ΙΔΙΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΟΤΕ ΚΑΙ ΤΩΡΑ

ΕΠΕΤΕΙΑΚΟ

Πριν 10 χρόνια, ήμουν μεταπτυχιακός φοιτητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιά, στο τμήμα Ναυτιλίας. Τότε, το μακρινό 2008, ήταν θέμα επικαιρότητας ο περίφημος Νόμος Πλαίσιο που ήθελε να ρυθμίσει τα της Παιδείας. Εγώ θα ψήφιζα για πρώτη μου φορά σε φοιτητικές εκλογές. Έγραψα για την περιπέτειά μου στο τότε μπλογκ που είχα με τίτλο "Προσωπική σελίδα! Γιώργος Τσιρίδης".

Παραθέτω εκείνη την ανάρτηση (29 Μαΐου 2008)

*****************

Μια φορά θα ψήφιζα κι εγώ ....

...
Στις εκλογές του 1972 σαμποτάραμε τα σχέδια της χούντας
Το 1975 πήγα φαντάρος και πήρα πτυχίο χωρίς να προλάβω "ελεύθερες φοιτητικές εκλογές"
Θα ψήφιζα για πρώτη μου φορά τώρα, ως μεταπτυχιακός, στα 55 μου, στο Πανεπιστήμιο Πειραιά. Από τη μια η απίστευτα μεγάλη δυσκολία για πάρκινγκ κι από την άλλη τα καπνογόνα και οι φασαρίες το μεσημέρι της Τετάρτης, μου στέρησαν και αυτή την ευκαιρία φέτος.
...
Φυσικά, το θέμα δεν είναι αν θα ψήφιζα ή όχι εγώ στην εκλογή των πρυτανικών αρχών, αλλά τα επεισόδια καθεαυτά και οι συνέπειες αυτών των επεισοδίων. Δεν μου αρέσει που η Παιδεία στην Ελλάδα βρίσκεται σε κατάσταση όχι ιδιαίτερα καλή, λυπάμαι που το επίπεδο της εκπαίδευσης δεν βελτιώνεται και φοβάμαι πως θα πρέπει να περάσουν πολλά χρόνια πριν φανεί στον ορίζοντα μια πραγματική βελτίωση στην εκπαίδευση γενικότερα. Νομίζω ότι τα επεισόδια καθόλου δεν βοηθούν σε μια κίνηση προς τα εμπρός. Δεν τα καταδικάζω ΑΥΤΟΔΙΚΑΙΩΣ γιατί δήθεν κάθε μορφής βία είναι καταδικαστέα. Αν έβλεπα ότι θα μπορούσαν κάποια σπασμένα κεφάλια να ξεκουνήσουν την κατάσταση και να ξυπνήσουν κάποια αίματα, θα τα υποστήριζα ακόμα και με τον κίνδυνο να τα υποστώ κι εγώ στο πετσί μου. Όμως δεν βλέπω κάτι τέτοιο. Νομίζω ότι απλά θα απαξιώσει τα ελληνικά πανεπιστήμια στα μάτια των ξένων και θα απομακρύνει ανθρώπους -σε κάθε επίπεδο- που θα μπορούσαν να είναι χρήσιμοι.
...
Διάβασα στο "Βήμα" την Κυριακή για τη διδασκαλία των μαθηματικών αλλά και για τη διδασκαλία όλων των μαθημάτων γενικότερα. Μαθαίνουμε τους μαθητές να λύνουν ασκήσεις -έλεγε ο συγγραφέας- και τους προπονούμε έτσι για να μπορούν να αντιμετωπίσουν πραγματικά προβλήματα. Όμως τους κρατάμε στο επίπεδο αυτό χωρίς να προχωράμε στο επόμενο βήμα. Είναι σαν τους ποδοσφαιριστές που τους καίμε στη προθέρμανση χωρίς τελικά να τους ρίξουμε στον αγώνα. Δεν εφαρμόζουν τίποτε από όσα μαθαίνουν στην πραγματική ζωή, έτσι ώστε να τους φανούν ελκυστικά. Ένα μαθητής σε μια τηλεόραση έξω από εξεταστικό κέντρο το είπε πολύ καλά. «Μας υποχρεώνουν να διαβάσουμε αντί να μας κάνουν να θέλουμε να διαβάσουμε». Χρειάζεται αλλαγή από το Δημοτικό κυρίως αλλά και σε όλες τις υπόλοιπες βαθμίδες. Και αυτή η αλλαγή όχι μόνο δεν έρχεται, αλλά αντίθετα απομακρύνεται όταν στα Πανεπιστήμια βασιλεύει ο νόμος των γηπέδων.
...
Καλή η αντίθεση στο Νόμο Πλαίσιο αλλά δεν πρόκειται να καταργηθεί με τον τρόπο αυτό. Αυτό πιστεύω και γι αυτό δεν μου άρεσαν τα επεισόδια. 

***********

Αυτά έγραφα στο τέλος του Μάη του 2008 στο μπλογκ μου, αυτά θα έλεγα και σήμερα αν με ρωτούσαν για τα θέματα παιδείας. Θα πει κανείς: «Σταθερότητα!» Άλλος θα πει: «Στασιμότητα!» 

