Στη Βικτόρια δοξάστηκε χτες η Δραπετσώνα με την προβολή του φιλμ του Γιώργου Χατζόπουλου στους “Δρόμους Φιλίας”!

Ο δημιουργός του φιλμ Γιώργος Χατζόπουλος κάθεται δεξιά στο τραπεζάκι. Αριστερά διακρίνεται η γνωστή από την “Ανθρώπινη Πόλη” Κερατσινίου και από τους “Ενεργούς Πολίτες” του Μανώλη Γλέζου Εύη Καρακώστα. Στο μέσον η Νατάσα Χαραλαμπάκη. Μόλις έχει τελειώσει η ταινία.

Χτες βράδυ η Δραπετσώνα είχε πραγματικά την τιμητική της στους “Δρόμους Φιλίας” στη Βικτόρια όπου παρουσιάστηκε η ταινία του Γιώργου Χατζόπουλου “Δραπετσώνα” και ακολούθησε συζήτηση.

Η ταινία έχει μια μοναδική αξία σαν ντοκουμέντο για την παλιά Δραπετσώνα που άλλη χάθηκε κι άλλη χάνεται σιγά-σιγά. Επίσης το ερασιτεχνικό φιλμάκι καταφέρνει να προκαλεί τη συγκίνηση σε όσους την παρακολουθούν κι ας μην είναι Δραπετσωνίτες. Και ακόμη, είναι εξαιρετική αφορμή για πολύ καλές συζητήσεις που είχαν κι αυτές χτες την τιμητική τους.

Οι πρόσφυγες και τα προβλήματά τους (με αποκορύφωμα την μάχη της παράγκας), τα προβλήματα της μόλυνσης και των εργοστασίων, η καθημερινότητα της παραγκούπολης που αργά-αργά μετατρεπόταν σε πόλη, πέρασαν όλα με έντονα συναισθηματικό τρόπο μέσα από την ζωντανή ομιλία των ανθρώπων που τα έζησαν.

Ο γνωστός Δραπετσωνίτης γιατρός Γιώργος Ορφανίδης μιλάει για τις γλυκές αναμνήσεις του από την Δραπετσώνα στην οποία μεγάλωσε. 

Χτες η Δραπετσώνα ήταν στις δόξες της, κάπου κοντά στο κέντρο της Αθήνας, στο κέντρο των ψυχών όσων παραβρέθηκαν στην πολύ ωραία βραδιά.

12 και 13 Οκτωβρίου 1944: Η τελευταία μάχη των Γερμανών στην Αθήνα

Μετά το τέλος της μάχης της Ηλεκτρικής φωτογραφίζονται Ελασίτες με αιχμαλώτους Γερμανούς.
Δεύτερος από αριστερά ο επικεφαλής των Γερμανών Λίμπερμαν (αρχείο ΠΕΑΕΑ Κερατσινίου)

Σαν σήμερα ξεκίνησε η έξοδος των Γερμανών από την Αθήνα μετά την υποστολή της σημαίας τους στην Ακρόπολη. Ωστόσο σαν σήμερα ξεκίνησε και η τελευταία μάχη Ελλήνων-Γερμανών στο λεκανοπέδιο.

12 Οκτωβρίου του 1944 λοιπόν, οι Γερμανοί ξεκίνησαν να καταστρέψουν με σαμποτάζ το εργοστάσιο της “Κοπής” που βρισκόταν στη Δραπετσώνα. Ήταν στρατιωτικό εργοστάσιο παραγωγής ρούχων για τον στρατό αλλά και αποθήκευσης υλικού. Το εργοστάσιο το υπερασπίστηκε επιτυχώς ο ΕΛΑΣ με επικεφαλής τον Δραπετσωνίτη Νίκανδρο Κεπέση, αργότερα βουλευτή του ΚΚΕ. Οι Γερμανοί υποχώρησαν και την επομένη επιχείρησαν να καταστρέψουν το εργοστάσιο της Ηλεκτρικής (σήμερα ΔΕΗ) που βρίσκεται στο Κερατσίνι. Το υπερασπίστηκε κι αυτό επιτυχώς ο ΕΛΑΣ. Ολόκληρη αυτή η διήμερη μάχη έμεινε γνωστή ως “μάχη της Ηλεκτρικής” και γιορτάζεται κάθε χρόνο από τις αντιστασιακές οργανώσεις και τον Δήμο.

Για τις μάχες αυτές αντιγράφουμε από το υπό έκδοση (από την Ένωση Ποντίων Πειραιά) βιβλίο των Γ.Χατζόπουλου και Γ.Τσιρίδη “Από τον Πόντο και την Μικρασία στον Πειραιά … εδώ στη Δραπετσώνα”.

Οι τελευταίες Μάχες κατά των Γερμανών

Στη Δραπετσώνα και το Κερατσίνι, στη σπουδαιότερη την εποχή εκείνη βιομηχανική ζώνη του Πειραιά, παίχτηκε το τελευταίο δράμα της Γερμανικής Κατοχής. Λίγο πριν φύγουν οι Γερμανοί επιχείρησαν να εξαφανίσουν την Ηλεκτρική και την Κοπή ενώ προέβησαν και στον καταστροφικό βομβαρδισμό που γέμισε για μια ακόμη φορά με νεκρούς τις βασανισμένες περιοχές.

Αμέτρητες ήταν οι μάχες που δόθηκαν σε όλη τη διάρκεια της κατοχής, στο Πειραιά και στις συνοικίες του. «Tο αίμα που χύθηκε οι ζωές που χάθηκαν» και οι ολικές ζημιές που υπέστη ο Πειραιάς είναι ανυπολόγιστες και είναι αδύνατο να επεκταθούμε σ’ όλο τον φάσμα της Αντίστασης. Προκειμένου οι Γερμανοί καταχτητές και οι δοσίλογοι συνεργάτες τους, να κτυπήσουν αυτούς τους πυρήνες Αντίστασης, αιματοκύλησαν τον Πειραιά.

Περιγράφει την κατάσταση ο Νίκανδρος Κεπέσης που ήταν όχι μόνο αυτόπτης μάρτυς αλλά και πρωταγωνιστής των γεγονότων αυτών.

«Είχαν προηγηθεί:

·        Tο Μπλόκο της Κοκκινιάς 17–8–1944 με την γνωστή εκτέλεση των 74 ατόμων και τη σύλληψη πολλών άλλων.

·        Tα Αρμένικα και η Νεάπολη όπου οι Γερμανοί σκόρπισαν εύφλεκτο υλικό και ξέσπασε πυρκαγιά που έκαψε 45 σπίτια και άφησε άστεγους 500 ανθρώπους ενώ εκτέλεσαν και έξι άτομα

O φόρος αίματος συνεχίστηκε στις 24 Σεπτεμβρίου όταν οι Γερμανοί με τα πολυβόλα κτύπησαν από το λόφο του Kαραβά και τις Δεξαμενές, τους Kοκκινιώτες που συγκεντρώθηκαν στην Oσία Ξένη για να τιμήσουν τους εκτελεσμένους στο μπλόκο. Δέκα νεκροί και τρεις τραυματίες. Προηγήθηκαν και οι συμμαχικοί βομβαρδισμοί του Πειραιά και της Δραπετσώνας στις 11 Ιανουαρίου 1944 και τον Σεπτέμβριο του 1944 ο βομβαρδισμός του Νεκροταφείου Αναστάσεως της Ευγένειας και γύρω Περιοχής με δεκάδες νεκρούς και από την Δραπετσώνα. Ώσπου έφθασε η πολυπόθητη ημέρα της απελευθέρωσης 12–10–1944. Tην ημέρα αυτή και την επομένη η Δραπετσώνα και το Κερατσίνι έζησε τις ηρωικές στιγμές της ANTIΣTAΣHΣ με τη μάχη της KOΠHΣ (στρατιωτική βάση) και της HΛEKTPIKHΣ (εταιρείας)

Oι Γερμανοί ντροπιασμένοι ετοιμάζουν την αναχώρησή τους μετά τις κινητοποιήσεις που οργανώθηκαν στις 19–9–1944 και τις μαζικές απεργίες. Τότε συνέλαβαν αρκετούς εργάτες και δια μέσου του Κερατσινίου τους οδηγούσαν στο Πέραμα. Στο καφενείο του Tρίμπαλη προς την παραλία του Κερατσινίου, τους επιτέθηκε ο EΛAΣ Κερατσινίου– Ταμπουρίων με αποτέλεσμα να τραυματίσει δύο Γερμανούς και ν’ απελευθερώσει τους συλληφθέντες. Υπήρξαν όμως και οι απώλειες. Τραυματίστηκε ο Επονίτης Αντωνίου Γερ. και συνελήφθηκαν οι Σωφρώνης Αξιώτης και Βενιζέλος Πασσαλής που εκτελέστηκαν στη σημερινή οδό Θεοφράστου και Μαρίας Kιουρί. Νέα μάχη δόθηκε την επόμενη όταν Ασφαλίτες πιάσανε επίκαιρες θέσεις θέλοντας να εμποδίσουν τους ανθρώπους που συνόδευαν με πομπή τους νεκρούς στο νεκροταφείο της Ανάστασης.

 Στις 12 και 13 Οκτωβρίου 199401 Γερμανοί βλέποντας ότι δεν μπορούν πια να παραμείνουν, ανατίναξαν προβλήτες, το τελωνείο, λιμεναρχείο και κτίρια του Ο.Λ.Π. πρόθεσή τους ήταν να σωριάσουν σε ερείπια το εργοστάσιο ΚΟΠΗ, ντεπόζιτα πετρελαίων, βιομηχανίες, αλευρόμυλους στο Κερατσίνι και την Ηλεκτρική Εταιρεία. Με εξουδετερώσεις καλωδιακών μηχανισμών και μάχες του Ε.Λ.Α.Σ. Ταμπουρίων σώθηκαν ο ΣΕΚ, ο ΣΠΑΠ (τρένα), η ΚΟΠΗ, η Σχολή Δοκίμων, οι Αλευρόμυλοι, η Shell και η Standard.»

Οι μάχες που δόθηκαν στη Δραπετσώνα και το Κερατσίνι

Μαχητές του ΕΛΑΣ βάλουν κατά της φάλαγγας των Γερμανών (αρχείο ΠΕΑΕΑ Κερατσινίου)

Οι μάχες της Ηλεκτρικής και της Κοπής δόθηκαν κατά την αποχώρηση των Γερμανικών Δυνάμεων από την Ελλάδα.  Όλες οι σχετικές επιχειρήσεις έγιναν  κάτω από αμφιλεγόμενο καθεστώς καθώς οι Γερμανοί ήθελαν να φύγουν χωρίς απώλειες ενώ οι Βρετανοί –για τους οποίους η Βέρμαχτ ήταν ήδη ξεγραμμένη- ήθελαν να τους διευκολύνουν για να προλάβουν τον «Κόκκινο Στρατό» που πλησίαζε τα Βαλκάνια και την Κεντρική Ευρώπη.

