Ο ελληνικός χώρος πριν την 2η χιλιετία π.Χ.
Μητριαρχία και Πατριαρχία
Μέχρι περίπου το 2000 π.Χ. στον ελληνικό χώρο κατοικούσαν οι Πρωτοέλληνες, οι Πελασγοί κι οι Κρητικοί Μινωίτες (Ετεοκρήτες). Ήταν φύλα όχι Ινδοευρωπαϊκά ως προς την γλώσσα και πιθανώς γηγενείς εδώ πολλές χιλιάδες χρόνια. Διακρίνουμε ίχνη της έντονης παρουσίας τους και του πολιτισμού τους σε πάρα πολλά μέρη στον ελληνικό χώρο. Για την Μεσολιθική εποχή της Ελλάδας (8.000-7.000 π.Χ.) έχουμε ανασκάψει την εγκατάσταση στο Φράγχθι Ερμιονίδας στην Αργολίδα ενώ για την Νεολιθική εποχή (7.000-3.000 π.Χ) έχουμε πάμπολλα ευρήματα σε όλο τον ελληνικό χώρο από την Θράκη και την Μακεδονία ως την Θεσσαλία, την Ήπειρο, την Στερεά και την Πελοπόννησο αλλά και στο Ιόνιο και στο Αιγαίο ως την Κρήτη. Στο Σέσκλο και την Άργισσα της Θεσσαλίας, στην Κνωσό της Κρήτης και στην Χοιροκοιτία της Κύπρου έχουμε τις πιο πρώιμες γνωστές ανασκαμμένες εγκαταστάσεις ενώ στο Δημίνι του Βόλου την Κρήτη και αλλού έχουμε πάρα πολλές πρόσφατες ανασκαφές που αφορούν την νεώτερη Νεολιθική εποχή.
Ο πολιτισμός των Πρωτοελλήνων, ήταν νεολιθικός (είτε με είτε χωρίς κεραμική) και χρήση λίθινων εργαλείων. Οι άνθρωποι ζούσαν σε χωριά, ήταν γεωργοί και κτηνοτρόφοι κι είχαν δική τους θρησκεία, ήθη κι έθιμα και την δική τους πολιτικοκοινωνική οργάνωση. Προέρχονταν από νομαδικές φυλές όπου επικρατούσε η μητριαρχία. Η μητέρα γεννούσε τα παιδιά κι οργάνωνε την μικρή κοινωνία γύρω της κι αυτό τής έδινε μιαν αυξημένη ισχύ και χωρίς να γίνεται καταπιεστική στα μέλη της. Εκείνη θεωρείτο αρχηγός της οικογένειας και της φυλής. Διάλεγε τους άντρες που θα έκανε μαζί τους παιδιά και πραγμάτωνε ένα είδος ευγονικής, αυτό που λέμε τάση για φυσική επιλογή.
Κάποτε σε κάποια μέρη του κόσμου, οι άνδρες συνειδητοποίησαν την δύναμή τους και, βλέποντας ότι έχουν αποφασιστική συμμετοχή στη γενετήσια πράξη, αρνήθηκαν τον κυρίαρχο ρόλο της γυναίκας-μάνας στην φυλή. Δεν δέχτηκαν τον απλό ρόλο του κυνηγού και διεκδίκησαν αυτοί την αρχηγία. Κάποια στιγμή κέρδισαν τον ρόλο του αρχηγού της φυλής και δημιούργησαν πατριαρχικές σχέσεις οι οποίες, αρχικά, ήταν σχέσεις ήπιες κι όχι υποταγής ενός φύλου στο άλλο. Επικράτησε μια ισοκρατία των φύλων που είχε αντανάκλαση και στις θρησκευτικές δοξασίες. Αυτή η εξέλιξη αποδεικνύεται κι από ειδώλια που βρίσκονται στις ανασκαφές των νεολιθικών και κατοπινών εγκαταστάσεων της εποχής του Χαλκού (περίπου γύρω στο 2.800 πΧ. ως το 1.000 πΧ.). Τα ειδώλια που βρέθηκαν δείχνουν θεές ολόγυμνες, παχύσαρκες ή έγκυες, που αποτελούν σύμβολα γονιμότητας. Αυτή είναι η κύρια λατρεία στον πρωτομινωικό και στον πρωτοκυκλαδικό πολιτισμό της νεολιθικής εποχής αλλά και της πρώιμης εποχής του Χαλκού.