Εγώ θα σας θυμίσω τον κ. Κούινερ (του Μπέρτολντ Μπρέχτ):

Είπαν στον κ. Κούινερ. «Πέρασαν τόσα χρόνια και δεν αλλάξατε καθόλου!» Κι ο κ. Κούινερ είπε: «Ωχ!»

Η πόλις εάλω

Στις 29 Μαΐου 1453, πεντακόσια χρόνια πριν γεννηθώ (που θα προλάβαινα το κακό), μας πήρε την Πόλη ο πρόγονος του Ερντογάν, ο Μωάμεθ ο Β'. Η Κωνσταντίνου Πόλη ήταν η πρωτεύουσα του νέου ελληνισμού μετά την οριστική κατάπτωση του αρχαίου. Είναι το ένα από τα δυο πόδια στα οποία στηρίχτηκε το σύγχρονο νεοελληνικό κράτος. Το άλλο είναι η Ακρόπολη.

Για να μην μπερδευόμαστε, ο αρχαίος ελληνισμός κατέπεσε από τους χριστιανούς Ρωμαίους και εκμηδενίστηκε ολοσχερώς σαν πολιτισμός και σύστημα ζωής. Τυπικά, αυτό συνέβη το 146 π.Χ. όταν οι Ρωμαίοι νίκησαν την Αχαϊκή Συμπολιτεία, κατέστρεψαν (ισοπέδωσαν) την Κόρινθο κι έκαναν την Ελλάδα επαρχία της ήδη ρωμαϊκής Μακεδονίας. Ωστόσο μέχρι τον 4ο και τον 5ο αιώνα υπήρχαν ακόμα Έλληνες. Μετά άρχισε η συστηματική και ολοσχερής εξαφάνισή τους από προσώπου γης. Ο Ελληνισμός αντικαταστάθηκε από την Ορθοδοξία η οποία μετάλλαξε (μέσω γλώσσας και DNA) τους Ρωμαίους σε Ρωμιούς και κατά συνέπεια σε Νεοέλληνες.

Στη συνέχεια, ότι έπαθαν οι Έλληνες από τους Ρωμιούς, το έπαθαν οι Ρωμιοί από τους Τούρκους. Ο ρωμαϊσμός αντικαταστάθηκε από τον ραγιαδισμό. Μέσα στις συνθήκες της σκλαβιάς, προέκυψε ο νέος (σύγχρονος) ελληνισμός σαν μια μείξη Ρωμιών, Αρβανιτών και Βλάχων, με ορθόδοξη πίστη και κοινή αντισουλτανική (αντιοθωμανική) συνείδηση. Ρωμιοί, όπως ο Κοραής, Φαναριώτες, όπως ο Υψηλάντης και Βλάχοι, όπως ο Ρήγας, έβαλαν κυρίως τις ιδέες και το χρήμα ενώ οι χριστιανοί Αρβανίτες όπως η Μπουμπουλίνα έβαλαν κυρίως τα όπλα. Το νέο ελληνικό έθνος ξεσηκώθηκε κι απάντησε στην αποφράδα ημέρα της 29ης Μαΐου 1453 με την 25η Μαρτίου 1821.

Σήμερα είναι η μέρα που μπορούμε να αναπολήσουμε παλιές δόξες και τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο που έπεσε μαχόμενος στα τείχη της πόλης με 8.000 ηρωικούς υπερασπιστές (εκ των οποίων πολλοί Λατίνοι) την ώρα που στα μοναστήρια στοιβάζονταν εκατοντάδες χιλιάδες μοναχοί που προσπαθούσαν να σώσουν το "έθνος" ή το τομάρι τους.

Μετά την Πόλη, για λίγα ακόμη χρόνια συνέχισε να υπάρχει ελεύθερο ελληνικό κράτος στον Πόντο. Ήταν η αυτοκρατορία της Τραπεζούντας που έζησε ως τις 15 Αυγούστου του 1461, όταν, μετά από πολιορκία, παραδόθηκε στον Μωάμεθ Β' κι αυτή.

Βασανισμένες ψυχές!

Σήμερα αναρτώ ένα άρθρο του φίλου μου Φάνη Αναβάλογλου. Το έδωσε για δημοσίευση και στο μπλογκ "Σταγόνα", αλλά μου επιτρέπει να το δημοσιεύσω κι εγώ. Θέτει ένα ερώτημα που μου κίνησε και μένα την περιέργεια. Είναι λίγο προκλητικός ο τρόπος που το θέτει αλλά του συγχωρώ την ασέβεια λόγω ηλικίας και εγνωσμένης ευφυίας. Για να δούμε αν θα υπάρξει απάντηση.

ΤΙΤΛΟΣ: Τι ψυχή θα παραδώσεις μωρέ;

Θαρρώ πως είναι πολύ δύσκολο να μαντέψουμε τι ακριβώς έχει στο μυαλό του, καθένας που με θέρμη υπερασπίζεται το δικαίωμα στην ελευθερία του Λόγου.