Έτσι η στρατηγική των Γερμανών περιελάμβανε αφ’ ενός μια διάθεση καλής πίστης απέναντι στους αντάρτες που μπορούσαν να τους δυσκολέψουν τη ζωή και να προκαλέσουν μεγάλες απώλειες, αφ’ ετέρου ήθελαν να καταστρέψουν πολεμικό υλικό και μεταφορικά μέσα ώστε να καθυστερήσει η καταδίωξή τους. Είναι χαρακτηριστικό ότι στις 12 Οκτωβρίου η Βέρμαχτ κήρυξε την Αθήνα «ανοχύρωτη πόλη» και  κατέθεσε στεφάνι στο μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη!!

Στο πλαίσιο αυτό, η επίθεση των Γερμανών κατά εργοστασίων όπως η Κοπή, που είχε στρατιωτικό υλικό, ή η Ηλεκτρική (βασική πηγή ενέργειας στο λεκανοπέδιο) όπως και η μερικές καταστροφές στο λιμάνι, ήταν η πολιτική που αποφάσισαν να ακολουθήσουν οι Γερμανοί κατά την αποχώρηση αποφεύγοντας «σκέψεις» νοσηρών εγκεφάλων που εισηγούντο μαζικές εκτελέσεις αιχμαλώτων και ειδικά της πολιτικής και πνευματικής ηγεσίας του τόπου..

Από την άλλη, οι αντάρτες του ΕΛΑΣ και η διοίκηση του ΕΑΜ πήραν τα μέτρα τους. Προσπάθησαν να αποσοβήσουν τις καταστροφές των βασικών υποδομών, ενώ προκάλεσαν μεγάλες απώλειες στους Γερμανούς κατά τους τελευταίους μήνες της Κατοχής. Σον Πειραιά, τμήμα του ΕΛΑΣ έδωσε δυο σημαντικές μάχες και κατάφερε να αποτρέψει την καταστροφή της Ηλεκτρικής και της Κοπής. Και οι δυο αυτές μάχες δόθηκαν από αντάρτικα σώματα που είχαν πολλούς Δραπετσωνίτες (όπως και Κερατσινιώτες και Πειραιώτες γενικά) στη σύνθεσή τους

Η Μάχη για τη Διάσωση της Κοπής

Η μάχη της Κοπής, που αποτελεί την πρώτη φάση μιας μεγαλύτερης μάχης που κορυφώθηκε στην Ηλεκτρική, έχει ξεχαστεί από τα επίσημα βιβλία ιστορίας και έχει –ως εκ τούτου– υποβαθμιστεί. Ωστόσο ήταν μια σπουδαία μάχη που απέτρεψε την καταστροφή ενός εργοστασίου από τους Γερμανούς και έδειξε ότι ο λαός και οι οργανωμένες στρατιωτικές δυνάμεις του, ο ΕΛΑΣ και το ΕΑΜ ήταν παρόντες και αποφασισμένοι να υπερασπιστούν την πατρίδα.

Οι νεκροί της μάχης της Κοπής θεωρήθηκαν μέρος της μάχης της Ηλεκτρικής με αποτέλεσμα ακόμη και οι νεκροί στην Κοπή να καταγράφονται σαν νεκροί της μάχης της Ηλεκτρικής. Εμείς εδώ, ανασυνθέτουμε τις αναμνήσεις των πρωταγωνιστών, όπως του Νίκανδρου Κεπέση και άλλων και παρουσιάζουμε το εξαίρετο γεγονός που τιμά την ιστορία της πόλης.

Ο Νίκανδρος Κεπέσης

Ο Νίκανδρος Κεπέσης, εκ των πρωταγωνιστών στις μάχες που δόθηκαν κατά την αποχώρηση των Γερμανών για τη διάσωση της Κοπής και της ΔΕΗ, αυτόπτης μάρτυρας ο ίδιος των γεγονότων, γράφει:

«Ανάμεσα στις μάχες που έδωσε ο ΕΛΑΣ του Πειραιά ενάντια στους χιτλερικούς στις 12 Οκτώβρη ήταν και η μάχη για τη διάσωση της «Κοπής», στην οδό Αναπαύσεως στη Δραπετσώνα.

Η μάχη δόθηκε το απόγευμα. Ήταν περίπου η ώρα που η Διοίκηση του 6ου Συντάγματος πήγαινε για συνάντηση των Άγγλων στη Διεύθυνση της Αστυνομίας.

Εδικά για την περιοχή που ήταν η «Κοπή»: Ευγένεια Δραπετσώνα– Ταμπούρια είχαμε συστήσει στη Διοίκηση του Ι Τάγματος ν’ αποφύγει κάθε σύγκρουση. Ιδιαίτερα ύστερα από την ενημέρωση που μας έγινε ότι η χιτλερική φρουρά έφυγε από το Ηλεκτρικό Εργοστάσιο. Κι αυτό γιατί κάθε δίκη μας εμφάνιση θα προκαλούσε το ενδιαφέρον της Χιτλερικής Διοίκησης και ο κίνδυνος να στείλει ξανά φρουρά στο Εργοστάσιο ήταν πραγματικά μεγάλος. Κι αυτό αποτελούσε θανάσιμο κίνδυνο για το Εργοστάσιο.

Ωστόσο τα γεγονότα δεν μπορείς να το προλαβαίνεις και να τα κατευθύνεις πάντα όπως τα θέλεις…

Η σύγκρουση έγινε όμως σε μία στιγμή που οι χιτλερικοί δεν μπορούσαν να κινήσουν μεγάλες δυνάμεις. Σε μία στιγμή που είχε εκδηλωθεί η γενική μας επίθεση ενάντια σε φρουρές που άρχισαν να υποχωρούν, όπως π.χ. απ’ το Παλατάκι, από τη ΣΕΚ (Καμίνια) κ.λπ., που αναφέραμε πιο πάνω.

Η σύγκρουση άρχισε όταν μία μικρή χιτλερική φρουρά ανατίναξε ένα χτίριο της Kοπής»

 Μια μπροσούρα της εποχής έγραφε:

«Μία γερμανική φρουρά έχει αναλάβει το έργο της καταστροφής… της Kοπής»

Ο Νίκανδρος Κεπέσης συνεχίζει την περιγραφή του:

«Ο ΕΛΑΣ ξεσηκώνεται και οι τηλεβόες καλούν τις γειτονιές σε ξεσηκωμό… Προχωρούν οι ελασίτες από δρόμο σε δρόμο κι οι γυναίκες άτρομες κι αυτές προσπαθούν να τους βοηθήσουν όπως μπορούν. Τα πολυβόλα των Ούννων βάλλουν θεριστική βολή, μα οι ελασίτες έχουν πλησιάσει πια κοντά. Κρύβονται πίσω από τη μάντρα της «Κοπής» έχουν πολιορκήσει τους Ούννους. Ένας τηλεβόας… μιλάει γερμανικά: «Aν ανατιναχτεί άλλο χτίριο θα πληρώσετε με το κεφάλι σας…». Και μόλις σβήνει τελευταία λέξη από το χωνί μία σαρωτική επίθεση απ’ όλες τις πλευρές αναγκάζει τους Γερμανούς να σηκώσουν άσπρο πανί…».

        Έτσι σώθηκε το μέγιστο μέρος της «Κοπής» από την καταστροφική μανία των χιτλερικών. Σώθηκε χάρη στην αυτοθυσία των ελασιτών του Ι Τάγματος του 6ου ανεξάρτητου Συντάγματος του ΕΛΑΣ…      Σύμφωνα με μαρτυρίες των Κ.Παρθενόπουλου και Κ.Αγαθαγγελίδη που έζησαν τα γεγονότα το μεσημέρι της 11ης Οκτωβρίου τριάντα περίπου ποδηλάτες με οπλισμό ανέβαιναν την Αναπαύσεως με κατεύθυνση την Πλάτωνος προς την Ηλεκτρική. Έγιναν οδομαχίες και υποχώρησαν προς την Κοπή. Στο ντουβάρι του Νεκροταφείου επί της οδού Πλάτωνος υπήρχε πολεμίστρα του ΕΛΑΣ. Εκεί σκοτώθηκαν οι ΚΟΣΜΙΔΗΣ ΠΑΝ., ΤΟΡΟΣΙΑΔΗΣ ΑΚΡΙΤΑΣ και ο ΜΑΥΡΟΜΑΤΗΣ ΠΑΝ. Που αναφέρονται ως σκοτωμένοι στη μάχη της Ηλεκτρικής.

Πριν καταλάβει ο ΕΛΑΣ την Κοπή ανατινάχτηκε από τους Γερμανούς ένα μέρος της Κοπής και η πόρτα εισόδου του εργοστασίου. Δίπλα ακριβώς ήταν το ψιλικατζίδικο «του Χαριλάκη». Αυτό ανατινάχτηκε σκοτώνοντας τον ιδιοκτήτη του Χαρίλαο Χριστοφορίδη και τον γιο του. Ο άλλος γιος του Χριστοφορίδη (Χριστόφορος ή Στέλιος) σκοτώθηκε στα Δεκεμβριανά στου Μακρυγιάννη.

Μετά από αυτές τις μάχες, έγινε η τελική μάχη της Κοπής και οι Έλληνες ανάγκασαν με μια σαρωτική επίθεση τους Γερμανούς να παραδοθούν.

Η Μάχη της Ηλεκτρικής

το Ηλεκτρικό Εργοστάσιο

 Ήδη από το πρωί της 12ης Οκτωβρίου, όταν οι Γερμανοί παρέδιδαν τα κλειδιά της πόλης των Αθηνών στον δοσίλογο «δήμαρχό» τους, και κατέβαζαν τη σημαία τους από την Ακρόπολη, απανωτές ανατινάξεις σημειώνονταν στον Πειραιά. Τελωνείο, Λιμεναρχείο, Λιμενικές Εγκαταστάσεις και κτήρια του ΟΛΠ ανατινάχτηκαν στην προσπάθεια των Γερμανών να καθυστερήσουν την εκδίωξή τους από τις ανταρτικές δυνάμεις. 

