστεκόταν μέσα από τα Λιπάσματα και από το ινστιτούτο Κανελλόπουλου. Τα τανκς έστριψαν στην Κανελλοπούλου και κτύπησαν θέσεις του ΕΛΑΣ στα «λεμονατζίδικα», στο φούρνο του Μονογιού, στο Πολυϊατρείο, στην Κοπή, στην Ανάσταση κλπ.

Στις μάχες αυτές σκοτώθηκαν μεταξύ άλλων ο Θέμης Παρθενόπουλος και ο Ντίνος Μικρόπουλος.

Στο πολυϊατρείο στου Κερατζάκη είχε στηθεί ένα πρόχειρο χειρουργείο από τον ΕΛΑΣ. Στη διασταύρωση Κερατζάκη οι ΕΛΑΣίτες έκαψαν ένα τεθωρακισμένο όχημα και στη στροφή της Αναστάσεως ένα εγγλέζικο Τανκ τύπου Herman.

4) στη γωνία Βενιζέλου και Πλάτωνος οι ΕΛΑΣίτες ήταν ταμπουρωμένοι στη ταράτσα ενός διώροφου σπιτιού και οι εγγλέζοι τους επιτέθηκαν και τους έκαψαν ζωντανούς με φλογοβόλα μετά από ηρωική αντίσταση.

5) στα Σίδερα (οδός Μεσολογγίου, μεταξύ Μεθώνης και Αγ. Δημητρίου) ο ΕΛΑΣ έκαψε τεθωρακισμένα και αποδεκάτισε Άγγλους.

6) Μάχες σε Ταμπούρια, Δραπετσώνα, Ευγένεια όπου ο ΕΛΑΣ αντιστέκεται κρατώντας τις θέσεις του.

Η μάχη στη Δραπετσώνα κράτησε δύο εβδομάδες. Ο ΕΛΑΣ καθυστέρησε τους Άγγλους που είχαν τεθωρακισμένα και τακτικό στρατό χρησιμοποιώντας ελαφρύ οπλισμό και χάρη στην αυτοθυσία των αγωνιστών του.

Στα τέλη Δεκέμβρη ο ΕΛΑΣ οπισθοχώρησε και η μάχη του Πειραιά έληξε με τους Άγγλους να έχουν καταλάβει την πόλη. Λίγο μετά το ΚΚΕ αναγκάστηκε να υπογράψει τη συμφωνία της Βάρκιζας (στις 12 Φεβρουαρίου 1945). Ο τερματισμός της ένοπλης αντίστασης διακηρύχτηκε επίσημα από το ΕΑΜ στις 16 Ιανουαρίου 1945

(από το βιβλίο 

"Από τον Πόντο και τη Μικρασία, στον Πειραιά, εδώ στη Δραπετσώνα" 

των Γ.Χατζόπουλου, Γ.Τσιρίδη, έκδοση της Ένωσης Ποντίων Πειραιά)

Το Θεμιστόκλειο [Δημοίευση Νο 2]

 

Ο Ιάκωβος Δραγάτσης ήταν ένας επιφανής Πειραιώτης κι έφορος Αρχαιοτήτων Πειραιά. Για τον βίο του αντιγράφω από την ΒΙΚΙΠΕΔΙΑ:

Ο Ιάκωβος Δραγάτσης γεννήθηκε στον Πειραιά το 1853. Οι γονείς του ήταν από την Σίφνο. Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και αναγορεύτηκε διδάκτωρ της φιλοσοφίας το 1878 όπου και διορίστηκε αρχικά ως καθηγητής στο Γυμνάσιο της Κορίνθου. Τον επόμενο χρόνο μετατέθη στο Γυμνάσιο του Πειραιά όπου και παρέμεινε επί 25 χρόνια αναλαμβάνοντας Γυμνασιάρχης, έχοντας παράλληλα και την εποπτεία των αρχαιοτήτων και του πρώτου μουσείου του Πειραιά.