Η θρησκεία και το πολίτευμα των Πρωτοελλήνων της κύριας Ελλάδας και της Κρήτης μέχρι τις αρχές της δεύτερης χιλιετίας (περίπου ως το 1.800 πΧ ή το 1.600 πΧ.) είναι μια γυναικοκρατία που εξελίσσεται σε ισοκρατία των φύλων κι η λατρεία είναι των γυναικείων θεοτήτων που εξελίσσεται κι αυτή σε ισοκρατία αρσενικών και θηλυκών θεών. Η Μεγάλη Μητέρα -ή αλλιώς Λευκοθέα- ήταν η κύρια θεότητα που έπαιρνε διάφορες μορφές σε διάφορους τόπους, όπως την μορφή της Αφροδίτης, της Αστάρτης, της Κυβέλης κι άλλες. Οι αρσενικοί θεοί όπως ο Κρόνος, ο Δίας, ο Ποσειδών κι άλλοι, έγιναν ισοδύναμοί της. Η Γαία, γυναίκα του Ουρανού, η Ρέα γυναίκα κι αδελφή του Κρόνου κι η Ήρα, γυναίκα κι αδελφή του Δία, αποτέλεσαν την Τριπλή Θεά που ταυτιζόταν με την Μεγάλη Μητέρα και τις κατά τόπους μορφές της.
Η λατρεία της Τριπλής Θεάς ή της Μεγάλης Μητέρας κλονίζεται όταν λαοί πατριαρχικοί, ελληνόγλωσσοι και ισχυροί με χάλκινα όπλα, κι αργότερα σιδερένια, κατέρχονται από τα ορεινά και πιο βόρεια μέρη κι εισβάλουν στις πεδινές και παραθαλάσσιες πόλεις, στις εγκαταστάσεις των Πρωτοελλήνων. Είναι οι Αχαιοί, οι Ίωνες, οι Αιολείς, οι Μινύες και οι Βοιωτοί, Όλοι αυτοί έρχονται με αρπακτικές κατακτητικές διαθέσεις κι επιβάλλουν στους Πρωτοέλληνες Πελασγούς, Μινωίτες και στα άλλα φύλα της περιοχής, μαζί με την κυριαρχία τους, τα ήθη και τα έθιμά τους και, φυσικά, την θρησκεία τους.
Η κάθοδος των ελληνόφωνων φύλων, γλωσσικά Ινδοευρωπαϊκών, αλλάζει ριζικά το τοπίο. Τα φύλα αυτά έχουν ζήσει σε συνθήκες σχεδόν πρωτόγονες για πολλά χρόνια. Γύρω στο 2.600 π.Χ. εγκαταστάθηκαν στην δυτική Μακεδονία και Ήπειρο, γύρω από τις Πρέσπες και στην Πίνδο. Είναι μεταξύ τους συγγενείς καθώς είναι όλοι Έλληνες, με κοινή γλώσσα, κοινές δοξασίες και ήθη που έχουν ζήσει για εκατονταετίες σε κοντινούς χώρους, ωστόσο έχουν προλάβει να διαχωριστούν γλωσσικά σε διαλέκτους (ιωνική, αιολική, δωρική). Είναι πατριαρχικές κοινωνίες με τις γυναίκες υποταγμένες στους άνδρες. Οι οικογένειες αποκτούν πια μεγάλη σημασία και κυρίαρχος είναι ο άνδρας. Στην γυναικοκρατία δεν υπήρχε οικογένεια, υπήρχε φυλή μόνο. Τώρα οι οικογένειες ενώνονται σε φρατρίες που μέλη τους είναι τα αρσενικά της ευρύτερης οικογένειας, αδέλφια, ξαδέλφια, θείοι κι ανιψιοί. Είναι φύλα πολεμικά, κυνηγοί και συλλέκτες τροφής μάλλον παρά καλλιεργητές.
Αυτά τα ελληνικά ινδοευρωπαϊκά φύλα, οι Ίωνες, Αχαιοί κι οι Αιολείς, μαζί τους κι οι Μινύες, άρχισαν ένα ταξίδι προς νότο και μετά το 2.000 π.Χ. κατέλαβαν σταδιακά τις περιοχές των Πρωτοελλήνων. Οι Δωριείς ήρθαν κι αυτοί αργότερα (μετά τα Τρωικά). Η εκστρατεία στην Τροία έγινε το 1225 π.Χ. περίπου κι η κάθοδος των Δωριέων έγινε διακόσια χρόνια μετά, ανάμεσα στο 1.100π.Χ ως το 950 π.Χ.. Για μεγάλο διάστημα στον ελληνικό χώρο συνυπήρχαν γένη και φύλα που είχαν πολύ διαφορετικά ήθη και δοξασίες. Οι πιο παλιοί, Πελασγοί, Ετεοκρήτες κτλ. συνέχιζαν την ισοκρατία των φύλων με κύρια θεά την Μεγάλη Μητέρα που στην νεότερη εκδοχή της ήταν η Ήρα του δωδεκάθεου. Οι νεότεροι, οι Ίωνες, οι Αχαιοί, οι Αιολείς, οι Βοιωτοί, οι Μινύες και γενικά όλοι οι ελληνόφωνοι, ήταν λαοί πατριαρχικοί που λάτρευαν τον Δία. Η διαμάχες των φυλών ήταν διαμάχη παράλληλα και διαμάχη θεών. Απ’ τη μια οι Πελασγοί Πρωτοέλληνες με την Μεγάλη Μητέρα και την γυναικοκρατία κι απ’ την άλλη οι ελληνόγλωσσοι εισβολείς με τον Δία, το δωδεκάθεο και την πατριαρχική τους κοινωνική οργάνωση. Κάποια στιγμή η διαμάχη τελείωσε με νικητές τους νεοφερμένους που είχαν ισχυρότερα εργαλεία και άλογα με άρματα έναντι των γηγενών. Η επικράτησή τους σήμαινε και την επικράτηση της νέας θρησκείας και των νέων εθίμων. Ο Δίας και μαζί του όλο το δωδεκάθεο έγιναν η πανελλήνια θρησκεία. Η Μεγάλη Μητέρα ξεχάστηκε κι έγινε απλά η Ήρα, η όμορφη γυναίκα του Δία, αλλά ζηλιάρα και προστάτιδα της οικογένειας.