 Πρώτα πήραν φωτιά τα ναυπηγεία Βασιλειάδη, μετά τα σιλό και στη συνέχεια εξαπλώθηκαν οι ανατινάξεις σε ολόκληρο το λιμάνι.  Οι Γερμανοί έκαψαν το μπαρουτάδικο και προχώρησαν να καταστρέψουν την Κοπή στη Δραπετσώνα και την Ηλεκτρική στο Κερατσίνι.

Τα γεγονότα της Κοπής παρατέθηκαν στην προηγούμενη παράγραφο. Η μάχη των Ελασιτών έσωσε το εργοστάσιο. Στην Ηλεκτρική έγινε κάτι αντίστοιχο και πιο προβεβλημένο καθώς εκεί δόθηκε και η τελική μάχη με τις δυνάμεις των Γερμανών που αποχωρούσαν.

Εδώ λοιπόν, τους πρόλαβαν οι αντάρτες. Το 4ο τάγμα του εφεδρικού ΕΛΑΣ ήταν εκείνο που ματαίωσε τις εκτινάξεις εργοστασίων στη Λεύκα και την Κοκκινιά και το οποίο επίσης κινητοποίησε δυνάμεις για τη σωτηρία της Ηλεκτρικής και της Κοπής.

Κινητοποιήθηκε το 1ο τάγμα του εφεδρικού ΕΛΑΣ που είχε διοικητή τον Αλέκο Βαρυτιμίδη και το 6ο ανεξάρτητο σύνταγμα του ΕΛΑΣ με καπετάνιο τον Νίκανδρο Κεπέση. Άρχισαν διαπραγματεύσεις με τους Γερμανούς που φρουρούσαν την Ηλεκτρική για να αποχωρήσουν ομαλά χωρίς να  ανατινάξουν το εργοστάσιο. Τότε όμως, ήρθαν τριάντα περίπου ποδηλάτες Γερμανοί  που είχαν αποχωρήσει από την ΚΟΠΗ όπου είχε ήδη διεξαχθεί μάχη και το εργοστάσιο εκείνο είχε ήδη καταληφθεί από τον ΕΛΑΣ. Οι τριάντα ποδηλάτες άρχισαν να πυροβολούν από την Αναπαύσεως και ο ΕΛΑΣ απάντησε. Η μάχη γενικεύτηκε, και έπεσαν νεκροί και από τις δυο πλευρές. Τελικά η μάχη έληξε με συμφωνία περί ασφαλούς αποχώρησης των Γερμανών χωρίς να πειραχτούν οι εγκαταστάσεις. Η αποχώρηση έγινε δια θαλάσσης

Ωστόσο η μάχη της 12ης Οκτωβρίου ήταν το πρώτο μέρος της πράξης. Η μάχη επαναλήφθηκε την επομένη 13 Οκτωβρίου 1944 όταν επιτέθηκαν στην Ηλεκτρική Γερμανοί ειδικευμένοι στις ανατινάξεις που μόλις το ίδιο βράδυ είχαν ανατινάξει τη ΣΕΛΛ στο Πέραμα.

 Ευτυχώς οι αντάρτες είχαν φροντίσει να αφήσουν σημαντική δύναμη για να φρουρεί το εργοστάσιο με τά την επιτυχή κατάληψή του την προηγουμένη. Ωστόσο η απειλή από τους Γερμανούς που έρχονταν την 13η Οκτωβρίου ήταν σοβαρή καθώς ήταν καλά εκπαιδευμένοι και οπλισμένοι.

Οι ΕΛΑΣίτες υπερασπίστηκαν το εργοστάσιο με έξυπνη τακτική που σχεδίασε ο Νίκανδρος Κεπέσης. Τους περίμεναν νε μπουν σχεδόν στο εργοστάσιο πριν τους αντιμετωπίσουν καθώς μια μάχη εκ παρατάξεως θα έδινε σημαντικό πλεονέκτημα στους Γερμανούς που είχαν οπλισμό βαρύ και μηχανικά μέσα.

Η μάχη ήταν σφοδρή και τελικά οι Έλληνες αγωνιστές κατάφεραν να μπλοκάρουν και τελικά να αιχμαλωτίσουν τους Γερμανούς και τον αρχηγό τους Χανς Λίντερμαν.

Οι απώλειες των Ελλήνων ήταν 11 νεκροί και 8 τραυματίες. Η σημασία της διάσωσης πολύ μεγάλη καθώς θα έμενε το λεκανοπέδιο χωρίς ενέργεια για μήνες αν πετύχαινε το σχέδιο για ανατίναξη της Ηλεκτρικής.

Νεκροί για τη σωτηρία του εργοστασίου

 Τα ονόματα των νεκρών της Ηλεκτρικής μαζί με τους επιζήσαντες συναγωνιστές τους, θα παραμείνουν φωτεινό σύμβολο  ουσίας και αγώνων για την Ελευθερία.

Η μάχη της Ηλεκτρικής Κερατσινίου σήμανε την οριστική εκδίωξη του Ναζισμού από την Ελλάδα. Η 14η  Οκτωβρίου 1944 βρίσκει τη Δραπετσώνα (όπως και το γειτονικό Κερατσίνι και τον Πειραιά αλλά και το λεκανοπέδιο) ν’ αναπνέουν τον αέρα της ελευθερίας

ΕΜΠΕΔΟΚΛΗΣ

ΠΡΟΣΦΑΤΗ ΕΙΚΟΝΑ ΑΠΟ ΕΚΡΗΞΗ ΤΟΥ ΗΦΑΙΣΤΕΙΟΥ ΤΗΣ ΑΙΤΝΑΣ

Σαν σήμερα, με βάση το χρονολόγιο-εορτολόγιο του Σαραντάκου, γιορτάζεται η κάθοδος του Εμπεδοκλή στην Αίτνα και συνεπώς ο θάνατός του. Είχα προαναγγείλει από χτες ότι θα πούμε κάποια λόγια για τον Εμπεδοκλή σήμερα για να τιμήσουμε τη μνήμη του μεγάλου Έλληνα που δεν είναι τόσο γνωστός όσο του αξίζει.

Ο Εμπεδοκλής από τον Ακράγαντα έζησε τον 5ο αι. π.Χ (495-435). Οι πηγές τον θέλουν να είναι Φιλόσοφος, Ποιητής, Πολιτικός, Μάγος και Γιατρός.

Ασχολήθηκε με την Πολιτική και πάλεψε κόντρα στους τυράννους των πόλεων της Σικελίας και Κάτω Ιταλίας (της μεγάλης Ελλάδας) επιδιώκοντας πάντα την εγκαθίδρυση της Δημοκρατίας. Σαν γιατρός είχε μερικές σπουδαίες επιτυχίες που πέρασαν στις διηγήσεις των συγχρόνων του και κατοπινών σχεδόν σαν θαύματα. Μάγος (με την έννοια του “Μεγάλος”) ονομαζόταν για την μεγαλοσύνη των κατορθωμάτων του καθώς ήταν όχι μόνο σπουδαίος σε όλα όσα έκανε και έλεγε αλλά και επιβλητικός. Στη Φιλοσοφία ήταν της σχολής των Φυσικών που εξηγούσαν τον κόσμο και τον άνθρωπο με μια εξελικτική διαδικασία (Δαρβινιστής πριν τον Δαρβίνο) και έγραφε τις απόψεις του σε στίχους, όπως ο Όμηρος και ο Ησίοδος, γι αυτό και ήταν Ποιητής.

Γύριζε στις πόλεις της Σικελίας και κάτω Ιταλίας μεταφέροντας ένα μήνυμα σωτηρίας και κάθαρσης. Αρνιόταν κάθε είδους βία και κάθε είδους αιματοχυσία, όχι μόνο ανθρώπων αλλά και των ζώων. Φυσικά ήταν χορτοφάγος και αποκαλούσε δολοφόνους και κανίβαλους όσους σκότωναν ζώα για να τα φάνε.

Περίφημη ήταν η φυσική του φιλοσοφία σύμφωνα με την οποία τέσσερα στοιχεία (γη, αέρας, ύδωρ, φωτιά) συνθέτουν τον κόσμο ευρισκόμενα συνέχεια σε κατάσταση σύνθεσης και διάλυσης (γέννηση, θάνατος) που τις προκαλούν η φιλότης (σύνθεση) και το νείκος (αποσύνθεση), σαν να λέμε η αγάπη και το μίσος. Κατ’ αυτόν οι άνθρωποι ονομάζουν γένεση και φθορά την συνένωση και τον χωρισμό των στοιχειωδών καταστάσεων της ύλης.

Κατά τον Λιαντίνη, Εμπεδοκλής σημαίνει Έμπεδο-Κλέος δηλαδή σταθερά καλή φήμη, υπόληψη. Φήμη αποκτηθείσα και για τον τρόπο που ζει κανείς και για τον τρόπο που πεθαίνει. Και τον δρόμο του Εμπεδοκλή διάλεξε ο Λιαντίνης όταν αποφάσισε (νικώντας τον χάρο όπως έλεγε όσο ζούσε) να φύγει οικειοθελώς από την ζωή. Στο τελευταίο του έργο μάλιστα (την “Γκέμμα”) αναφέρει την ανάβαση του Εμπεδοκλή στην Αίτνα περιγράφοντας –όπως είπαν αυτοί που γνωρίζουν- την δική του πορεία στον Ταΰγετο μέχρι να φτάσει στην κορυφή που είχε διαλέξει σαν τελευταία του κατοικία. Ας πάμε λοιπόν στον θάνατο του Εμπεδοκλή που είναι και ο στόχος της σημερινής ανάρτησης.

Ο Διογένης ο Λαέρτιος περιγράφει τον θρύλο που συνοδεύει τον θάνατό του. Είχε ετοιμάσει μια θυσία (σημείωση: Οι θυσίες ήταν συμπόσια και δεν είχαν ζώα σφαγμένα, αρκούσε να χύσουν λίγο κρασί στο έδαφος και να πετάξουν τριγύρω στο χώμα λίγο στάρι). Όταν τελείωσε το γλέντι ξάπλωσαν όλοι σε κρεβάτια ή κοντινά δέντρα και αποκοιμήθηκαν ενώ ο Εμπεδοκλής έμεινε στη θέση του, ευτυχής και πλήρης. Με το χάραμα πήρε τον δρόμο για την Αίτνα. Είχε αποφασίσει το τέλος του. Ρίχτηκε μέσα στον κρατήρα της Αίτνας για να γίνει φωτιά, να μάθει το τελευταίο που του ξέφευγε. Δεν ήθελε να περιμένει τον θάνατό του, πήγε και τον συνάντησε μόνος του βέβαιος για τις θεωρίες του πως τα πάντα στον κόσμο αποτελούνται από στοιχειώδη σωμάτια τα οποία ενώνονται και ανασυντίθενται χάρη στη φιλία και την εχθρότητα. Έγινε φίλος με την φωτιά και βυθίστηκε συνειδητά στους κόλπους της Γαίας. Λέγεται πως ανεβαίνοντας του έφυγε το ένα σανδάλι αλλά δεν καθυστέρησε για να ψάξει να το βρει. Λέγεται επίσης πως αργότερα η Αίτνα, σε μια έκρηξή της, τίναξε μαζί με την λάβα και το ένα χάλκινο σανδάλι του Εμπεδοκλή.