Υπάρχουν κάποιοι λίγοι, αγύριστα κεφάλια, που πιστεύουν ότι ο κάθε άνθρωπος δικαιούται να λέει ό, τι θέλει με ελευθερία απόλυτη, δίχως όρια, χωρίς καμία απαγόρευση, χωρίς αυτοπεριορισμούς, μακριά από διακρίσεις σε λέξεις κολάσιμες  ή καλαίσθητες, σε φράσεις χυδαίες ή ευπρεπείς. Με λίγα λόγια, όταν σκεφτόμαστε κάτι, το ρίχνουμε στα ακροατήρια κι οποιανού του αρέσει.

Ποιός έχει αλήθεια το δικαίωμα να φιμώσει αυτόν τον απαλλαγμένο από φόβους και υπολογισμούς ελεύθερο λόγο, ακόμα κι αν συχνά-πυκνά ξεπερνάει τα όρια της κοινωνικής ανοχής, άλλοτε επαινώντας και άλλοτε καθυβρίζοντας;

Σ' αυτά τα αγύριστα κεφάλια, εκτός από 'μένα που ανήκω παιδιόθεν, προχείρως ξεχωρίζω και δύο άλλα άτομα, εντελώς διαφορετικά μεταξύ τους, δυο φάτσες ηλεκτροφόρες και πολυσυζητημένες.

Ο ένας, είναι ο Μητροπολίτης Καλαβρύτων και Αιγιαλείας Αμβρόσιος κι ο άλλος , ο καθηγητής και όχι μόνο, Κώστας Ζουράρις.

Λόγω επικαιρότητας, θέλω να απευθύνω σχεδόν λακωνικά, τον δικό μου ελεύθερο λόγο, μόνο προς τον Άγιο Καλαβρύτων.

Σεβασμιότατε, ανήκετε στους ολίγους τολμηρούς και άφοβους Δεσποτάδες. Διαλαλείτε με κάθε ευκαιρία αυτά που δογματικά ή μη, πιστεύετε επικεντρώνοντας τον λόγο σας κυρίως σε δύο θεματικές ενότητες: στην λατρεία σας για τα φασιστικά-ρατσιστικά ιδεώδη και στο μίσος σας για τους μετανάστες, τους αριστερούς και τους ομοφυλόφιλους.

Θα μείνω στους ομοφυλόφιλους που είναι και το φόρτε σας.

Επιμένετε να δικαιολογείτε αυτό το μίσος (αψηφώντας βέβαια το του Χριστού "αγαπάτε και τους εχθρούς υμών"), θεωρώντας την ομοφυλοφιλική σχέση ως παρέκκλιση από τα εκ Θεού  ορισθέντα, ως εκτροπή από τα εν τη φύσει ισχύοντα. Άρα, ομοφυλόφιλος ίσον φουλ αμαρτωλός, ίσον επικίνδυνος και άρα εις το πυρ το εξώτερον κι ακόμα παραπέρα. Και αφού δεν σας επιτρέπουνε να τον ξαπλώσετε ανάσκελα ας τον πατήσει ένα αυτοκίνητο.

Εγώ μαζί σας είμαι Δέσποτα! Παντού και πάντα λέω και ξαναλέω ότι, όπως όλοι, έχετε και σεις κάθε δικαίωμα να λέτε αυτά που θέλετε και όσα άλλα, ακόμη πιο ανατριχιαστικά. Κανείς δεν νομιμοποιείται να σας βουλώνει το στόμα. Πάνω απ' όλα η ιερότητα της ελευθερίας του Λόγου. Έχουμε και λέμε λοιπόν. Εσείς Σεβασμιότατε, θέλετε να μιλάτε ελεύθερα και ανεμπόδιστα και να δέεσθε για την έλευση της ώρας που θα κρεμάτε ανάποδα κυρίως ομοφυλόφιλους προς αποκαθαρισμόν του τόπου από τα κουσούρια των πάσης φύσεως ανωμάλων. Ωραία!

Νομίζω όμως ότι είναι έντιμο, δίκαιο και ηθικό να βγάζετε και σεις προθύμως στο προσκήνιο και τα δικά σας κουσούρια, εάν και εφόσον φυσικά, Θεός φυλάξοι, υπάρχουνε τέτοια.

Η μοίρα επεφύλαξε η αρχή να γίνει απ' αυτή την ηλεκτρονική επαφή μας. Πείτε μας λοιπόν Δέσποτα: με ποιόν τρόπο στην ζωή σας ικανοποιείτε την θεία αναστάτωση, το θείο ηφαίστειο που το λέμε ένστικτο της διαιώνισης του είδους, την ώρα που αυτό εκρήγνυται και σας στέλνει βιαίως στο άλλο φύλλο; Οι προσφερόμενες λύσεις του τυραννικού προβλήματος δεν είναι δα και πολλές. Αν αφαιρέσουμε την συνεύρεσή σας μετά  γυναικός τινός που λόγω ιερατικού σας αξιώματος, τουλάχιστον επισήμως, απαγορεύεται, μένουν άλλες τέσσερις:

Η πρώτη χρονολογικά, είναι η λύση που μας εισάγει, με τρόπο διόλου φυσικό, στις ηδονές και τα βάσανα του ερωτικού ενστίκτου. Είναι η πρώτη μας αγάπη, ο αυνανισμός

Άλλη λύση είναι η ομοφυλοφιλική ερωτική σχέση.

