Ακούγεται απρόσμενο αυτό που αναφέρθηκε πιο πριν κι όμως ο Ηετίων έπαιξε σημαντικό ρόλο σε μια κρίσιμη καμπή της ελληνικής κοινωνίας. Ήταν βασικός κρίκος, και μάλιστα εναρκτήριος, σε μια διαδικασία που παγκοσμίως αποκαλείται “ελληνικό θαύμα” και αφορά σε όλα τα πολιτικά και πολιτιστικά γεγονότα που αποτελούν την βάση του δυτικού πολιτισμού. Φυσικά δεν είναι κάποιο “θαύμα” αυτό που έγινε στην αρχαία Ελλάδα τους 5ο και 4ο π.Χ., είναι κάτι απόλυτα εξηγήσιμο και θα μιλήσουμε γι αυτό παρακάτω. Το βέβαιο είναι πως στην θαυμαστή κλασική εποχή επικρατούσε παντού σε όλη σχεδόν την Ελλάδα το πολίτευμα της δημοκρατίας. Μαζί της αναπτύχθηκαν όλα τα είδη του λόγου και της τέχνης και ανήλθε η φιλοσοφία στο τελειότερό της επίπεδο. Η δημοκρατία κι η απίστευτη άνθιση πολιτικής και πολιτισμού ήταν αλληλένδετα φαινόμενα και η σειρά διασύνδεσης έχει μεγάλη σημασία. Δεν ήταν ο πολιτισμός που έφερε την δημοκρατία αλλά το αντίθετο, η δημοκρατία έφερε τον πολιτισμό. Θα το δούμε κι αυτό αναλυτικά στα επόμενα κεφάλαια. Όμως θα αναφέρουμε κι από τώρα μερικά στοιχεία αυτής της σχέσης.
Πρώτα από όλα να περιγράψουμε τι σημαίνει δημοκρατία, γιατί υπάρχει μεγάλη σύγχυση στους ορισμούς. Ονομάζουμε δημοκρατίες σήμερα καθεστώτα όπως ο κοινοβουλευτισμός που δεν είναι παρά μια συρρικνωμένη μοναρχία ή ολιγαρχία. Όμως δημοκρατία είναι το πολίτευμα όπου α) ο Πολίτης αποφασίζει για όσα τον αφορούν στην Εκκλησία του Δήμου ή στην Βουλή, β) είναι δικαστής ο ίδιος και γ) είναι επίσης ο ίδιος άρχων της πόλης όχι με εκπροσώπους του αλλά με την δική του αυτοπρόσωπη συμμετοχή.
Αυτό ισχύει για κάθε αξίωμα. Κάθε πολίτης γίνεται Πρόεδρος ή υπουργός ή Βουλευτής ή σύμβουλος ή δικαστής ή τελετάρχης όταν έρχεται η σειρά του. Όλοι καταλαμβάνουν όλα τα αξιώματα με κλήρωση. Κανείς δεν είναι υπήκοος κανενός, όλοι ασκούν εξουσία και γι αυτό ακριβώς είναι όλοι Ελεύθεροι. Όποιος δεν ασκεί εξουσία δεν είναι ελεύθερος. Αυτό ήταν για τους Έλληνες η κύρια διαφορά τους από τους βαρβάρους. Βάρβαροι ήταν όποιοι δεν είχαν δημοκρατία. Στους Ολυμπιακούς αγώνες μετείχαν μόνο οι ελεύθεροι Έλληνες1, δηλαδή οι Πολίτες των πόλεων που είχαν δημοκρατία.
Ας δούμε τώρα γιατί η δημοκρατία παράγει πολιτισμό.
Ένα τεράστιο επίτευγμα των Ελλήνων ήταν η γραφή, κι η γραφή είναι αποτέλεσμα της δημοκρατίας. Όταν ο Πολίτης αποφασίζει για όλα τα θέματα της Πόλης στην Εκκλησία του Δήμου ή την Απέλλα (την σπαρτιατική εκκλησία του δήμου) αλλά επί πλέον κυβερνά ο ίδιος αναλαμβάνοντας με κλήρωση όλα τα πολιτειακά αξιώματα, τότε για να λειτουργήσει το πολίτευμα πρέπει ο Πολίτης να γνωρίζει ανάγνωση και γραφή. Όλοι οι Πολίτες αποφασίζουν, άρα πρέπει να διαβάζουν τα νομοσχέδια που ετοιμάζει η Βουλή, να βλέπουν τους νόμους που έχουν ψηφίσει γραμμένους σε στήλες και να βλέπουν τους πιο παλιούς νόμους. Κι αφού όλοι κυβερνούν, περνώντας από όλες τις θέσεις εξουσίας, έστω και για μικρό διάστημα ο καθένας, πρέπει να δίνουν αναφορά για τις πράξεις τους και να συντάσσουν τους απολογισμούς τους, άρα όλοι πρέπει να ξέρουν να γράφουν. Είναι φανερό ότι η δημοκρατία για να λειτουργήσει χρειάζεται την γραφή και γι αυτό την δημιουργεί.