Ο ΚΡΑΤΗΡΑΣ ΤΗΣ ΑΙΤΝΑΣ

Ενέπνευσε ο Εμπεδοκλής με τον εκπληκτικό θάνατό του, τον γεμάτο με θρύλο και μυστήριο, συγκλόνισε πολλούς ρομαντικούς διανοητές

Ο Χέντερλιν προσπάθησε να γράψει τραγωδία γι αυτόν, θεωρώντας τον ρομαντικό ήρωα “που σπαράσσεται από τον πόθο για το άπειρο”.

Για τον Νίτσε ήταν ένας από τους πιο κεντρικούς του ήρωες και “ο άνθρωπος της ύστατης αγωνίας”.

Ο Σοπενχάουερ τον αναφέρει σαν πηγή έμπνευσής του.

Ο Φρόϋντ τον ανέφερε σαν πρόδρομο των δικών του θεωριών σύμφωνα με τις οποίες ο κόσμος κινείται από τον έρωτα και τον θάνατο.

Αυτού του μεγάλου Έλληνα τον βίο και τον θάνατο τιμούμε σήμερα κι εμείς εδώ με τις δικές μας δυνάμεις. Μαζί του τιμάμε και τον σύγχρονο μεγάλο Έλληνα, τον Δημήτρη Λιαντίνη, που έμπρακτα και ανεξίτηλα έχει συνδέσει το όνομά του με εκείνο του Ακραγαντινού.

Την Κυριακή στη ΛΕΣΧΗ ΦΙΛΙΑΣ θα έχει την τιμητική της η ΔΡΑΠΕΤΣΩΝΑ

Όπως έμαθα χτες βράδυ στη Λέσχη “Δρόμοι Φιλίας και Πολιτισμού” θα προβάλουν μεθαύριο Κυριακή 12 Οκτώβρη 2014 στην έδρα της Λέσχης, Φερρών 3 στις 7 μμ. την ταινία μικρού μήκους του Γιώργου Χατζόπουλου “Δραπετσώνα”.

Η ταινία γυρίστηκε στις αρχές τις δεκαετίας του ’80 (και τέλη του ’70) και περιέχει μεταξύ άλλων ζωντανές μαρτυρίες κάποιων Δραπετσωνιτών που ήταν ήδη μεγάλης ηλικίας και σήμερα δεν ζουν. Έχει καταγράψει πολλές ιστορίες ειπωμένες από ανθρώπους που ήρθαν από απέναντι, πρόσφυγες από τον Πόντο και τη Μικρασία ενώ έχει επίσης αποτυπώσει τις δύσκολες συνθήκες ζωής τους με τα εργοστάσια εν λειτουργία.

Δύσκολα βρίσκει κανείς τέτοια ντοκουμέντα. Ο Γιώργος Χατζόπουλος, αδελφός του πρώην Δημάρχου Νίκου Χατζόπουλου που ήταν πολύ αγαπητός στη Δραπετσώνα, είχε μια τρέλα με την καταγραφή της γύρω του πραγματικότητας κι έχει ένα πολύ μεγάλο φωτογραφικό αρχείο εκτός από την ταινία που θα προβληθεί. Έχει φτιάξει θρυλικά ημερολόγια για την Ένωση Ποντίων και αποτέλεσμα του εξαιρετικού συλλεκτικού του έργου είναι το ανέκδοτο ακόμα βιβλίο “Από τον Πόντο και τη Μικρασία στον Πειραιά … εδώ στη Δραπετσώνα” που την έκδοσή του έχει αναλάβει η Ένωση Ποντίων Πειραιά. Για την ταινία πήρε με δική του μηχανή άπειρα μέτρα φιλμ και έκανε στη συνέχεια το μοντάζ. Φίλοι του βοήθησαν αργότερα για να καλυτερέψει ο ήχος και η εικόνα. Το αποτέλεσμα είναι πολύ καλό, και τεχνικά αλλά κυρίως ουσιαστικά, για το περιεχόμενό του δηλαδή.

Η ταινία θα προβληθεί την Κυριακή 12/10/14 στις 7 μμ στα γραφεία της Λέσχης (είναι ένας μεγάλος χώρος) που βρίσκονται στη Βικτόρια οδός Φερών αρ. 3 (εκατό μέτρα περίπου από τον σταθμό του ηλεκτρικού). Θα συνιστούσα σε όλους τους φίλους και Δραπετσωνίτες να πάνε. Φυσικά υπάρχουν κι άλλα πράγματα να κάνει κανείς, όσοι όμως έρθουν στη Φερών δεν θα χάσουν τον χρόνο τους άδικα.

Σχετική αναφορά θα κάνει -υποθέτω- ο Στέλιος Ελληνιάδης στην εκπομπή του στο Κόκκινο 105.5 (Σαββάτο και Κυριακή 12-1 μμ.)

Les amants de Teruel

Μίκης και Εντίθ Πιαφ ηχογραφούν  (φωτό από αρχείο Νίκου Γκροσδάνη, την πήρα από τα ΝΕΑ)

Διαβάζω στο εορτολόγιο Σαραντάκου ότι σαν αύριο πέθαναν η ΕΝΤΙΘ ΠΙΑΦ και ο ΖΑΝ ΚΟΚΤΩ.

Σαν αύριο όμως έγινε η ΚΑΘΟΔΟΣ του ΕΜΠΕΔΟΚΛΗ από τον Ακράγαντα στον κρατήρα του ηφαιστείου της Αίτνας.

Το τελευταίο γεγονός είναι αξιομνημόνευτο και θα γράψω γι αυτό αύριο. 
Για σήμερα θέλω να θυμίσω ότι το πιο ωραίο (ίσως) τραγούδι της Πιαφ είναι το LES AMANTS DE TERUEL. Είναι το γνωστό τραγούδι του Μίκη Θεοδωράκη ΟΜΟΡΦΗ ΠΟΛΗ με στίχους που γράφτηκαν για μια ταινία. Το στόρυ της ταινίας αφορά σε δυο νέους του 13ου αιώνα (ίσως και 12ου) που έζησαν μια τραγική ερωτική ιστορία και θάφτηκαν μαζί, μια πρώιμη ιστορία Ρωμαίου και Ιουλιέτας. Η κορύφωση του έργου, το τελικό ποίημα που διηγείται την τελική τους ένωση κάτω από το χώμα, από τα φύλα που πέφτουν, ακούγεται με τη μουσική του Μίκη σαν ένα ανεπανάληπτο συμβάν τέχνης και ομορφιάς. Το έργο αυτό το έγραψε ο Θεοδωράκης στο Παρίσι σαν σουίτα μπαλέτου. Η "Όμορφη Πόλη" με τις πάμπολλες ελληνικές εκτελέσεις είναι η επένδυση της μουσικής με ελληνικού στίχους. Μέχρι πρόσφατα νόμιζα πως η Όμορφη Πόλη ήταν το πρωτότυπο και οι Εραστές της Τερουέλ μια μετασκευή για τις ανάγκες της ταινίας, δεν είναι όμως έτσι. Η πρότυπη εκτέλεση είναι στα γαλλικά.

Παίρνω το κομμάτι από το Youtube και τα βάζω εδώ κάτω. 
Βάζω και τους στίχους της πρώτης στροφής στα γαλλικά και σε μετάφραση (δική μου)

«L'un près de l'autre, se tiennent, les amants,

qui se sont retrouvés pour cheminer côte à côte,

retrouvés dans la mort puisque la vie n'a pas su les comprendre,

retrouvés dans l'amour

la haine n'ayant pas pu les atteindre» 

Ο ένας δίπλα στον άλλον κρατιούνται από το χέρι οι εραστές,

που ξαναβρέθηκαν για να βαδίσουν πλάι-πλάι,

που ξαναβρέθηκαν στον θάνατο αφού η ζωή δεν μπόρεσε να τους καταλάβει,

που ξαναβρέθηκαν στην αγάπη

με το μίσος να μην μπορεί να τους ακολουθήσει

Τα όνειρά μου (εμού του Έλληνα): Ο δρόμος από το προσωπικό στο γενικό και ... αντιστρόφως!

Τα προσωπικά προβλήματα του καθενός δημιουργούν τους νυχτερινούς του εφιάλτες και τρέφουν τις καθημερινές εντάσεις του. Πολλές φορές υπερβαίνουν κάθε τι άλλο ευρύτερο και μακροπρόθεσμο, ακόμα κι αν αυτό το τελευταίο επηρεάζει τελικά τη ζωή μας χωρίς να αντιλαμβανόμαστε άμεσα αυτή την επιρροή. Όμως πολύ πέρα από τον προσωπικό μας κόσμο της καθημερινότητας, παίζεται το παιχνίδι των ουσιαστικών αλλαγών που μας συμπαρασέρνουν χωρίς να το καταλάβουμε στις δικές τους ρυθμίσεις και στις νέες διατάξεις που δημιουργούν.

Βλέπουμε τις εξελίξεις γύρω μας, στην Ουκρανία στον βορά και στο Κουρδιστάν-Συρία-Ιράκ στην ανατολή. Φασιστικά καθεστώτα, τύπου ναζί ή ισλαμοφασισμού επιδιώκουν να φέρουν στην εξουσία ανεξέλεγκτες ολιγαρχίες ορκισμένες μονάχα σε δυο πράγματα: στην ιδεολογία τους και στην υπεράσπιση των αμερικανικών συμφερόντων. Βλέπουμε πως αυτός ο κόσμος, ανεξάρτητα από τις δικές μας πεποιθήσεις επιθυμίες ή προσπάθειες, προχωρά σε δρόμους που –ανύποπτα- μας παρασέρνουν στον δικό τους ρυθμό. Τα μεγάλα μέτωπα είναι εκείνα που τελικά καθορίζουν τα πάντα, από τα γούστα μας μέχρι το εισόδημα και το είδος των διακοπών μας. Οι μάχες ΗΠΑ-Ρωσίας μέσω ΕΕ και Ουκρανίας, η αέναη ανάφλεξη στη Μέση Ανατολή για τον έλεγχο των κοιτασμάτων, ο εμπορικός πόλεμος Δύσης-Ανατολής, η μάχη για την αντικατάσταση του δολαρίου ως διεθνούς νομίσματος, η αλλαγή που επωάζεται στην παγκόσμια ηγεμονία, έχουν πολύ περισσότερες επιπτώσεις στη ζωή μας από όσες φανταζόμαστε.