Η νέα κατάσταση σταθεροποιήθηκε γύρω στο 1.600-1.400 π.Χ. κι ήταν ο Μυκηναϊκός πολιτισμός που κορυφώθηκε εκείνη την εποχή. Ο Τρωικός πόλεμος ήταν ίσως η τελευταία του πράξη στα τέλη του 13ου αι. π.Χ.. Στην συνέχεια, βέβαια, με την σειρά του κι αυτός καταστράφηκε με την κάθοδο των επίσης Ελλήνων και πατριαρχικών Δωριέων λίγο πριν και λίγο μετά το 1.000 π.Χ..
********************************
Αφορμή για την παραπάνω ιστορική αναδρομή στάθηκε η χρονολογική τοποθέτηση της αργοναυτικής εκστρατείας και το πολιτιστικό-θρησκευτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο εκτελέστηκε αυτή η πρωτόγνωρη και απίθανη για την εποχή της αποστολή. Με βάση λοιπόν και τα παραπάνω αλλά και όλη την γενεαλογία των μυθολογικών κύκλων (θηβαϊκός, αργολικός, αιτωλικός κτλ) και φυσικά τα γραπτά των αρχαίων συγγραφέων (κυρίως του Απολλώνιου του Ρόδιου) η Αργοναυτική εκστρατεία πρέπει να συνέβη γύρω στο 1.300 π.Χ., πριν από τα Τρωικά και την κάθοδο των Δωριέων.
Η διαμάχη του Δία και της Μεγάλης Μητέρας, πατριαρχίας και γυναικοκρατίας, Μινύων κι Αχαιών με Πελασγούς και Πρωτοέλληνες έχει τελειώσει με νίκη των φυλών της πατριαρχίας, με τους πατριαρχικούς θεούς κυρίαρχους αλλά με σοβαρούς θύλακες αντίστασης ακόμη όπου οι θεές της μητριαρχίας κυριαρχούσαν ακόμη. Ο Εύξεινος τότε αποκαλούμενος Άξενος) Πόντος είναι απροσπέλαστος καθώς ο Βόσπορος (οι αποκαλούμενες Συμπληγάδες ή Κυανές Πέτρες) είναι απροσπέλαστες από νότο προς βορά λόγω των ισχυρών ρευμάτων. Η διέλευση από το Αιγαίο στον Άξενο Πόντο γίνεται μόνο μέσω ξηράς, πράγμα που κάνει την Τροία κυρίαρχη αυτών των μετακινήσεων και προκαλεί την κατοπινή εκστρατεία των Αχαιών εναντίον της.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο ξεκίνησε μια περιπέτεια πενήντα περίπου ηρώων με επικεφαλής τον Ιάσωνα για την επαναφορά του χρυσόμαλλου δέρατος στον τόπο από όπου ξεκίνησε, στον Ορχομενό και τον ναό του Δία στο παρακείμενο Λαφύστιο όρος.
Η Αργοναυτική εκστρατεία συνέβη γύρω στο 1.300 πΧ. πριν τα Τρωικά και τους Δωριείς. Οι διαμάχες του Δία και της Μεγάλης Μητέρας, της πατριαρχίας και της γυναικοκρατίας, των Αχαιών με τους Πελασγούς έχουν τελειώσει με νίκες των φυλών της πατριαρχίας, με τους θεσμούς τους κυρίαρχους αλλά με σοβαρούς θύλακες αντίστασης εκεί όπου οι θεές της μητριαρχίας κυριαρχούσαν ακόμη.
Θα αναφερθώ σε αυτήν προσεχώς αν υπάρξει ενδιαφέρον.
Στην φωτογραφία η Αργώ, το πλοίο των αργοναυτών, όπως έχει ανακατασκευαστεί σήμερα και βρίσκεται στον Βόλο, περίπου στο σημείο εκκίνησης του εγχειρήματος, την Ιωλκό.