Το 1903 αποσύρθηκε από την ενεργό υπηρεσία και ίδρυσε δικό του Λύκειο, το περίφημο "Δραγάτσειον Εκπαιδευτικόν Ίδρυμα" το οποίο και διεύθυνε, ώσπου το 1910 το μετέφερε στην Αθήνα.

Ο Ιάκωβος Δραγάτσης διετέλεσε Γραμματέας και Σύμβουλος της Αρχαιολογικής Εταιρείας, και Έφορος των αρχαιοτήτων του Πειραιά, ήταν τακτικός εταίρος του Αρχαιολογικού Ινστιτούτου Βερολίνου, ομοίως της Ρώμης και είχε τιμηθεί ιππότης της δημόσιας εκπαίδευσης της Γαλλικής Ακαδημίας. Υπήρξε συνεργάτης των πρώτων ελληνικών εγκυκλοπαιδειών. Απεβίωσε στην Αθήνα το 1935.

 

ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΔΡΑΓΑΤΣΗ

Α.-

Ένα σημαντικό επιχείρημα του Ιάκωβου Δραγάτση για το ότι ο τάφος δεν μπορούσε να βρίσκεται στο Ξυλοφάναρο (ούτε στον χώρο της σχολής Ναυτικών Δοκίμων όπου επιχειρήθηκε να “τοποθετηθεί” αργότερα) ήταν ότι οι τύμβοι που βρέθηκαν στις θέσεις της Πειραϊκής ήταν οικογενειακοί τάφοι. Όμως ο Θεμιστοκλής δεν χρειαζόταν τάφο (που να χωράει ολόκληρο το σώμα ενός νεκρού) αλλά οστεοφυλάκιο μια και είχε πεθάνει και είχε ταφεί στην Μαγνησία. Επίσης ο τύμβος είχε κατασκευαστεί για τον μεγάλο στρατηγό και δεν θα ήταν κοινός με άλλους ενταφιασθέντες εκεί. Το γεγονός λοιπόν ότι ήταν ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟΙ και ότι ήταν ΤΑΦΟΙ αρκούσε για να αποδειχθεί ότι δεν ήταν τύμβοι που αναφέρονταν στον Θεμιστοκλή. Αντίθετα ο τύμβος στη Δραπετσώνα όχι μόνο πληρούσε τις προδιαγραφές των περιγραφών του Διόδωρου αλλά επί πλέον ήταν τύμβος που είχε μία μόνο κρύπτη για ένα οστεοφυλάκιο και επί πλέον βρισκόταν στον καταλληλότερο χώρο για να χτιστεί το μνημείο καθώς εκεί μπροστά είχαν βυθιστεί τα πλοία των Περσών στην ναυμαχία της Σαλαμίνας.

Β.-

Ο Δραγάτσης πίστευε ότι η ορθή μετάφραση του χωρίου του Διόδωρου του Περιηγητή, όπως την διέσωσε ο Πλούταρχος, ήταν αρκετή για τον προσδιορισμό του χώρου και ότι η λανθασμένη μετάφραση κάποιου Γερμανού αναζητητή αρχαιοτήτων είχε προκαλέσει την αναζήτηση του τάφου στους τύμβους της Πειραϊκής.
Ας ακολουθήσουμε τον συλλογισμό του. Διαβάζουμε το βιβλίο μεταφράζοντας στην δημοτική μας γλώσσα την σε καθαρεύουσα γραφή του Ιάκωβου Δραγάτση. 