Όσο ο οθωμανικός νόμος κυριαρχούσε στα μέρη μας, τα όνειρά μου (εμού του Έλληνα) έφταναν ίσως πολύ ψηλά όμως κυριαρχούνταν από επιθυμίες και συνήθειες είτε ρωμαίικες και επομένως παλαιοβυζαντινές είτε ανατολίτικες μεταφερμένες στον τόπο μας από τους περσο-αραβό-πληκτους Τούρκους κυρίαρχους. Για να ξεριζωθεί (εν μέρει) αυτό το όνειρο και να αντικατασταθεί από το όνειρο του ευρωπαϊκού διαφωτισμού, χάθηκαν γενιές και γενιές και γράφτηκαν αναρίθμητα προσωπικά και οικογενειακά δράματα. Ας έρθουμε όμως πιο κοντά στον χρόνο.

Όσο η Ευρώπη απομυζούσε τον λεγόμενο Τρίτο κόσμο το ευρωπαϊκό στυλ ζωής ήταν το όνειρο (άπιαστο) του κάθε Έλληνα ή βαλκάνιου που βρισκόταν στα πρόθυρα της Ευρωπαϊκής ελίτ. Η απομύζηση των αποικιών γινόταν με τρομερή βαρβαρότητα, με μαζικές εκτελέσεις, γενοκτονίες, δουλεμπόριο και απόσπαση των πρώτων υλών με βίαιο τρόπο. Ωστόσο αυτά ήταν πίσω από την κουρτίνα. Η τρομερή απανθρωπιά και βία κρυβόταν πίσω από την μυθολογία του εκπολιτισμού και της ανάπτυξης των αυτοχθόνων που ισοδυναμούσαν με ζώα πριν οι αποικιοκράτες τους αναλάβουν υπό την προστασία τους. Η καθημερινή ζωή στην Ευρώπη, η κουλτούρα των περιηγήσεων και των αθλητικών κλαμπ στηριζόταν στην ευημερία μιας αστικής τάξης (και από κοντά μιας μεσαίας) που έκλεβε τις ζωές των ανθρώπων όλου του κόσμου, για να τρέφει με αυτές την δική της εφήμερη “ευτυχία”. Τα δικά μου όνειρα (εμού του Έλληνα) για ιδιόκτητο σπίτι, σταθερή δουλειά και κατανάλωση προϊόντων πολιτισμού και τέχνης ήταν τα όνειρα των Ευρωπαίων που τα ζούσαν και έφταναν ως εμάς σαν εικόνα της προηγμένης δύσης.

Όσο η Αμερική, νικήτρια δύο παγκοσμίων πολέμων, απομυζούσε τις οικονομικές δυνάμεις και τα συγκριτικά πλεονεκτήματα (πρώτες ύλες, ενέργεια κλπ) όλου του κόσμου με την επιβολή ενός δικού της παγκόσμιου καπιταλισμού, τα όνειρα (εμού του Έλληνα) άρχισαν να γέρνουν προς την υπερατλαντική δύναμη. Δεν είχε σημασία ο πολύς ή λίγος αντι-αμερικανισμός. Αυτόν τον τροφοδοτούσε ο πόθος επικράτησης της Αριστεράς και τον επιβεβαίωνε ένα φιλειρηνικό κίνημα (με αμερικανικές πηγές έμπνευσης το ροκ, τους χίπις, το Μπέρκλεϋ κλπ.) αλλά αυτός ο αντιαμερικανισμός έμενε στο πολιτικό και μόνο επίπεδο. Το όνειρο (εμού του Έλληνα) ήταν εξ ολοκλήρου αμερικανικό. Ψυγείο, τηλεόραση, αυτοκίνητο, σινέ-χόλυγουντ, επιτυχία επαγγελματική, πλήρης αμερικανοποίηση της ζωής σε όλα της τα επίπεδα.

Κι όταν οι BRICS (Brazil, Russia, India, China, Southafrica) έφεραν τα πάνω κάτω στο παγκόσμιο εμπόριο αναποδογυρίζοντας τη ροή εμπορευμάτων από τις πρώην αναπτυγμένες χώρες στις αποικίες τους, τότε άλλαξαν και πάλι οι σταθερές. Η αναπόφευκτη πτώση του βιοτικού επιπέδου στη δύση έγινε κάπως απότομα καθώς η κρίση του 2008 σάρωσε μονομιάς το “ιδιωτικό χρήμα” πίσω από το οποίο συντηρούντο οι χρηματοπιστωτικές φούσκες της δύσης (Wall Street, City) και οι πόλεμοι για τον έλεγχο της ενέργειας ξεσπούν όλο και πιο εύκολα. Έτσι πέρασε πάνω μας ο οδοστρωτήρας της Μέρκελ, έτσι έγιναν όσα έγιναν στον Κόλπο, έτσι ετοιμάζεται η αμερικανική επίθεση σε Ρωσία και Ιράν προτού έρθει η τελική σύγκρουση με την Κίνα. Κι εμείς προσαρμόζουμε την καθημερινότητά μας στα νέα γούστα των καιρών. Λιτότητα για να μάθουμε να ζούμε με λιγότερα και να αποδεχτούμε τις μειώσεις σαν αναγκαίες, μεταρρυθμιστικά οράματα για να χωνέψουμε τις απολύσεις και το κλείσιμο της μικρής επιχείρησης, αλληλεγγύη για να ξεχνιόμαστε και για να επιβιώσουμε, νέες μόδες μεταποίησης των ξεχασμένων στην ντουλάπα παλιών μας ρούχων. 

Όσο δύσκολο ήταν να περάσουμε από το οθωμανικό όνειρο στο ευρωπαϊκό (προβλήματα του 19^ου αι.), άλλο τόσο εύκολο ήταν να περάσουμε από το ευρωπαϊκό όνειρο στο αμερικανικό (προβλήματα του 20^ου αι.). Και τώρα που πρέπει να ανταλλάξουμε σιγά-σιγά το αμερικανικό όνειρο με το κινέζικο που έρχεται (προβλήματα του 21^ου αι.) η δυσκολία γίνεται ακόμα πιο μεγάλη. Προς το παρόν ζούμε στον πόλεμο. Λίγο από το πριν μας συντροφεύει και λίγο από το μετά μας απειλεί. Το όνειρο (εμού του Έλληνα) μοιάζει λίγο με εφιάλτη που θα ξυπνήσεις και θα τον έχεις ξεχάσει και λίγο με ανήκεστη βλάβη που θα την ζήσεις μέχρι τον θάνατό σου και θα την κουβαλήσεις στον τάφο σου.

Προχτές πέθανε ένας φίλος λίγο πάνω από τα 50 του. Ήταν άνετος, όμορφος, γελαστός, έξυπνος. Είχε όσα λεφτά ήθελε καθώς ήταν μοναδικός τεχνίτης στο είδος του (πυξίδες) παγκοσμίως. Ο ορισμός του καλού και του φιλότιμου ανθρώπου. Συνειδητά προτιμούσε την απλή ζωή αντί να κυνηγήσει το πολύ χρήμα που του πρόσφεραν τεράστιες ναυτιλιακές εταιρίες. Ήταν αθλητικός, δεν κάπνιζε γενικώς, δεν ήταν λαίμαργος, ήταν χορτοφάγος, γυμναζόταν και, για το κέφι του, είχε ένα δικό του ιστιοπλοϊκό. Έπαθε ανακοπή στον ύπνο του.

Στην κηδεία του, χτες, μιλούσαμε φίλοι και γνωστοί του για χιλιάδες άλλα πράγματα –όπως σε όλες τις κηδείες- αλλά και για τον νεκρό φίλο. Κάποιος το είπε πολύ καθαρά. “Τυχερός ήταν. Δεν πρόλαβε να γεράσει, να δει τους φίλους του να πεθαίνουν, να μένει μόνος με λιγότερη όραση, λιγότερη ακοή, λιγότερη ζωή σιγά-σιγά. Και δεν θα ζήσει όλα αυτά που μας περιμένουν εμάς!”

Η Δευτέρα Παρουσία

Η χτεσινή μου αναφορά στον Έντγκαρ Άλλαν Πόε προκάλεσε αρκετές απαντήσεις φίλων με η-μεϊλ (θετικές μπορώ να πω) και μια συζήτηση για το ζήτημα του θανάτου αλλά και της δευτέρας παρουσίας (αυτή η τελευταία με τον φίλο Γ.Κ.).

Η μετά θάνατον ζωή, προβάλλεται από πολλές θρησκείες ως προμαχώνας κατά του φόβου του θανάτου. Προϋπόθεση, βέβαια, για να παίξει τον ρόλο του ο προμαχώνας είναι να πιστεύει κάποιος σε μια σωτηριολογική θρησκεία που έχει στο οπλοστάσιό της μεταξύ των άλλων και την Δευτέρα Παρουσία. Χριστιανισμός και Μουσουλμανισμός είναι οι κύριοι υποστηρικτές αυτού του δρόμου προς την παρηγοριά αλλά και οι Ινδουισμοί (όπως και οι Βουδισμοί), έστω και με τις μετεμψυχώσεις τους, μια παρόμοια παρηγοριά προσφέρουν.

Ξαναμπαίνω λοιπόν στο θέμα που άνοιξα με την χτεσινή μου ανάρτηση αφού:

• Έτσι κι αλλιώς, σήμερα είναι η “επέτειος” του θανάτου του Έντγκαρ Άλλαν Πόε (7 Οκτωβρίου 1845 πέθανε), μπορώ λοιπόν να τον επικαλεστώ ακόμη μια φορά.
• Χρησιμοποίησα και χτες τον Σεφέρη για να ερμηνεύσω (εν μέρει) τον Πόε στο “Κοράκι”, μπορώ λοιπόν να ζητήσω και σήμερα την βοήθειά του.
• Μια συζήτηση περί δευτέρας παρουσίας εξ ορισμού δεν μπορεί να γίνεται για να πείσει ο ένας τον άλλον αφού είναι θέμα πίστης και παρηγοριάς.