Μια ακόμα με πολλά τραγικά θύματα, είναι δυστυχώς η παιδοφιλία. Σπάνια αλλά υπαρκτή.

Άλλη μια λύση είναι η λεγόμενη εγκράτεια που εγώ δεν πολυπιστεύω στην ύπαρξη της. Την θεωρώ ως δήλωση προς απόκρυψη ενοχικών ολισθημάτων. Η περίπτωση της ανικανότητας από παθολογικά αίτια, οργανικά ή ψυχολογικά, παίζει με πολλές πιθανότητες να δημιουργεί δυστυχίες.

Όποια περίπτωση ταιριάζει με τον δικό σας βίο, θα την δεχτούμε Σεβασμιότατε ως ειλικρινή, όταν φυσικά θελήσετε να την βγάλετε στη φόρα, όπως οφείλει να πράξει ένα σεβαστό πρόσωπο που αγωνίζεται χρόνια για το δικαίωμα στην ελευθερία του Λόγου όπως ελόγου σας.

Εναγωνίως αναμένουμε την γενναία εξομολόγησή σας.

Αθάνατη Ελλάδα!

ΙΛΙΝΤΕΝ

Δεν πρόλαβε να βγει ένα όνομα που θα μπορούσε να είναι καλή συμβιβαστική λύση μεταξύ Ελλάδας και Σκοπίων και το έκαψαν όλοι. Η δημοκρατία του Ίλιντεν χαρακτηρίστηκε αρχικά ως "επιτομή του αλυτρωτισμού" από τον Βενιζέλο. Μετά από λίγες ώρες το είπε "επιτομή του αλυτρωτισμού" η Φώφη. Μετά από μια μέρα ο Μητσοτάκης, το είπε "επιτομή του αλυτρωτισμού" κι αυτός. 

[Παρένθεση: Για τον Βενιζέλο δεν λέω, αλλά, οι άλλοι δυο ξέρουν τι θα πει "επιτομή";]

Βγήκε και το ΒεΜεΡο των Σκοπίων να απορρίψει κι αυτό την "ιδεολογία" του, την επιτομή του αλυτρωτισμού ... Αλήθεια κύριε Βενιζέλο, γιατί το ΒεΜεΡο απέρριψε μια ονομασία που εξυπηρετεί τον αλυτρωτισμό του; Υπάρχει απάντηση; Μμμμ ... δύσκολα βάζω, ε;

ΜΠΟΥΤΑΡΗΣ

Ο δήμαρχος της Θεσσαλονίκης έχει απόψεις για τους Τούρκους, τους Εβραίους και τους Σκοπιανούς που κάνουν τους ακροδεξιούς να βγάζουν φλύκταινες. Κάποιοι δεν συμφωνούν μαζί του. Ειδικά ο Ψωμιάδης-Ζορό κι ο Άδωνης κ.α. Ωστόσο ο Μπουτάρης έχει αποδείξει πως έχει τσαγανό, είναι κι έξυπνος κι ωραίος κι είναι ένας Έλληνας με τα όλα του.

Όσοι του επιτέθηκαν δεν έχουν ιδέα από Ελλάδα. Δεν ξέρουν ότι Έλληνας θα πει δημοκράτης, πολίτης που δεν δέχεται δόγματα και δεν έχει ιερές γραφές. Έλληνας θα πει να επιτρέπεις σε κάθε άποψη να εκφράζεται και να πολεμάς τα λόγια του άλλου με τα δικά σου λόγια. Αν έχεις, βέβαια ...

Δίκαιη μοιρασιά: Μακεδονία του Ίλιντεν εκείνοι, Ελληνική Μακεδονία εμείς

Όταν ένας από τους πιο έξυπνους και πνευματώδεις Έλληνες, ο Βαγγέλης Βενιζέλος (και μια από τις λιγότερο έξυπνες Ελληνίδες, η Φώφη) βγαίνουν από το πρώτο δευτερόλεπτο και προσπαθούν να ακυρώσουν το όνομα Μακεδονία του Ίλιντεν που είναι μια πολύ καλή λύση, τότε πρέπει να προβληματιστούμε πολύ για το μέλλον μας. Αυτή η αυτοκαταστροφική τάση, κατά την οποία το ατομικό συμφέρον (κομματικό εν προκειμένω) υπερβαίνει το ομαδικό (εθνικό στην περίπτωσή μας) δεν αφήνει στο νεοελληνικό μας έθνος και πολλές ελπίδες στις εποχές που έρχονται. Τι κι αν βγει η Ελλάδα από τα μνημόνια, τα μνημόνια θα είναι πάντα εδώ, για να μας θυμίζουν πόσο ανόητοι είμαστε συλλογικά. Όσο τρεφόμαστε με ψευδαισθήσεις, όσο χαιρόμαστε για τα δευτερεύοντα, όσο κλείνουμε τα μάτια στην ουσία και πορευόμαστε στο σκοτάδι, θα μας περιμένουν πολλά!