«Το χωρίο του Διόδωρου που παραθέτει ο Πλούταρχος, ερμηνεύτηκε με λάθος τρόπο ή παρεξηγήθηκε με τρόπο που δεν έπρεπε να γίνει, κι αυτό έγινε σε καιρούς που η τοπογραφική έρευνα στη χώρα μας ήταν ακόμα στα σπάργανα. Εξ αιτίας αυτής της παρερμηνείας που ξεκίνησε από τα σχολεία, όταν ο βίος του Θεμιστοκλή διδασκόταν στα Σχολαρχεία. Αναζητήθηκε πρόχειρα κάποια θέση έξω από το λιμάνι του Πειραιά και δείχτηκαν κάποιοι τάφοι μέσα σε βράχια. Ήρθε και η ερμηνεία των περιηγητών να στηρίξει αυτό το λάθος και έτσι καθιερώθηκε να ονομάζεται τάφος του Θεμιστοκλή ένα μέρος στο οποίοι καθόλου δεν του ταιριάζει αυτή η ονομασία.
Κοιτάξτε όμως πόσο σαφέστατα αναγράφει επί λέξει το χωρίο όμως του Διόδωρου: “Περί τον λιμένα του Πειραιώς, από του κατά τον Άλικμον ακρωτηρίου πρόκειταί τις οίον αγκών, και κάμψαντι τούτον εντός, ή το υπεύδιον της θαλάττης, κρηπίς εστίν ευμεγέθης και το περί αυτήν βωμοειδές τάφος Θεμιστοκλέους.” Τι πιο σαφές από αυτό; Κι όμως, με την οικτρά λανθασμένη ερμηνεία του, αποδόθηκε κάτι τελείως διαφορετικό από το ζητούμενο».

«Όλοι όσοι ερμήνευσαν μέχρι σήμερα το σαφέστατο αυτό χωρίο, κατά την γνώμη μου, έκαναν ένα πολύ βασικό σφάλμα. Αυτό ακολούθησαν και οι επόμενοι και εξ αυτού του γεγονότος προέρχεται η σημερινή αβεβαιότητα.
Καθώς βγαίναν από το λιμάνι του Πειραιά αναζητώντας τον τάφο, ενώ είχαν τέτοιον οδηγό (το χωρίο) που έδειχνε τον δρόμο που έπρεπε να πάρουν, αυτοί ετράπησαν στην αντίθετη πλευρά.
Πήγαν αριστερά από την έξοδο του λιμανιού ενώ έπρεπε να πάνε δεξιά μετά την έξοδο. Εκεί έξω, προς την ανοιχτή θάλασσα, στη θέση “Ξυλοφάναρο”, βρήκαν ίχνη από μια βάση τετραγωνική θεμελιωμένη στον βράχο και δυο μεγάλους τάφους λαξευμένους στον βράχο, και κομμάτια από κίονα χωρίς ραβδώσεις που ήταν πεσμένοι εκεί, πριν από το τείχος που περιέβαλε τον Πειραιά. Και θέλοντας να τοποθετήσουν εκί το μνημείο, έδωσαν το όνομα “τάφος Θεμιστοκλέους”, κι επειδή, βεβαίως, δεν έχουν καμιά απόδειξη (τεκμήριο) γι αυτό, όλοι εκφράζουν αμφιβολίες και δεν τολμούν να πουν ότι βρήκαν το μνημείο του μεγάλου ναυάρχου.»

Στην συνέχεια ο Ιάκωβος Δραγάτσης εξηγεί πως υπέπεσαν σε λάθη οι ξένοι Ulirichs, J.Braun, Wachsmuth, Milchocfer, Leake, Spon Weller οι οποίοι δεν βεβαιώνουν ότι ο τάφος βρίσκεται στην Πειραϊκή και μάλλον αμφιβάλουν. Εξ αυτών μόνον ο Milchocfer υποστήριξε την ιδέα αυτή. Οι άλλοι επηρεασμένοι από την αρχική λάθος μετάφραση, ανέφεραν μεν το Ξυλοφάναρο σαν πιθανό τόπο του μνημείου διατηρούσαν όμως επιφυλάξεις. Ποιο ήταν, όμως, το μεταφραστικό λάθος που έκαναν; Το εξηγεί ο Δραγάτσης ως εξής:

«Είναι γνωστό ότι η άκρα αριστερά καθώς εξερχόμεθα του λιμένα Πειραιά είναι το ακρωτήριον Άλκιμος ή το “ακρωτήριον κατά τον Άλκιμον”. Αυτόν αναφέρει ο Διόδωρος όταν λέγει “περί τον λιμένα Πειραιώς από του κατά τον Άλκιμον ακρωτηρίου”. Κατά πρώτον αυτό το “περί τον λιμένα” δείχνει ένα μέρος κοντά στο λιμάνι, πράγμα που καθόλου δεν εφαρμόζεται στη θέση Ξυλοφάναρο για την οποία θα κυριολεκτούσε ίσως το πέρα ή έξω από το λιμάνι, πράγμα που φαίνεται με την πρώτη ματιά. Και το “προς τω λιμένι” που γράφει ο Παυσανίας δεν συμφωνεί με την απομακρυσμένη αυτή θέση και δεν θα χρησιμοποιούσε τέτοια έκφραση ο Παυσανίας.
Έπειτα προστίθεται “πρόκειταί τις οίον αγκών” ότι κάπου εκει εξέχει κοντά στο λιμάνι ένας αγκών, (μια εξοχή της στεριάς). Αυτό το “πρόκειται” ήταν η αρχή της παρερμηνείας όσων έκαναν λάθος καθώς αναζητούσαν έναν αγκώνα πέραν του Αλκίμου και μακριά έξω από το λιμάνι, στην ανοιχτή θάλασσα και προς την πλευρά αυτή της χερσονήσου Ακτής (όπου είναι ο Άλκιμος). Το “πρόκειται” δηλαδή ερμηνεύτηκε “κείται πέραν” του Αλκίμου χωρίς να ληφθεί υπ' όψιν και το “περί τον λιμένα” του Διόδωρου. Κι αυτό έγινε για να συμβιβαστεί το πράγμα με τα εκεί λείψανα ενώ αντιθέτως, θα έπρεπε τα κείμενα να οδηγούν προς αυτά (τα λείψανα). Από αυτό το λάθος προέκυψαν όλα τα άλλα. Αλλά το “πρόκειται” εδώ δεν σημαίνει τούτο αλλά απλούστατα “κείται πρό”, “κείται εμπρός” ή το πολύ “προέχει” και τίποτε άλλο (...)
Με βάση αυτή την εμφανώς λανθασμένη ερμηνεία αναζητούσαν πέραν του Αλκίμου επί της Ακτής έναν αγκώνα. Αλλά εκεί κανένας αγκών δεν υπάρχει, ούτε “κάμπτεται εντός” αλλά αντίθετα διευθύνεται έντονα προς τα έξω προς το άνοιγμα του Σαρωνικού και τα νησιά.»

Γ.-

Και συνεχίζει ο Δραγάτσης ολοκληρώνοντας με επιχειρήματα την απόδειξη του λάθους που έγινε. Αναφέρει ότι ο περιηγητής (Διόδωρος) προσδιορίζει: “ή το υπεύδιον της θαλάσσης” που ο καθένας καταλαβαίνει τι σημαίνει. Το μέρος όπου ησυχάζει η θάλασσα, όπου παύει το κύμα, κατά το “υπήνεμον” στην ξηρά. Εκεί όμως (στο Ξυλοφάναρο ή και στη σχολή Ναυτικών Δοκίμων) ακριβώς και χωρίς καν θαλασσοταραχή κατακλύζεται ο χώρος από την θάλασσα και δεν είναι προσεγγίσιμος ούτε το καλοκαίρι από τη στεριά (...).

Δ.-

Θυμίζει ο Δραγάτσης ότι “υπήρχε εκεί κρηπίς ευμεγέθης” αλλά ήταν τετράγωνη, δηλαδή όχι βωμοειδής, και είχε τάφους μέσα της. Τάφους και όχι τάφο! Που είναι το “περί την κρηπίδα βωμοειδές”; Και ποιος από τους τάφους είναι του Θεμιστοκλή; Και οι τάφοι ήταν για σώματα ανδρών και όχι μόνον οστών.
Αφού απορρίπτει την μέχρι τότε παρερμηνεία, εξηγεί στη συνέχεια γιατί η θέση του τάφου είναι στην απέναντι ακτή, στη Δραπετσώνα. Παραθέτει και σχεδιάγραμμα για να φαίνεται καλά τι έλεγε ο Διόδωρος, ο οποίος περιέγραψε πιστότατα και ακριβέστατα το μνημείο στο χωρίο που αναφέρει ο Πλούταρχος. Λέει λοιπόν ο Δραγάτσης:

«Ο Διόδωρος, εξερχόμενος από τον λιμένα βλέπει αριστερά τον Άλκιμον την προβλήτα δηλαδή όπου σήμερα (στις αρχές του 20ου αι.) είναι ο πράσινος φανός. Από του Αλκίμου το πλοίο στρέφει προς δυσμάς και ο ευρισκόμενος σε αυτό έχει μπροστά του όχι το προς την ανοιχτή θάλασσα μέρος του Σαρωνικού  αλλά το ακριβώς αντίθετο μέρος, προς την παραλία (...) προς τον σημερινό νέο λιμενοβραχίονα λίγο πριν την άκρη που ονομάζεται Κάβος Κράκαρη. Τούτο το σημείο βρλισκεται μπροστά στον εξερχόμενο από το λιμάνι καθώς αφήνει πίσω του τον Άλκιμο, αυτό είναι το “πρόκειται από του κατά τον Άλκιμον ακρωτηρίου” δηλαδή, όταν κανείς αφήσει τον Άλκιμο αυτό έχει μπροστά του. Αυτή είναι η σαφέστατη σημασία του “πρόκειται” κι έτσι μπορεί κανείς να φτάσει σε ασφαλές, θετικό και βέβαιο συμπέρασμα όταν εξετάζει αν εδώ βρίσκεται ο ζητούμενος τάφος.»

Ο Διόδωρος λέει ότι εκεί “πρόκειταί τις οίον αγκών”. Πραγματικά στο μέρος εκείνο και παλιότερα αλλά και τώρα, μετά την στερέωση του δεξιού (καθώς βγαίνουμε) λιμενοβραχίονος φαίνεται ακόμη μικρή προεξοχή του εδάφους να μπαίνει ελαφρά στη θάλασσα και αυτό απεικονίζεται ωραιότατα από τον περιηγητή με τη φράση “οίον αγκών”, για να τονισθεί ότι δεν είναι μια μεγάλη προεξοχή, δεν είναι “αγκών”, αλλά “οίον αγών”, παρεμφερής προς αγκώνα. Ακριβώς λόγω της ύπαρξης αυτής της προεξοχής έγινε κι ο σημερινός λιμενοβραχίονας εκεί.

Ε.-

“Και κάμψαντι τούτον εντός” προσθέτει χαρακτηριστικά ο Διόδωρος στην περιγραφή του. Κι όταν κάμψη κάποιος τούτον τον αγκώνα, λέει, διευθυνόμενος “εντός”, όχι δηλαδή προς την ανοιχτή θάλασσα αλλά προς το στενό της Σαλαμίνας. Δεν θα μεταχειριζόταν το “εντός” αν επρόκειτο για την αντίθετη κατεύθυνση (ΣΣ προς την Πειραϊκή). Και σήμερα ακόμη οι ναυτικοί την κατεύθυνση προς Σαλαμίνα και ναύσταθμο την εικονίζουν με τη λέξη “μέσα” αντίστοιχη με το “εντός”.

ΣΤ.-
Μετά από αυτό προσθέτει: «

«“ή το υπεύδιον της θαλάσσης” παρέχοντας ωραιότατη εικόνα της θέσης όπου είναι το μνημείο. “Υπεύδιον” λέγεται το μέρος όπου όχι εντελώς αλλά λίγο καθησυχάζει η θάλασσα, αντίστοιχη λέξη με το “υπήνεμον” της ξηράς. Και όντως, μόνο ένας που δεν έχει πάει εκεί να δει τι συμβαίνει δεν γνωρίζει ότι σε αυτή την άκρη που λέγεται σήμερα Κάβος Κράκαρη είναι δυνατόν να ησυχάζει η θάλασσα σε ένα μέρος που προσβάλλεται από όλους τους ανέμους. Ο περιηγητής έχει στο νου του να σημειώσει, όχι τι συμβαίνει στην θάλασσα αλλά κατά πόσον αυτή επιδρά στην θέση του μνημείου στη στεριά. Εκεί έξω, ακόμη και σε καιρό σφοδρής θαλασσοταραχής που προσβάλλει τον τόπο από τον νότο κυρίως, όταν όλες οι ακτές κατακλύζονται από νερά, η θέση αυτή είναι εντελώς απρόσβλητη. Ο λόγος είναι απλούστατος αλλά είναι αντάξιος ενός παρατηρητή σαν τον Διόδωρο, που μεταχειρίστηκε πολύ σωστά τη λέξη “υπεύδιον”.
(...) εκεί η θάλασσα σχηματίζει επίπεδη φυσική προβλήτα. Ακόμα και σε μεγάλη θαλασσοταραχή τα κύματα, θραυόμενα στην προεξοχή απλώνονται (ως αποθαλασσιά) ήρεμα μέχρι την βάση του μνημείου (..). Αυτό είναι ακριβώς το “υπεύδιον της θαλάσσης”. Έτσι “υπευδιάζει” η θάλασσα με την αποθαλασσιά ή τα απόνερα.