Ο ίδιος ο Πόε, παρά τον σφοδρό αντικομφορμισμό του, δεν είχε αθεϊστικές απόψεις. Μέσα στο υπερσυντηρητικό κλίμα της Αμερικής του 19ου αι. δεν είχε θέση ο ευρωπαϊκός διαφωτισμός εκτός από τα ζητήματα οικονομίας και πολιτικής όπου το νεόκοπο κράτος των ΗΠΑ ήταν ανοιχτό σε νεωτερισμούς.. 

Πεθαίνοντας ο Ε.Α. Πόε, μετά από παραλήρημα πέντε ημερών, κατέληξε να πει “Κύριε, βοήθησε την φτωχή ψυχή μου”. Ωστόσο οι άνθρωποι που τον είδαν στα τελευταία του ήταν είτε εχθροί του είτε γιατροί που έγραψαν για το τέλος του πέφτοντας σε πολλές αντιφάσεις. Δεν ξέρουμε αν το είπε ο Ε.Α. Πόε ή αν το έβαλαν στο στόμα του. Στην ιστορία καταγράφτηκε ότι και ο Πόε στον Κύριο (και επομένως στην Δευτέρα παρουσία του;) απευθύνθηκε στο τέλος της ζωής του. Για να γίνει αντιληπτό πόσο το περιβάλλον στο οποίο ζούσε δεν τον αποδεχόταν να αναφέρω τα λόγια που έγραψε στον επικήδειό του κάποιος Γκριζγουωλντ:

“Ο Ε.Α.Πόε είναι νεκρός. Πέθανε στη Βαλτιμόρη χτες. Η ανακοίνωση αυτή θα τρομάξει αρκετούς αλλά λίγοι θα νιώσουν θλίψη για το γεγονός”

Αφήνω όμως τον Πόε και περνάω στο κυρίως θέμα μου. Θα αναφέρω μερικούς ακόμα στίχους του Σεφέρη για το θέμα της δευτέρας παρουσίας.

Είναι από το “Ο Στρατής Θαλασσινός περιγράφει έναν άνθρωπο” στο κεφάλαιο “Άντρας”. Οι στίχοι (που είναι γραμμένοι σαν πεζό) λένε:

Είδα και μια παλιά εικόνα σε κάποια χαμηλοτάβανη

αίθουσα· τη θαύμαζε πολύς λαός. Παράσταινε

την ανάσταση του Λαζάρου. Δε θυμάμαι ούτε το Χριστό

ούτε το Λάζαρο. Μόνο, σε μια γωνιά, την αηδία ζωγραφισμένη

σ' ένα πρόσωπο που κοίταζε το θαύμα σα να

το μύριζε. Αγωνιζότανε να προστατέψει την ανάσα του

μ' ένα πελώριο πανί που του κρεμότανε από το κεφάλι.

Αυτός ο κύριος της "Αναγέννησης" μ' έμαθε να μην περιμένω

πολλά πράματα από τη δευτέρα παρουσία ..

Το τμήμα του πίνακα ενός αναγεννησιακού ζωγράφου, που δεν ξέρω αν υπάρχει πραγματικά ή αν ήταν κατασκεύασμα της φαντασίας του ποιητή, με την ανάσταση του Λαζάρου και το ύφος του θεατή της σκηνής, είναι ο τρόπος για να μας δώσει ο Σεφέρης τη γνώμη του.

Δεν θα αναλύσω αν ο Σεφέρης έδωσε τη γνώμη του για την ίδια τη “δεύτερη παρουσία” ή για την χρήση της μέσα σε πίνακες που είχαν σκοπό να επιβάλουν μια ιδεολογία υπηρετώντας σκοπιμότητες. Ούτε για την καλλιτεχνική αξία του πίνακα θέλω να συζητήσω. Μπορεί να ήταν αριστούργημα, όπως η Καπέλα Σιξτίνα, ή σκουπίδι. Καμιά σημασία δεν έχει γι αυτό που ο Σεφέρης ήθελε να πει κι εγώ θα ήθελα να συζητήσω. Μένω μόνο στην εικόνα του προσώπου που κοίταζε το “θαύμα” με αηδία. Με αυτή τη σκηνή ο ζωγράφος έδειξε στον Σεφέρη πως οι μύθοι περί δευτέρας παρουσίας (που “τους θαύμαζε πολύ λαός”) δεν είναι για να τους παίρνουμε στα σοβαρά.

Ας μιλήσουμε λοιπόν για τη Δευτέρα παρουσία. Που θα γίνει; πότε θα γίνει; τι ακριβώς θα συμβεί εκεί; Οι θρησκείες δεν το ξεκαθαρίζουν. Οι Μουσουλμάνοι μιλάνε για έναν παράδεισο ευτυχίας (τα παραμύθια για ουρί είναι το ίδιο πιστευτά με τα δικά μας για τις φωτιές της κολάσεως). Οι Χριστιανοί μιλούν για ένωση με το “θείο” κι ό,τι καταλάβεις κατάλαβες. Οι Πέρσες ήταν πιο συγκεκριμένοι, δική τους λέξη εξ άλλου είναι ο παράδεισος που πέρασε μέσω των ελληνικών και στις άλλες δυτικές γλώσσες. Για τους Έλληνες (τους πολύ αρχαίους όμως, όχι της κλασικής εποχής) υπήρχαν τα Ηλύσια πεδία που δεν ήταν παράδεισος ακριβώς αλλά μια στάση για να ξεχνούν οι νεκροί τον πόνο τους που πέθαναν. Οι Βουδιστές έχουν μια νιρβάνα όπου, για να φτάσεις, περνάς από πολλές ζωές στις οποίες ξαναγυρνάει η ψυχή συνεχώς μπας και συμμορφωθεί κάποτε.

Μετά από αυτά ο καθένας μπορεί να πει ό,τι θέλει. Εξ άλλου όταν πρόκειται για θέμα πίστης ουδείς λόγος μπορεί ή πρέπει γίνεται. “Έτσι πιστεύω κύριε και σου συνιστώ να κάνεις το ίδιο, δεν θα χάσεις…” “Αλλοίμονο, καλά κάνετε και πιστεύετε σε αυτό, εγώ ξέρετε πιστεύω στο άλλο…”

Πιστεύω και εγώ σε κάτι λοιπόν, έχω και εγώ τη δική μου γνώμη για τη Δευτέρα παρουσία μετά από τόσα που έχω ακούσει και έχω διαβάσει. Και θα σας πω τη γνώμη μου, δεν θα την κρύψω.

Βασικά πιστεύω πως, ως προσωπικότητες, ως Ανδρόνικος ή Στέλλα ή Χριστόδουλος, όταν πεθάνουμε, θα γίνουμε περίπου αυτό που ήμασταν πριν γεννηθούμε. Τι θυμάστε για τον εαυτό σας πριν την γέννησή σας; Τίποτα, ε; Ε, ακριβώς αυτό θα γίνετε μετά τον θάνατό σας. Τίποτα!

Για μια στιγμή ... τίποτα;;; δεν ήμασταν ωάρια, σπέρμα, γονίδια, τροφή, χώμα, αέρας, συμπαντική ύλη; βεβαίως και ήμασταν, άρα έτσι θα ξαναγίνουμε (χους εις χουν). 

Και η ψυχή; η προσωπικότητά μας; η ουσία του ανθρώπου; Τι ήταν όλα αυτά; Ίσως να ήταν μόνο ένα όνειρο, έχει καλώς ξυπνήσαμε και πάει … Μια σκέψη του Θεού, ένα σχήμα στο μυαλό ενός υπερόντος. 

Όπως εμείς σκεφτόμαστε καμιά φορά ένα ποντίκι χωρίς να το βλέπουμε. Το ποντίκι αυτό υπάρχει για λίγο στη σκέψη μας. Ή ένας αετός. Τον φανταζόμαστε με κλειστά μάτια να πετάει, να διασχίζει τους ορίζοντες και να κάθεται σε μια κορυφή. Ύστερα αλλάζουμε σκέψεις και η εικόνα αυτή που είχε καρφωθεί στο μυαλό μας, πάει, χάνεται. Ίσως ο κόσμος μας ολόκληρος να μην είναι παρά μια σκέψη του Θεού, όχι μονάχα ένα ποντίκι ή ένας αετός αλλά ένα σύμπαν με κοσμολογικές σταθερές, βαρυτικές και άλλες δυνάμεις, με τους φυσικούς νόμους που ξέρουμε και τα δισεκατομμύρια των γαλαξιών που περιέχουν ο καθένας δισεκατομμύρια άστρων. Μέσα σε αυτή τη σκέψη, κι εμείς, σαν σκόνη στα φτερά του αετού, υπάρχουμε κι ύστερα χανόμαστε.

Σας αρέσει; Είναι η εικόνα του κόσμου που έδωσε ο Διαμαντής Φλωράκης στο βιβλίο του “Τα πονοτρόνια και οι αναρχικοί του απόλυτου” γραμμένο –παρακαλώ- το 1964!!! Ίσως το πρώτο ελληνικό μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας που καλύτερό του δεν έχω διαβάσει στα πολλά χρόνια που ασκήθηκα στο είδος αυτό.

Που είναι η Δευτέρα παρουσία μέσα σε αυτό; Μα εμείς είμαστε το υλικό που συγκρότησε τη σκέψη κι εμείς θα συγκροτήσουμε και την επόμενη. Το πέρασμά μας καταγράφτηκε ανεξίτηλα και η επόμενη σκηνή-σκέψη του όντος που μας φαντάστηκε μας περιμένει με αγωνία για να πρωταγωνιστήσουμε και σε αυτήν. Πάμε για άλλες πολιτείες δηλαδή … για νέες περιπέτειες. Όχι με έναν κριτή που θα μετράει πόσες προσευχές κάναμε, πόσες αμαρτίες, πόσες νηστείες, πόσες θυσίες και πόσες μετάνοιες και αφού προσθέσει κι αφαιρέσει στο τεφτέρι του θα μας στείλει στον παράδεισο ή στον διάολο. Όχι τέτοιες μιζέριες στη δική μου Δευτέρα παρουσία … στη δική σας;

Να κάνουμε όμως και μια σκέψη ακόμα. 