Μακεδονία του Ίλιντεν σημαίνει αυτό ακριβώς που είναι οι βόρειοι γείτονές μας. Μακεδόνες λέγονται από το 1903 και χάρη στην εξέγερση εκείνη του Ίλιντεν. Κι αυτοί οι Μακεδόνες, Σλάβοι κι Αλβανοί κάτοικοι του γεωγραφικού χώρου της Μακεδονίας, δεν έχουν σχέση με την ιστορική Μακεδονία του Αλεξάνδρου και του Φιλίππου, πέρα από το ότι κατοικούν στα ίδια ή γειτονικά μέρη και πιθανώς θα έχουν κι αυτοί κάτι από το αίμα των παλιών.

Να το θεωρήσουν αυτό αλυτρωτισμό ο Πλεύρης κι ο Μιχαλολιάκος, δεν θα το έβρισκα παράξενο. Να το λένε έτσι ο Σαμαράς από ιδεολογία κι ο Λεβέντης από λαϊκισμό, κι αυτό θα το έλεγα αναμενόμενο. Να το λένε όμως ο Βενιζέλος και η Φώφη, θα το έλεγα και παράκρουση. Ιδιαίτερα μάλιστα όταν βγαίνουν ταχύτατα για να προλάβουν και να προκαταλάβουν τον Μητσοτάκη που έχει πραγματικά εθνικιστικά στοιχεία στο εσωτερικό του κόμματός του να αντιμετωπίσει.

Είναι Έλληνες πολίτες οι συνταξιούχοι και οι μισθωτοί;

Επ' ευκαιρία της παραίτησης του προέδρου του Σ.τ.Ε (Συμβουλίου της Επικρατείας) ένα μήνα πριν τη λήξη της θητείας του [πιθανώς να έγινε -όπως γράφουν οι δημοσιογράφοι, εγώ δεν το ξέρω- για να ενταχθεί στα ψηφοδέλτια της Νέας Δημοκρατίας] βρήκα στο TVXS τις αποφάσεις του Σ.τ.Ε. τα τελευταία χρόνια που αφορούν τις συντάξεις και τα μνημόνια.

Τις παραθέτω γιατί έχει ενδιαφέρον να τις βλέπει κανείς μαζεμένες.

Οι κρίσιμες αποφάσεις του Σ.τ.Ε. περί συνταγματικότητας στα χρόνια των Μνημονίων:

• 1.- Το 2012 το Σ.τ.Ε. έκρινε συνταγματικό το πρώτο Μνημόνιο.
• 2.- Το 2013 έκρινε συνταγματικό το PSI απορρίπτοντας τις προσφυγές των ομολογιούχων.
• 3.- Το 2014 κρίθηκε συνταγματικό και το δεύτερο μνημόνιο, ενώ αντισυνταγματικό θεωρήθηκε μόνον το σκέλος που αφορούσε την διαιτησία.
• 4.- Τον Φεβρουάριο του 2015 κρίθηκαν αντισυνταγματικές οι μειώσεις των συντάξεων των δικαστών.
• 5.- Τον Μάρτιο του 2015 το Σ.τ.Ε. επέβαλε πρόστιμο στο Δημόσιο γιατί δεν είχε αποκαταστήσει αναδρομικά τις αποδοχές των ενστόλων. Είχε προηγηθεί απόφαση αντισυνταγματικότητας των περικοπών στις αμοιβές των ενστόλων.
• 6.- Τον Οκτώβριο του 2016 κρίθηκε αντισυνταγματικός ο νόμος για τις τηλεοπτικές άδειες
• 7.- Τον Νοέμβριο του 2017 κατακυρώθηκε η παραγραφή υποθέσεων φοροδιαφυγής μετά την παρέλευση πενταετίας, καθώς κρίθηκε άκυρη η αύξηση του ορίου παραγραφής στην δεκαετία.
• 8.- Τον Οκτώβριο του 2017 κρίθηκαν αντισυνταγματικές βασικές διατάξεις του νόμου για την υποβολή ηλεκτρονικού πόθεν έσχες από τους δικαστές.
• 9.- Τον Μάρτιο του 2018 κρίθηκαν αντισυνταγματικές οι αλλαγές Φίλη στην διδασκαλία των Θρησκευτικών.
•  
• Δηλαδή από τις εννιά αποφάσεις:

• Με τις τρεις κρίθηκαν συνταγματικά τα δύο μνημόνια που τσάκισαν τους Έλληνες μισθωτούς και το PSI που τσάκισε τους συνταξιούχους (τα ασφαλιστικά ταμεία)
• Με άλλες τρεις έκριναν θετικά τα ζητήματα των δικαστών (συντάξεις, πόθεν έσχες) και των ένστολων (αμοιβές)
• Με τις υπόλοιπες τρεις έκριναν, μία φορά υπέρ των καναλαρχών, μία υπέρ των φοροφυγάδων και μία εναντίον της αλλαγής στα θρησκευτικά.