Ζ.-

Στη συνέχεια ο Δραγάτσης παρατηρεί ότι εκεί υπάρχει όντως “κρηπίς ευμεγέθης” η οποία όμως πληροί και την περιγραφή του Διόδωρου που λέει ότι η βάση του είναι “βωμοειδής” δηλαδή έχει το σύνηθες σχήμα των βωμών ήτοι το κυλινδρικό. Λέει ο Ιάκωβος Δραγάτσης:
Θέλοντας λοιπόν (ο Διόδωρος) να εικονίσει ότι είδε εκεί, είπε βωμοειδές αντί του κυλινδρικού. Μια απλή ματιά στην κάτοψη του σωζόμενου σήμερα μνημείου στην άκρη του κάβο Κράκαρη αρκεί για να δηλώσει πόσο ταιριάζει η περιγραφή του για την βωμοειδή κρηπίδα στον τόπο αυτόν.

Όμως έπρεπε να βρεθεί και τάφος στον τύμβο για να ολοκληρωθεί η αναζήτηση του Θεμιστόκλειου. Λέει λοιπόν ο Δραγάτσης:
Και μέχρι τούτου τα πράγματα βαίνουν καλώς. Σύμφωνα με τα λεγόμενα του Διόδωρου να που βρήκαμε τον απέναντι από τον Άλκιμον προκείμενο αγκώνα και κάμψαντες προς τα μέσα, εκεί που είναι το υπεύδιον της θάλασσας βρήκαμε την ευμεγέθη κρηπίδα και το γύρω από αυτήν βωμοειδές. 

 ΣΗΜ:Αύριο η 3η Δημοσίευση

Το Θεμιστόκλειο [Δημοσίευση Νο 1]

 ΤΟ ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΙΟ
ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΛΙΑ ΤΩΝ ΛΙΠΑΣΜΑΤΩΝ ΔΡΑΠΕΤΣΩΝΑΣ

και τα επιχειρήματα για την αναγκαιότητα
να χαρακτηριστεί ο χώρος ως αρχαιολογικός

Το μνημείο, ο Τάφος του Θεμιστοκλή

Θεμιστόκλειο ονομάζεται το μνημείο (ο βωμοειδής τύμβος) που χτίστηκε στον Πειραιά για να φιλοξενήσει τα οστά του Θεμιστοκλή που μεταφέρθηκαν από την Μαγνησία όπου είχε πεθάνει και είχε ταφεί.
Το Θεμιστόκλειο βρίσκεται έξω από τα τείχη της Ηετιώνειας Πύλης, στον χώρο όπου για εκατό χρόνια λειτουργούσε το εργοστάσιο Λιπασμάτων. Στα απομεινάρια του αρχαίου τύμβου έχει προστεθεί πρόσφατα από τον Δήμο μια σύγχρονη στήλη για να υποδεικνύει τον χώρο του Θεμιστόκλειου.