Ξέρετε πως σύμφωνα με την τρέχουσα φυσική (κβαντομηχανική, σχετικότητα κλπ) ήδη από τις αρχές του περασμένου αιώνα έχουμε συνειδητοποιήσει πως πιθανότατα είμαστε όντα με μια βιολογία που δεν αντιλαμβάνεται παρά μόνο τις τρεις διαστάσεις ενός κόσμου που είναι τουλάχιστον τεσσάρων διαστάσεων (αν όχι περισσοτέρων όπως λένε οι θεωρίες των χορδών κλπ). Αυτό που βλέπουμε είναι μόνο η αντανάκλασή μας στις τρεις διαστάσεις, όπως ο τρισδιάστατος εαυτός μας καθρεφτίζεται μέσα σε ένα δισδιάστατο καθρέφτη. Το δισδιάστατο είδωλό μας δεν βλέπει όλη την πραγματικότητα που βλέπουμε εμείς. Όταν χάνεται αυτό από τον καθρέφτη, δεν έχουμε εξαφανιστεί. Απλά εκεί που η εικόνα μας ΦΑΝΗΚΕ στο επίπεδο των δύο διαστάσεων, έτσι κάποια στιγμή χάθηκε από αυτό. Ίσως έτσι κι εμείς, ο Χρήστος, η Κατερίνα, η Μαρία, εμφανίστηκαν σαν προσωπικότητες στην παρούσα τρισδιάστατη εικόνα (που εμείς μπορούμε να δούμε) και φεύγοντας από εδώ θα συνεχίσουν το ταξίδι τους στον τετραδιάστατο κόσμο.

Σας αρέσει αυτή η εκδοχή; Έχετε κάτι καλύτερο;

Ποια η διαφορά των Δεύτερων Παρουσιών της Σκέψης του Θεού ή της Φυγής στην Τέταρτη Διάσταση σε σχέση με τις Δεύτερες Παρουσίες των Χριστιανών, των Μουσουλμάνων ή των Βουδιστών; Υπάρχει διαφορά; είναι απλά και μόνο θέμα φαντασίας;

Όχι, δεν είναι έτσι.

Οι σκέψεις που σας εξέθεσα (κι υπάρχουν μερικές ακόμα καλές ιδέες) λένε πως η ζωή ΠΡΙΝ και η ζωή ΜΕΤΑ από τον σύντομο χρόνο μας εδώ στην Γη, στο Σύμπαν, είναι ανεξάρτητη από το πλήθος των επικύψεων που θα κάνεις στον δεσπότη σου (κυρίαρχό σου) και από το πλήθος των αμαρτιών σου. Η ζωή για αυτές δεν είναι ΤΟΠΟΣ και ΧΡΟΝΟΣ ΚΡΙΣΗΣ αλλά ΔΩΡΟ. Δεν χρειάζεσαι τον φόβο (της κόλασης) και την απειλή της τιμωρίας για να είσαι ηθικός. Αρκεί η λογική και ο ορθός λόγος για να ζεις μαζί με τους άλλους σε αρμονία.  

Αυτές οι δυο κοσμοθεάσεις είναι που ξεχωρίζουν τις όποιες θεωρίες για αφθαρσία της ύλης και του πνεύματος από την Β’ Παρουσία (παράδεισο και κόλαση) όπως την αντιλαμβάνονται και διδάσκουν οι θρησκείες. Γιατί οι θρησκείες είναι το μακρύ χέρι των κυρίαρχων που επικαλούνται την ουράνια τάξη για να επιβάλουν την δική τους τάξη στον εδώ κόσμο.

Η δευτέρα παρουσία λοιπόν μπορεί να γίνει:

• είτε ένα συμβόλαιο “δούναι και λαβείν” όπου προσφέρεις την υποταγή με αντάλλαγμα “καθρεφτάκια για ινδιάνους”
• είτε μια ελκυστική αναζήτηση, κάτι σαν την ανακάλυψη ενός χαμένου νησιού, μια περιπέτεια στους ουρανούς, μια εσώτερη αναζήτηση

Διαλέγετε και παίρνετε!

In memoriam Edgar Allan Poe. NEVERMORE!

Ο Έντγκαρ Άλαν Πόε πέθανε σαν αύριο 7 Οκτώβρη, σε ηλικία μόλις 40 ετών πριν από πολλά (165) χρόνια. Από σήμερα λοιπόν είπα να αναρτήσω μια σχετική αναφορά μια και ο Πόε μου άρεσε πάντα ιδιαίτερα.

Θεωρείται ο δημιουργός, του αστυνομικού μυθιστορήματος, της λογοτεχνίας τρόμου αλλά και των ιστοριών φαντασίας. Στην Αμερική όπου όλα εξογκώνονται γνώρισε μια τρομερή και ξαφνική επιτυχία με τη δημοσίευση του ποιήματος το Κοράκι το 1845. Μέσα σε λίγες μέρες ή εβδομάδες κυκλοφορούσε παντού και προκάλεσε πάταγο και τρομερές κριτικές υπέρ του Πόε που ζούσε ως τότε αγνοημένος από τον πολύ κόσμο και με πολλά προβλήματα. Ο αργός θάνατος της γυναίκας του (και πρώτης ξαδέλφης του) Βιργινίας, που την παντρεύτηκε όταν ήταν 13 ετών και πέθανε στα 25 της, τον παρακίνησε να γράψει κείμενα που έδειχναν όλη την σαπίλα και τη ματαιότητα της κοινωνίας των ανθρώπων. Το έριξε και στο αλκοόλ το οποίο τελικά τον σκότωσε. Κατακρίθηκε πολύ ακόμα και μετά θάνατό του από τους αξιοπρεπείς Αμερικανούς. Αναγνωρίστηκε πολύ αργότερα και τοποθετήθηκε στη θέση που του αξίζει. Ακόμη και οι βιογραφίες του ήταν για δεκαετίες εχθρικές απέναντί του και αργότερα διορθώθηκαν με αποκαλύψεις στοιχείων για τη ζωή και τον χαρακτήρα του.

Ταλαιπωρημένος αλλά μεγάλος ο Πόε όπως και πολλοί όμοιοί του προχώρησε στον δρόμο της μοναχικότητας και του περιθώριου. Πέθανε στα 40 του από τις ταλαιπωρίες και το αλκοόλ που ήταν το αντίδοτο στην ψυχική φθορά και το αίτιο της φυσικής φθοράς του.

Στα ελληνικά το Κοράκι μετέφρασε ο Κώστας Ουράνης. Εγώ έχω και μια μετάφραση του Νίκου Προσθετόπουλου, καλή κι αυτή. Κι άλλοι το μετάφρασαν (Ηλίας Πολυχρονάκης, Γιώργος Μπλάνας, Αρσένης Γεροντικός κλπ). Οι μεταφράσεις είναι αρκετά ελεύθερες στην απόδοσή τους. Του Ουράνη είναι η πιο διαδεδομένη. Θα το δώσω το ποίημα ολόκληρο για όποιον θελήσει να το διαβάσει.

Μιλά για την Λεονώρα του που έχει πεθάνει πρόσφατα αλλά αυτός ελπίζει να την διατηρήσει στη μνήμη του σαν ζωντανή και ψάχνει να την αναγνωρίσει σε αντικείμενα ή και στην φαντασία του ακόμα. Το μαύρο κοράκι όμως μπαίνει μέσα στο δωμάτιό του και του θυμίζει με κάθε τρόπο ότι “ποτέ πια” δεν θα την ξαναδεί. Αυτό το “nevermore” το “ποτέ πια”, την οριστικότητα του θανάτου, το τέλος που έρχεται για όλα τα ανθρώπινα και τα εγκόσμια, έμβια ή και άβια, τονίζει το ποίημα.

Για το ποίημα αυτό όμως έχει μιλήσει ο Σεφέρης με ένα δικό του ποίημα (που το έγραψε στην Κορυτσά το 1937) εμπνευσμένο από αυτό το “Κοράκι” και τον Ε.Α. Πόε. Είναι το RAVEN (in memoriam E.A.P.). Μερικοί στίχοι από αυτό το ποίημα λένε (για το Κοράκι):

Μένει ακίνητο πάνω στις ώρες μου λίγο πιο ψηλά
σαν την ψυχή ενός αγάλματος που δεν έχει μάτια
είναι ένα πλήθος μαζεμένο μέσα σ' αυτό το πουλί
χίλιοι άνθρωποι ξεχασμένοι σβησμένες ρυτίδες
ερειπωμένες αγκαλιές και γέλια που δεν τέλειωσαν
έργα σταματημένα σιωπηλοί σταθμοί
ένας ύπνος βαρύς από χρυσά ψιχαλίσματα.
Μένει ακίνητο. Κοιτάζει τις ώρες μου. Τι θυμάται;
Είναι πολλές πληγές μέσα στους αόρατους ανθρώπους, μέσα του
πάθη μετέωρα περιμένοντας τη δεύτερη παρουσία
επιθυμίες ταπεινές που κόλλησαν πάνω στο χώμα
σκοτωμένα παιδιά και γυναίκες που κουράστηκαν την αυγή.

Πολύ περισσότερα είπε ο Γιώργος Σεφέρης με τους στίχους του αυτούς από κάθε πεζή λογοτεχνική ανάλυση. Το ποίημα τώρα του Έντγκαρ Άλαν Πόε σε μετάφραση Αρσένη Γεροντικού (που μου φάνηκε καλύτερη από τις άλλες)

ΤΟ ΚΟΡΑΚΙ 

1

Κάποια βαρειά μεσάνυχτα όλο θλίψη,
όταν με ανία και κούραση είχα σκύψει
σε βιβλίο επάνω, γεμάτο αλλόκοτη σοφία παληά^.
ενώ έγερνα την κεφαλή σαν ναρκωμένος,
ακούστη ξάφνου κάποιος ήχος μουδιασμένος,
σαν κάποιος να χτυπά δειλά^. στη θύρα να χτυπά.
Θε νάναι βέβαια, κάποιος ξένος, είπα, που στη θύρα μου χτυπά.
Μονάχα αυτό. Σαν τι άλλο πια!

2

Α! καθαρά στη μνήμη τώρα ξαναφέρνω,
πως αυτό κάποιο Δεκέμβρη ήταν παγωμένο.
Το κάθε αθράκι σβηώντας, έγραφε στο πάτωμα τη δική του σκιά.
Πρόθυμα την αυγή αποζητούσε η σκέψη
γιατί του κάκου στα βιβλία είχα γυρέψει
Μια αναστολή στον πόνο για τη Λενώρα που έφυγε μακρυά^.
Την σπάνια κόρη που την λέει Λενώρα Αγγέλων ή λαλιά
μα δίχως όνομα εδώ πια.

3

Και κάθε θρόισμα, αχνό, μεταξωτό, θλιμμένο,
που έφτανε απ` τον μπερντέ τον πορφυροβαμμένο,
Με αντάριαζε, γεμίζοντάς με με πρωτόφαντη αγωνία βαθιά.
Έτσι που, για να σβήσει της καρδιάς ο χτύπος,
στεκόμουν, και κάθε στιγμή σκεφτόμουν μήπως
κάποιος ξένος στην κάμαρη να μπει ζητά.
Κάποιος πάρωρος ξένος, που `δω μέσα να φανεί ζητά.
Μονάχα αυτό. Όχι άλλο πια.