Το Σ.τ.Ε. έχει δημιουργηθεί για να προστατεύει τους Έλληνες πολίτες από το κράτος. Πραγματικά, προστάτευσε τους δικαστές από τις περικοπές των συντάξεών τους και το πόθεν έσχες που τους ζητούσαν μια και είναι Έλληνες πολίτες. Επίσης Έλληνες πολίτες είναι και οι ένστολοι των οποίων προστάτευσε τους μισθούς. Έλληνες πολίτες είναι και οι καναλάρχες και οι φοροφυγάδες. Έλληνες πολίτες είναι και όσοι θέλουν να διδάσκονται τα παιδιά την παλαιά διαθήκη στα σχολεία. Όλοι Έλληνες πολίτες. Το Σ.τ.Ε. τους προστάτευσε όταν απειλήθηκαν από το κράτος οι συντάξεις και οι μισθοί των ενστόλων (παπάδες, στρατιωτικοί. αστυνομικοί κλπ) και των δικαστών. 


Τώρα, τι με ρωτάς κυρία μου; ... 

Μου λες αν ο ελληνικός λαός, οι μισθωτοί κι οι συνταξιούχοι είναι πολίτες κι αυτοί ... 

Τι να σου πω ...; Φορούν στολή; Όχι, ε; Ε, τότε μάλλον δεν είναι ...!!! 

Δεν ξέρω ... ρώτα καλύτερα το Συμβούλιο της Επικρατείας ... και τον πρόεδρό του!

Συνέπειες της κατάργησης του δήμου Δραπετσώνας.

Για την πολύπαθη Δραπετσώνα θα γράψω αυτή τη φορά, μια και ένα νομοσχέδιο για την τοπική αυτοδιοίκηση είναι στη βουλή για συζήτηση:

Όταν εφαρμόστηκε ο "Καλλικράτης", ο νόμος που προέβλεπε αλλαγές στην γεωστρατηγική της τοπικής αυτοδιοίκησης, ο Δήμος Δραπετσώνας έπαψε να υπάρχει. Αυτό έγινε το 2010. Για τους δήμους του λεκανοπεδίου είχε οριστεί τότε σαν ελάχιστο όριο ο πληθυσμός να ξεπερνά τους 25.000 κατοίκους, και καθώς η Δραπετσώνα δεν έπιανε το όριο, καταργήθηκε. Έγιναν "οικονομίες κλίμακας" όπως λέγεται η εξοικονόμηση χρημάτων από τη λειτουργία ενοποιημένων υποσυστημάτων. Ταυτόχρονα είχαμε απώλειες σε δημοκρατία και τοπικότητα. Οι δήμοι είναι πλέον απομακρυσμένοι από τους κατοίκους κι εκλογείς (αυτό συνέβαινε έτσι κι αλλιώς στους μεγάλους δήμους πάντοτε) και η αντιμετώπιση των τοπικών προβλημάτων έγινε δυσχερής.

ΤΟΠΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΔΡΑΠΕΤΣΩΝΑ

Στη Δραπετσώνα η "τοπικότητα" συνέπιπτε με την ιδιαιτερότητα της πόλης να φέρει στον ιστό της το κύριο μέρος της βιομηχανικής ζώνης Πειραιά. Αυτή η τοπικότητα της έδινε έναν ευρύτερο ρόλο καθώς από την βελτίωση ή την χειροτέρευσή της εξαρτιόταν η βελτίωση ή χειροτέρευση της ευρύτερης περιοχής του Πειραιά και των δυτικών συνοικιών. Κατά κάποιο τρόπο η Δραπετσώνα ήταν ο "θεματοφύλακας" της περιβαλλοντικής αναβάθμισης ή υποβάθμισης της ευρύτερης περιοχής. Το τοπικό της πρόβλημα, ήταν πρόβλημα όλων, με συνέπειες σε όλους, στην υγεία των κατοίκων, στην αξία των ακινήτων τους και στον πολιτισμό τους (με την ευρεία έννοια του πολιτισμού). Όταν η Δραπετσώνα κατάφερε να απαλλαγεί από τις βιομηχανικές χρήσεις όλη η περιοχή αναβαθμίστηκε κι άρχισε να ελπίζει. Όταν η Δραπετσώνα κατέπεσε και πάλι σε περιοχή με μεταποίηση, όλη η περιοχή έχασε κάτι σημαντικό από την αξία της. 