Γύρω από το Θεμιστόκλειο για πολύ καιρό, εκατό ίσως χρόνια, υπήρξε αμφιβολία ως προς τον τόπο όπου αυτό βρισκόταν. Η αμφιβολία προέκυψε από λάθος μετάφραση των Γερμανών μεταφραστών του Πλουτάρχου πού μετέφερε ένα χωρίο του Διόδωρου του Σικελιώτη. Με αυτή τη λάθος μετάφραση, πήγαν αριστερά όπως βγαίνουμε από το λιμάνι (προς του κατά τον Άλκιμον ακρωτηρίου) αντί να πάνε δεξιά (από του κατά τον Άλκιμον ακρωτηρίου). Στη συνέχεια λίγο η αμάθεια (σχολικά βιβλία), λίγο η αδράνεια (κανείς δεν πρόσεξε το λάθος), λίγο η σκοπιμότητα (ο χώρος βρισκόταν πια μέσα στο εργοστάσιο λιπασμάτων) διαιώνισαν το λάθος.   

Ο Θεμιστοκλής πέθανε στη Μαγνησία όπου ζούσε εξόριστος. Προς τιμήν του, στήθηκε λαμπρό μνήμα έξω από τα τείχη της Μαγνησίας και ανδριάντας του στην αγορά.
Η σορός του μεταφέρθηκε κρυφά στον Πειραιά, όπου οι Αθηναίοι φίλοι του και η γυναίκα του έκαναν έναν τάφο από ευγνωμοσύνη για τις μεγάλες υπηρεσίες που είχε προσφέρει στην Ελλάδα και ιδιαίτερα στην Αθήνα. Περί αυτού βεβαιώνουν αρχαίοι συγγραφείς και ο Παυσανίας που έγραψε ότι τα οστά του μεγάλου στρατηγού μεταφέρθηκαν στην Αθήνα και τοποθετήθηκαν σε ένα τύμβο που κατασκευάστηκε ειδικά για αυτόν έξω από τα τείχη του Πειραιά. Ο χώρος αυτός ονομάστηκε “Θεμιστόκλειο”.
Αναφορές στο Θεμιστόκλειο κάνουν και άλλοι αρχαίοι συγγραφείς και μεταξύ αυτών και ο Αριστοφάνης, έτσι δεν υπάρχουν αμφιβολίες για την ύπαρξη του Θεμιστόκλειου κάπου έξω από τα μακρά τείχη του Πειραιά. Το θέμα ήταν να βρεθεί και ο ακριβής τόπος όπου χτίστηκε το μνημείο.

ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΙΟΥ

ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΑΡΧΑΙΩΝ

Για τον προσδιορισμό του ακριβούς σημείου στο οποίο κατασκευάστηκε ο τύμβος και τοποθετήθηκαν τα οστά του Θεμιστοκλή έχουμε τρεις αρχαίες μαρτυρίες:
α.-   
Η μία οφείλεται στον Πλούταρχο ο οποίος αναφέρει τα λόγια του Διόδωρου του Περιηγητή που είχε δει το Θεμιστόκλειο με τα μάτια του και το περιέγραψε. Τα βιβλία του Διόδωρου δεν σώθηκαν, σώθηκε όμως το χωρίο στο οποίο ο Διόδωρος περιέγραψε και την ακριβή τοποθεσία του μνημείου.
Λέει συγκεκριμένα ο Πλούταρχος για τον Διόδωρο :
«Διόδωρος δ’ ο περιηγητής εν τοις περί μνημάτων είρηκεν, ως υπονοών μάλλον ή γιγνώσκων, ότι περί τον λιμένα του Πειραιώς, από του κατά τον Άλκιμον ακρωτηρίου, πρόκειταί τις οίον αγκών και κάμψαντι τούτον εντός, ή το υπεύδιον της θαλάττης, κρηπίς εστιν ευμεγέθης και το περί αυτήν βωμοειδές, τάφος Θεμιστοκλέους»
β.-   
Μια ακόμη μαρτυρία προέρχεται από τον Πλούταρχο επίσης μόνο που αυτή τη φορά αφορά ένα επίγραμμα του Πλάτωνα του Κωμικού.
Λέει ο Πλούταρχος ότι ο Πλάτων ο Κωμικός μαρτυρεί τα εξής
“Ο σος δε τύμβος εν καλώ κεχωσμένως τοις εμπόροις πρόσρησις έσται πανταχού, τους τ' εκπλέοντας εισπλέοντάς τ' όψεται χωπόταν άμιλλα των νεών θεάσεται”
γ.-
Μια ακόμη μαρτυρία οφείλεται στον Αριστοτέλη ο οποίος μιλώντας για τα είδη ψαριών και κυρίως για τους “αφύες” (σαρδέλα) αναφέρεται στο Θεμιστόκλειο ως εξής:
“Γίγνονται δε (αι αφύαι) εν τοις επισκίοις και ελώδεσι τόποις όταν, ευημερίας γενομένης, αναθερμαίνηται η γη οίον περί Αθήνας, εν Σαλαμίνι και προς Θεμιστοκλείω και εν Μαραθώνι, εν γαρ τούτοις τοις τόποις γίγνεται ο αφρός”