Παίρνει, λοιπόν, η δημοκρατία τα φοινικικά γράμματα και τα τροποποιεί έτσι ώστε να μπορεί να εκφράσει με πιο απλό τρόπο την γλώσσα. Όχι πλέον ιδεογράμματα που είναι γλώσσα ελάχιστων ιερέων που κρατούν τη γνώση περίκλειστη. Ούτε συλλαβογράμματα της Γραμμικής Α και Β που είναι επίσης πολλά και δεν έχουν ακρίβεια στην απόδοση της γλώσσας. Με το νέο αλφάβητο, όπως τροποποιήθηκε στην Ελλάδα, η γραφή μπορεί να γίνει κτήμα του Δήμου, δηλαδή ολόκληρου του λαού. Κάθε πολίτης μπορεί άνετα να διαβάζει τους χαραγμένους νόμους για να ξέρει τι ψήφισε και μπορεί να γράφει τους απολογισμούς του για την περίοδο που άσκησε εξουσία ώστε να λογοδοτεί. Η γραφή δεν είναι υπόθεση ολίγων ιερέων, μιας ελίτ που κυβερνά, αλλά όλου του λαού γιατί όλος ο λαός κυβερνά σε μια δημοκρατία.
Μετά την γραφή, ας δούμε την σχέση της δημοκρατίας με την ελευθερία του λόγου και την ελευθερία των κινήσεων του κάθε ατόμου. Εκ των πραγμάτων η δημοκρατία εξαφανίζει κάθε είδος λογοκρισίας. Αφού είναι όλοι άξιοι να κυβερνούν, μπορούν όλοι να εκφράζουν τη γνώμη τους. Ούτε ιερά βιβλία ούτε απαγορεύσεις μπορεί να υπάρχουν για τους Πολίτες μιας δημοκρατίας. Στην Ελλάδα δεν υπήρξε ούτε Βίβλος, ούτε Κοράνι, ούτε Ευαγγέλιο, ούτε καμιά Ιερή Γραφή όπως στους Αιγύπτιους, Πέρσες, Ινδούς κλπ. Ο καθένας μπορούσε να λέει τη γνώμη του ελεύθερα και τα καλύτερα μυαλά επικρατούν με την πειθώ και όχι με βία.
Ας δούμε τώρα πώς έγινε το “ελληνικό θαύμα”. Με τον Πολίτη υπεύθυνο, εξουσιαστή του εαυτού του κι όχι υπήκοο μιας μοναρχίας ή μιας ολιγαρχίας, με την γραφή κτήμα του και με την απόλυτη ελευθερία της γνώμης του, το πλαίσιο για την δημιουργία του “ελληνικού θαύματος” έχει ολοκληρωθεί. Η φιλοσοφία μπορεί πια να ανθίσει από λόγιους σοφούς και να γίνει κτήμα όλων. Η διάδοση του πολιτισμού, της τέχνης και της ρητορείας δεν έχει όρια, Το “θαύμα” είναι πλέον εξηγήσιμο και συμβαίνει εδώ, στην Ελλάδα, σ’ εκείνους τους αιώνες. Είναι κάτι ξεχωριστό και μοναδικό σε όλη την ιστορία της ανθρωπότητας, όχι γιατί οι Έλληνες είναι ράτσα ξεχωριστή, ούτε γιατί εδώ ο ήλιος κι η θάλασσα λάμπουν πιο δυνατά από αλλού, αλλά, γιατί εδώ υπάρχει το μόνο πολίτευμα που βγάζει Πολίτες και όχι υπηκόους, η δημοκρατία.