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΔΡΑΠΕΤΣΩΝΑ

Φυσικά στην τοπική αυτοδιοίκηση και στον δημόσιο βίο δεν λειτουργεί καμιά δημοκρατία. Μόνο μια ισχνού τύπου έμμεση αντιπροσώπευση ισχύει, μέσω δημοτικών συμβουλίων ή βουλών κλπ.. Η μόνη περίπτωση όπου η "δημοκρατία", δηλαδή η γνώμη του κόσμου, μπορεί να περάσει, είναι στις μικρές κοινωνίες, όπου όλοι είναι γνωστοί κι όλοι επηρεάζονται άμεσα από την κοινή γνώμη, Η Δραπετσώνα ήταν ένας μικρός δήμος κι η γνώμη του κόσμου μετρούσε πολύ. Γι αυτό κι οι αγώνες που δίνονταν ήταν πάντα μαζικοί, λαϊκοί κι αποτελεσματικοί, ανεξάρτητα από το ποιος διοικούσε τον δήμο. Θέλοντας και μη, κυριαρχούσε η θέληση του δήμου, του κόσμου, που εύκολα καταδίκαζε όποιον έβλεπε να "κάνει νερά" κι εύκολα δόξαζε όποιον αγωνιζόταν. Μπορεί να μην υπήρχε δημοκρατία κανονική (εξ άλλου πουθενά δεν υπάρχει), ωστόσο το μικρό της μέγεθος συνηγορούσε σε μια επικράτηση των απόψεων του δήμου έναντι της γραφειοκρατίας ή των μυστικών διαβουλεύσεων και των σκοπιμοτήτων. Ήταν ένας κοινωνικός έλεγχος που αναπλήρωνε εν μέρει την έλλειψη της δημοκρατίας.

ΤΟ ΚΑΚΟ ΕΓΙΝΕ

Η κατάργηση του δήμου Δραπετσώνας, επέφερε ένα τεράστιο πλήγμα σε ολόκληρη την ευρύτερη περιοχή του Πειραιά και των δυτικών συνοικιών. Το "τοπικό" της πρόβλημα, λόγω της έλλειψης του άμεσου κοινωνικού ελέγχου, πήρε την κάτω βόλτα. Η κατάργηση συνέπεσε (τυχαία ασφαλώς) με την πιο κρίσιμη στιγμή της κυβερνητικής επίθεσης. Όταν τα σχέδια Σαμαρά έπρεπε να γνωστοποιηθούν και να αποκρουστούν (κι ήταν εύκολο για μια Δραπετσώνα ανεξάρτητη να τα μάθει έγκαιρα και να τα αποκρούσει), τότε ο δήμος δεν υπήρχε. Χαμένα και ουσιαστικά κρυμμένα τα σχέδια μέσα στον "μεγάλο" δήμο, όπου ούτε συναινέσεις μπορούν να βρεθούν ούτε πληροφόρηση έγκαιρη μπορεί να υπάρξει, πέρασαν και φόρτωσαν στην πόλη μεταποίηση πηγαίνοντάς την τριάντα χρόνια πίσω, στο 1990.

ΥΠΑΡΧΕΙ ΤΡΟΙΠΟΣ ΕΠΑΝΟΡΘΩΣΗΣ;

Δυστυχώς, ο νέος "μεγάλος" δήμος, εξακολουθεί να βρίσκεται σε θέση αδυναμίας. Όσο κι αν καταφέρνει πολλά στην παραλία που παραχωρήθηκε από τον ΟΛΠ, όσο κι αν έχει αγωνιστική διάθεση, δεν αντιμετωπίζει το πρόβλημα στην ουσία. Όχι γιατί δεν θέλει αλλά γιατί δεν μπορεί. Ούτε συναινέσεις μπορούν να επιτευχθούν σε τέτοια κλίμακα πληθυσμού, ούτε κοινή στάση και συνείδηση μπορεί να διαμορφωθεί στον κόσμο που να σπρώξει προς λύσεις δυναμικές, όπως έκανε πάντα. Κι αυτό, ανεξάρτητα από την διοίκηση και την επιθυμία ή την απροθυμία της. Οι δυσκολίες είναι αντικειμενικές.

Μπορούμε να ελπίζουμε ότι κάποια στιγμή η Δραπετσώνα θα γίνει και πάλι ανεξάρτητη. Τότε θα αλλάξουν όλα. Μέχρι τότε, ας προσπαθούμε να βρίσκουμε συναινέσεις και να προτείνουμε σωστές κι αποτελεσματικές λύσεις. Στο μέτρο του δυνατού πάντα, κι εν γνώσει της θεσμικής αδυναμίας που προκάλεσε και προκαλεί η κατάργηση του δήμου Δραπετσώνας.

Απλή αναλογική στις δημοτικές εκλογές!

Σε μια εβδομάδα περίπου ψηφίζεται ο νέος νόμος για την τοπική αυτοδιοίκηση που θα προβλέπει σαν εκλογικό σύστημα την απλή αναλογική. Δεν θα μπω σε λεπτομέρειες, ούτε θα χρειαστεί να πω το προφανές, ότι δηλαδή είμαι υπέρ αυτής της ρύθμισης. Θα σας δείξω το άρθρο μου του 1980 (ναι, πριν 38 χρόνια!) στην τοπική εφημερίδα "ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΑ" που εκδίδαμε εκείνο τον καιρό ο Γιώργος Παπαδάκης, ο Λάκης Ιγνατιάδης κι εγώ. Με σύμφωνη γνώμη όλων, φυσικά, είχαμε δημοσιεύσει ένα άρθρο που ανέλυε τα μειονεκτήματα του πλειοψηφικού συστήματος (σχεδόν ίδιο είναι και σήμερα) και προπαγάνδιζε την καθιέρωση της απλής αναλογικής σαν εκλογικού συστήματος για τις δημοτικές εκλογές. Ιδού το πρωτοσέλιδο και ιδού και το "σαλόνι" της εφημερίδας όπου φιλοξενήθηκε το άρθρο.