Με βάση τα παραπάνω, ο Ιάκωβος Δραγάτσης προσδιόρισε τον χώρο του Θεμιστόκλειου στην δεξιά ακτή όπως εξέρχεται κανείς από τον Πειραιά και συγκεκριμένα στην ακτή της Δραπετσώνας (Τραπεζώνος) όπου, το 1909, χτίστηκε το εργοστάσιο. Ανασκεύασε επίσης ο Δραγάτσης μιαν άποψη που επικράτησε επ' ολίγον ότι δήθεν το μνημείο βρισκόταν στην απέναντι Πειραϊκή Ακτή (στη θέση Ξυλοφάναρο).

ΣΗΜ. Θα συνεχιστούν οι δημοσιεύσεις τις επόμενες μέρες.

Αύριο θα παραθέσουμε τα επιχειρήματα του Ιάκωβου Δραγάτση που προσδιορίζει το Θεμιστόκλειο στον χώρο των πρώην Λιπασμάτων κι όχι στη θέση Ξυλοφάναρο στην απέναντι ακτή της Πειραιϊκής.

ΟΧΙ ΣΕ ΣΤΑΘΜΟ ΜΕΤΑΦΟΡΤΩΣΗΣ ΣΤΟ ΣΧΙΣΤΟ

 ΟΧΙ ΣΤΑΘΜΟΣ ΜΕΤΑΦΟΡΤΩΣΗΣ ΣΤΟ ΣΧΙΣΤΟ

Η Βουλή ψήφισε χτες την δημιουργία σταθμού μεταφόρτωσης απορριμμάτων του δήμου Πειραιά στον χώρο του Σχιστού, όπου ο Δήμος Πειραιά, ως αποικιοκρατική δύναμη, διαθέτει 100 περίπου στρέμματα.

Το θέμα είχε έρθει στην επικαιρότητα προ μηνών και ο Δήμος Πειραιά είχε πει ότι δεν θα επιμείνει. Τώρα το Υπουργείο το έβαλε σε τροπολογία και το ψήφισε. Για τους βουλευτές της ΝΔ της Β' Πειραιά ήταν ένα πικρό ποτήρι που ήπιαν μέχρι τέλους, για τους κατοίκους της Β' Πειραιά, όμως, είναι ένα ποτήρι που ξεχειλίζει το βαρέλι των δηλητηρίων με τα οποία μας ταΐζουν. Όιλ Ουάν, Κοσκο, ΕΥΔΑΠ αλλά και Λαφάρτζ, Νεκροταφείο Ανάστασης κτλ. όλα τα άσχημα στην πόλη μας.

Το ΟΧΙ που ακούγεται από όλους τους χώρους και όλους του πολίτες είναι βροντερό. Αυτό που πέρασε σήμερα δεν θα λειτουργήσει, ίσως γιατί είναι και κάπως εύκολο να το σταματήσουμε. Το ΟΧΙ αυτό όμως ενισχύει και το άλλο, το μεγάλο ΟΧΙ που πρέπει να ακουστεί για το εργοστάσιο ανακύκλωσης που ετοιμάζουν. Εκεί θα δοκιμαστούν οι αντοχές μας κι οι αντοχές της κυβέρνησης. 

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ

Γιώργος Τσιρίδης