Πώς όμως φτάσαμε στη δημοκρατία; Το πολίτευμα δεν είναι η ξαφνική ανακάλυψη μιας διάνοιας, ούτε το επιβάλλουν οι θεοί ή οι εξωγήινοι. Η δημοκρατία, δηλαδή η ευθύνη όλων για την κοινότητα κι η συναρχία όλων των μελών της κοινότητας ήταν πολύ παλιές ιδιότητες όλων των ανθρώπινων κοινωνιών. Ο ανδροκρατικός και πατριαρχικός χαρακτήρας ήρθε στις ανθρώπινες κοινωνίες όταν οι νομάδες εγκαταστάθηκαν σε μόνιμους τόπους κι άρχισαν να πολεμούν μεταξύ τους είτε για να κλέψουν το φαγητό του γείτονα ή για να ιδιοποιηθούν τα πλεονάσματά του. Δημιουργήθηκαν έτσι οι κάστες των ισχυρών και πλουσίων έναντι των φτωχών κι αδυνάτων. Το επόμενο βήμα των ισχυρών ήταν η ιδιοποίηση της εξουσίας από τους λίγους ευγενείς ή από τον ένα και μοναδικό μονάρχη-ισόθεο που κι αυτός στηριζόταν σε ορισμένες κάστες, πλουσίων ή ιερέων. Πάντοτε με τα όπλα και πάντα με την επιβολή της κρατικής βίας. Αυτή η διαδικασία παρατηρείται σε ολόκληρη την ανθρωπότητα στα πρώτα στάδια του πολιτισμού των μετάλλων. Ξεκίνησε και στην αρχαία Ελλάδα κι οδήγησε στην επικράτηση της αριστοκρατίας και την επιβολή μιας ολιγαρχίας ή μοναρχίας, όπως έγινε σε δύση και ανατολή. Όμως η ιδιαιτερότητα είναι ότι αυτή η τάξη ανατράπηκε εδώ στην Ελλάδα (παρομοίως και στην Ρώμη αλλά αργότερα και με τρόπο όχι τόσο απόλυτο) γύρω στο τέλος των αρχαϊκών χρόνων. Τον 6ο αι. π.Χ. στη νότια Ελλάδα άρχισαν πλέον να επικρατούν οι δημοκρατίες. Τον 5ο και 4ο αι. π.Χ. τα πολιτεύματα της ισονομίας και εν τέλει της δημοκρατίας επικράτησαν ολοκληρωτικά κι έκαναν το ελληνικό θαύμα δυνατό.
Η πλήρης δημοκρατία λειτούργησε γύρω στα 150-200 χρόνια κι αξίζει να σημειωθεί ότι, μετά την γέννησή της από τους Έλληνες, ακολούθησε ο θάνατός της που επήλθε και πάλι από τους Έλληνες στα τέλη του 4ου αι. π.Χ.. Η δημοκρατία πρώτα εξευτελίστηκε και τελικά καταργήθηκε από τον Φίλιππο τον Β’ και τον Αλέξανδρο τον Μεγάλο και τους Μακεδόνες. Οι Ρωμαίοι απλά την αποτελείωσαν. Βεβαίως το τέλος της δημοκρατίας και του ελληνικού θαύματος συνοδεύτηκε από την εκπληκτική διάδοση των επιτευγμάτων του σε ολόκληρο τον γνωστό τότε κόσμο. Η ελληνιστική εποχή και η ρωμαϊκή (καλύτερα να λέμε ελληνορωμαϊκή) στηρίχτηκαν σε έναν σπουδαίο πολιτισμό που η δημοκρατία είχε κάνει εφικτό.
Ας ξαναγυρίσουμε όμως στην γέννηση της δημοκρατίας. Μετά τους “σκοτεινούς” επονομαζόμενους αιώνες (12ο έως 8ο π.Χ.) είχαν επικρατήσει παντού οι αριστοκράτες. Η διαδικασία της ανατροπής τους και της νίκης της δημοκρατίας στην νότια κυρίως Ελλάδα και στις αποικίες της δεν έγινε με ένα μαγικό ραβδί. Οι αριστοκράτες κατείχαν τις καλύτερες γαίες, είχαν τα μεγαλύτερα εισοδήματα, ήταν ιππείς κι είχαν εξοπλισμό που δεν διέθεταν οι θήτες (ο λαός). Είχαν την δύναμη στα χέρια τους και η φυσιολογική τους εξέλιξη θα ήταν να εγκαθιδρύσουν απολυταρχικά συστήματα εξουσίας όπως έγινε στην ανατολή ή ισχυρές ολιγαρχίες πατρικίων όπως έγινε στη Ρώμη. Φυσικά δεν εννοούσαν να αφήσουν τις θέσεις τους. Για να εγκαθιδρυθεί η δημοκρατία έπρεπε ο δήμος (ο λαός) να πάρει στα χέρια του την εξουσία με την βία κι αυτή δεν ήταν μια απλή διαδικασία. Εξ άλλου αν ήταν εύκολο, τότε συνέβαινε κι αλλού. Πουθενά στον κόσμο όμως και ποτέ άλλοτε δεν υπήρξε δημοκρατία, όχι κατ' όνομα αλλά αληθινό πολίτευμα στο οποίο οι Πολίτες και αποφασίζουν και κυβερνούν και δικάζουν αναλαμβάνοντας με την σειρά και με κλήρωση όλα τα αξιώματα και τις ευθύνες, δηλαδή όλες τις εξουσίες της Πολιτείας τους.