4

Τώρα σαν να `νιωσε η ψυχή καινούργιο θάρρος^.
και κάθε δισταγμού αποδιώχνοντας το βάρος,
Κύριε, είπα, είτε Κυρία, ας με σχωρέσει η αγαθή σας η καρδιά.
Ο ύπνος με είχε αληθινά ναρκώσει,
και με αβρότητα χτυπήσατε σεις τόση,
στου δωματίου τη θύρα^. τόσο κρούσατε αλαφριά,
που δίσταζα^. ύστερα άνοιξα την πόρτα μου πλατιά.
Μα είδα τη νύχτα^.  όχι άλλο πια!

5

Έτσι, της σκοτεινιάς αφεύοντας το βάθος,
Με αμφιβολία στεκόμουν, δισταγμό και πάθος.
Βλέποντας όνειρα που άλλη ψυχή να ιδεί δεν τόλμησε καμιά.
Μα την σιωπή μιλιά δεν τάραξε καμία,
και η μόνη λέξη στην αθρόιστη ηρεμία
ήταν εκείνη που είπα εγώ: Λ ε ν ώ ρ α, λέξη μια.
Αυτήν ψιθύρισα^. και είπε η ηχώ: Λενώρα^. μεσ` στην σιγαλιά.
Αυτό ήταν όλο^. όχι άλλο πια.

6

Ξάφνου, σαν γύρισα στην κάμαρή μου πίσω,
χωρίς την φλόγα πώκαιε την ψυχή να σβήσω.
Μου εικάστηκε πως κρούουν ξανά κάπως πιο θαρρετά.
Αχ! σίγουρα, είπα, κάτι κρύβεται εκεί πίσω,
κάτι που εις του παραθυριού στέκει το γείσο.
Ας δούμε, σκέφτηκα, τι κρύβουν τα μυστήρια αυτά.
Ας βρει μια λύση, αφού ησυχάσει λίγο, αυτή η καρδιά.
Ο αγέρας θα είναι^. όχι άλλο πια.

7

Διάπλατα του παραθυριού τα φύλλα ανοίγω.
Τότε με θόρυβο και θράσος όχι λίγο,
Κοράκι μπαίνει, καθώς στις άγιες παληές μέρες, με αρχοντιά.
Ούτε με χαιρετάει, ούτε με κοιτάζει.
μα δείχνει πως καθόλου δεν διστάζει.
Στης κάμαρης τη θύρα με αξιοπρέπεια στέκεται παληά^.
στης Αθηνάς το μπούστο, από τη θύρα λίγο πιο ψηλά.
Στέκει^. καθίζει^. όχι άλλο πια.

8

Μα το πουλί, όπoυ του εβένου έχει το χρώμα,
σε χαμόγελο βιάζει το πικρό μου στόμα,
με την επίσημη αξιοπρέπεια της στάσης που κρατά.
Κι αν έχει ο χρόνος, είπα, το κεφάλι σου μαδήσει,
αλήθεια να σε πει δειλό κανείς πώς θα τολμήσει;
Σαν τι σε φέρνει, αρχαίο πουλί, τη νύχτα απ` το γιαλό μακρυά;
Ποιο τ` όνομά σου στην πλουτώνεια, νύχτια ακρογιαλιά;
Κι αυτό αποκρίθη: Ποτέ πια.

 9

Μπροστά στ` άχαρο τ` όρνιο αλήθεια είχα σαστίσει,
σαν τ` άκουσα έτσι σοβαρά να μου μιλήσει.
Αν και τα λόγια του λίγο είχαν νόημα, ουσία σχεδόν καμιά.
Τι δεν μπορεί κανείς να μην κάμει τη σκέψη,
Πως ανθρώπινο πλάσμα δεν είχε αγναντέψει.
Ποτέ τέτοιο πουλί στητό στης κάμαρής του τη μπασιά^.
ζώο ή πουλί, στητό στο μπούστο, στην πόρτα του μπροστά,
με όνομα τέτοιο: Ποτέ πια!

 10

Μα το Κοράκι, που γαλήνια είχε καθίσει
στον ακίνητο μπούστο, μόνη είχε μιλήσει
αυτή τη λέξη, σαν να ξεχύνει την ψυχή στη λέξη αυτή την μια.
Άλλο δεν είπε λόγο πια σε μένα^.
ούτε φτερό δεν σάλεψε κανένα,
Και σκέφτηκα: πριν απ` αυτό άλλοι φίλοι φύγανε μακριά.
Σαν τις ελπίδες, αύριο πετάει και αυτό μακριά.
Το Κοράκι είπε: Ποτέ πια.

11

Ταραγμένος, σαν είδα τη σιωπή κομμένη
με μιαν απόκριση έτσι καλοζυγιασμένη,
σίγουρα, σκέφτηκα, δεν ξέρει τ` όρνιο λέξη άλλη καμιά.
Από κάποιον του κύριο, την έχει αυτό κρατήσει,
που η δυστυχία τον έχει αλύπητα χτυπήσει,
έτσι που ο θρήνος χώνεψε, σαν σε επωδό, σε λέξη μια^.
έτσι, που απόμεινε, σαν της ελπίδας μοιρολόι λέξη μια^.
ετούτη η λέξη: Ποτέ πια!

12

Μα ως το πουλί, με την αλλόκοτή του στάση
έβιασε το πικρό μου στόμα να χαμογελάσει
Έσπρωξα κάθισμα απέναντι σ` αυτό, τη θύρα και τη θεά,
Και καθώς κάθισα η φαντασία μου, ερεθισμένη,
όνειρο με όνειρο άρχισε ευθύς να δένει,
κι έλεγα τι, το μοιραίο όρνιο, που χρόνια μου `στειλαν παληά,
τι θέλει το σημαδιακό αυστηρό πουλί, που στέλνει η λησμονιά
να πει με αυτό το: Ποτέ πια;

13

Στο νόημα τούτο πάσκιζα να μπω ολοένα,
κοιτάζοντας, χωρίς να πω λόγο κανένα,
τ` όρνιο, που μου φλογίζαν τα πυρά του μάτια την καρδιά.
Με τριβέλιζε η σκέψη αυτή, μα και κάποια άλλη,
ενώ έγερνα ήσυχα στο μαξιλάρι το κεφάλι^.
στο μαξιλάρι το λουσμένο από της λάμπας την φεγγοβολιά,
στο βιολετί βελούδο, όπου στης  λάμπας την φεγγοβολιά,
εκείνη δεν θα γύρει ποτέ πια.

14

Σαν να φούντωσε τότε μ` ευωδιές το αγέρι
θυμιατού όπου αόρατο κρατούσε χέρι
αγγέλου, που απ` το πόδι του θρόιζαν μόλις τα χαλιά.
Άμοιρε, φώναξα, ο Θεός σ` ευφραίνει τώρα,
στέλνοντάς σου με κάποιο Σεραφείμ, σαν δώρα,
ανάπαψη και νηπενθή για την Λενώρα, την κόρη την γλυκειά.
Αχ! πιες, χάρου το βάλσαμο, που σού χαρίζει η λησμονιά.
Το κοράκι είπε: Ποτέ πια.

15

Προφήτη είπα, πλάσμα εσύ δαιμόνιο.
Προφήτη, ναι, είτε είσαι σατανάς είτε όρνιο,
είτε σε στέλνει ο Πονηρός, είτε `δω πέρα τ` αγριοκαίρι σε ξερνά,
πάντοτε αδάμαστο, αν και απελπισμένο,
επάνω στο έρμο χώμα αυτό το στοιχειωμένο,
πες, σού προσπέφτω, για το σπίτι αυτό της φρίκης βρίσκεται γιατριά;
Βρίσκεται, πες μου, στη Γαλαάδ φάρμακο για τούτη την καρδιά;
Το κοράκι είπε: Ποτέ πια.

16

Κι είπα: Προφήτη εσύ, με διάστροφη την γνώμη,
σατανά ή όρνιο, μα προφήτη ακόμη,
για τον Θεό που προσκυνάμε^. για του κοίλου ουρανού την απλωσιά,
πες στην ψυχήν αυτή, που η πίκρα την ποτίζει
αν στην Εδέμ την μακρυνή μπορεί να ελπίζει,
πως θε να σφίξει την σεμνή την αγνή κόρη μεσ` στην αγκαλιά,
αυτήν που τώρα Λενώρα την φωνάζει Αγγέλων η λαλιά.
Το κοράκι είπε: Ποτέ πια.

17

Σκώθηκα κι είπα: ας γένη η λέξη αυτή σημάδι
του χωρισμού μας. Αχ! πουλί ή πλάσμα του Άδη
Γύρνα στη θύελλα^. στην πλουτώνεια, νύχτια ακρογιαλιά.
Μη μείνει εδώ μαύρο φτερό που να θυμίσει
την ψευτιά, που η φωνή σου έχει εδώ μιλήσει.
Πέτα απ` το μπούστο, άσε με στην μαύρη μου ερημιά.
Απ` την καρδιά μου ανάσυρε το νύχι σου^. πέταξε μακριά.
Το κοράκι είπε: Ποτέ πια.

18

Και το Κοράκι καθώς να `ταν πετρωμένο
στέκεται πάντα εκεί ψηλά στημένο
στ` ωχρό της θεάς κορμί, στης κάμαρης επάνω την μπασιά.
Και το μάτι του λάμπει πάντα σαν το μάτι
πονηρού δαίμονα, που μαγγανεύει κάτι.
Και της λάμπας το φως στο πάτωμα του γράφει τη σκιά.
Μα κι η ψυχή μου πέρα από τον κύκλο, που γράφει αυτή η σκιά,
δεν θα πετάξει ποτέ πια.

Μια τελευταία σημείωση:

Ίσως θα παρατηρήσατε τις αναφορές στο ελληνικό παρελθόν (Αθηνά, Πλούτων) και στο εβραϊκό (Γαδαάδ, Έδεμ) που είναι ισοβαρείς. Ο Πόε γεννήθηκε στη Βοστώνη, την πιο πολιτισμένη πόλη της Αμερικής (ιδιαίτερα στον 19ο αι.) όπου η Ελλάδα θαυμαζόταν σαν λίκνο του πολιτισμού (της λογικής) και η Ιουδαία σαν λίκνο της θρησκείας (της ψυχής).