Στην ανατροπή των αριστοκρατών σημαντικό ρόλο έπαιξαν οι Τύραννοι. Σε κάποιες περιπτώσεις δεν χρειάστηκαν τυραννίες για να εκπέσουν οι αριστοκράτες και να γίνουν αναγκαίες νομοθετικές ρυθμίσεις υπέρ των θητών, αλλού όμως χρειάστηκε. Σε μια σειρά από πόλεις, τύραννοι έδιωξαν τους πλούσιους από την εξουσία και μερικές φορές τους φέρθηκαν με μεγάλη βία και πολύ σκληρά, εν ονόματι των πολιτών. Βέβαια, κι αυτοί δεν εγκατέλειψαν ειρηνικά την εξουσία. Με την ανατροπή τους όμως εγκαθιδρύθηκαν τα δημοκρατικά καθεστώτα που έφεραν την Ελλάδα στο απόγειο του πολιτισμού. Η τυραννία έδιωξε τους αριστοκράτες και δεν απέμενε πλέον παρά να εκδιωχθεί ο τύραννος για να περιέλθει η εξουσία στα χέρια του δήμου, των Πολιτών.
Ο Ηετίων ήταν ένας παράγοντας σημαντικός σε όλη αυτή τη διαδικασία. Γιος του ο πρώτος τύραννος της Κορίνθου, ο Κύψελος, που όχι μόνο έδιωξε τους αριστοκράτες από την πόλη, σε εξορίες ή αναγκαστικούς αποικισμούς αλλά ακολούθησε και μια πολιτική που σήμερα θα την λέγαμε φιλολαϊκή.
Εγγονός του Ηετίωνα ήταν ο Περίανδρος, τύραννος κι αυτός της Κορίνθου μετά τον Κύψελο, ένας εκ των επτά σοφών της αρχαίας Ελλάδας κι αίτιος πολλών επιτευγμάτων στην πόλη του, ακόμη και για την δίολκο στον Ισθμό. Τρία χρόνια μετά τον Περίανδρο ήρθε και στην Κόρινθο η δημοκρατία.
Δεν ήταν όμως μόνο πρόγονος των τυράννων που έστρωσαν τον δρόμο για τη δημοκρατία ο Ηετίων. Ήταν αυτός που εμπνεύστηκε την ιδέα της αντίστασης στο καθεστώς των αριστοκρατών, των Βακχιαδών, κι αυτός που έκανε δυνατή την εκδίωξή τους χάρη στον γάμο του με μια Βακχιάδα. Μόνον έτσι ο γιος του έφτασε να γίνει πολέμαρχος στην Κόρινθο κι επέβαλε την εξουσία του. Με την ευκαιρία που ήταν διοικητής των οπλιτών, και με την βοήθειά τους αλλά και με τους Αχαιούς που βρίσκονταν για πολλά χρόνια υπό την σκιά των Δωριέων, ανέτρεψε την καθεστηκυία τάξη. Ο Ηετίων ήταν που είχε εμπνεύσει στον Κύψελο την επιθυμία να ανατρέψει το καθεστώς. Ήταν κι ο ίδιος εμπνευσμένος από τον δικό του πατέρα τον Εχεκράτη. Ο Ηετίων επίσης έδωσε στον Κύψελο την ευκαιρία να γίνει πολέμαρχος καθώς τον είχε κάνει κι αυτόν Βακχιάδη, από την πλευρά της μάνας του, όταν παντρεύτηκε την Βακχιάδα Λάβδα, κάτι που εθεωρείτο απίθανο να συμβεί ποτέ.
Όλα αυτά δείχνουν πως ο Ηετίων είναι ένα πρόσωπο κομβικό για τις εξελίξεις στην Κόρινθο και τον ελληνικό χώρο; Δείχνουν ακόμα ότι εκείνη η εποχή ήταν πολύ κρίσιμη για την κατοπινή Ελλάδα και το θαύμα της. Δεν είναι λοιπόν μόνο το τυχαίο γεγονός πως η Ηετιώνεια Πύλη στέκει απέναντι από το μπαλκόνι μου που μας κάνει να δεχτούμε τον Ηετίωνα για ξεναγό μας. Αυτή η εποχή έχει ένα ειδικό ενδιαφέρον το οποίο το διερευνά ενδελεχώς αυτό το βιβλίο κι οδηγός σε αυτή την εξερεύνηση θα είναι ο Ηετίων.