 











Ο τίτλος του άρθρου και οι πρώτες επισημάνσεις του που μιλούσε για την αποπολιτικοποίηση των δημοτικών εκλογών μέσω του πλειοψηφικού.

Ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από εκείνο το άρθρο του 1980

Χαρακτηριστικό της επιχειρηματολογίας εκείνη την εποχή ήταν αυτό που εν μέρει θα συμβεί και τώρα. Για να λειτουργήσει η απλή αναλογική, πρέπει οι εξουσίες του δημάρχου να είναι εκτελεστικές και να αφορούν την καθημερινότητα. Αυτές οι εξουσίες πρέπει να διαχωριστούν από εκείνες του δημοτικού συμβουλίου που θα είναι κανονιστικές και θα αφορούν τα μακροπρόθεσμα σχέδια. Μόνο έτσι θα συνδυαστεί η εικαζόμενη -δι' αντιπροσώπων- "βούληση" του εκλογικού σώματος την ημέρα της εκλογής με την δυνατότητα να λειτουργεί ο δήμος σαν οργανισμός αποτελεσματικά.

Μια πολύ ενδιαφέρουσα ομιλία για την αρχαία ελληνική γλώσσα στο σχολείο.

Θα αντιγράψω σήμερα μια ομιλία που την βρήκα στο ιστολόγιο του Νίκου Σαραντάκου με τίτλο "Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία".

Η ομιλία ανήκει στον Γ.Παπαναστασίου, έναν γλωσσολόγο που έχει εκδόσει και το βιβλίο "Ελληνική ορθογραφία".

Ο Παπαναστασίου μίλησε σε ένα ακροατήριο εκπαιδευτικών για τον τρόπο που διδάσκονται τα αρτχαία ελληνικά στο σχολείο. Οι επισημάνσεις του καίριες και τροφή για περισσότερες σκέψεις. Παραθέτω το κείμενο της ομιλίας του. Συγνώμη που είναι κάπως μεγάλο (περίπου 3.500 λέξεις), όχι όμως τεράστιο, Διαβάζεται εύκολα.

Η ελληνική γλώσσα στη διαχρονία της: εκπαιδευτικοί προβληματισμοί

Κυρίες και κύριοι,

Το θέμα της σημερινής μου ομιλίας, «Η ελληνική γλώσσα στη διαχρονία της: εκπαιδευτικοί προβληματισμοί», το επέλεξα με γνώμονα δύο κριτήρια. Αφενός την ιδιότητα μου, αρχικά ως φιλολόγου και στη συνέχεια ως ιστορικού γλωσσολόγου, και αφετέρου τον στόχο που ένα εκπαιδευτήριο προφανώς υπηρετεί: την εκπαίδευση και, αν θέλετε, γενικότερα την παιδεία. Πώς συνδέεται η διαχρονία της ελληνικής γλώσσας, η ιστορική της πορεία μέσα στον χρόνο, με τη διδασκαλία της; Ποιες στιγμές της ιστορίας της ελληνικής γλώσσας μπορεί και πρέπει να λάβει υπόψη της η εκπαίδευση και πώς μπορεί να τις εκμεταλλευτεί αποτελεσματικά και γόνιμα κατά τη γλωσσική διδασκαλία;

Πρώτα απ’ όλα, όμως, για ποια ακριβώς γλώσσα μιλάμε; Πώς πρέπει να αντιμετωπίσουμε τη νέα ελληνική και πώς τις παλαιότερες μορφές της, τη γλώσσα του Ομήρου, του Αισχύλου και του Αριστοτέλη, τη γλώσσα των Ευαγγελίων, του Ρωμανού του Μελωδού, αυτή του Διγενή Ακρίτα; Και, μιλώντας για την ελληνική των τελευταίων αιώνων, πώς θα αντιμετωπίσουμε τη γλώσσα του Κάλβου, του Σολωμού, του Παλαμά και του Εμπειρίκου- αλλά και του σύγχρονου αρθρογράφου σε μια εφημερίδα, της παρουσιάστριας μιας πρωινής τηλεοπτικής εκπομπής, του συντάκτη των οδηγιών συμπλήρωσης του φορολογικού εντύπου;

Τη γλώσσα όλων αυτών την ονομάζουμε προφανώς με το ίδιο όνομα, ελληνική, δεν υπάρχει όμως καμιά αμφιβολία ότι η ελληνική αυτή γλώσσα διαφέρει σε σημαντικό βαθμό από εποχή σε εποχή και από συγγραφέα σε συγγραφέα. Γιατί όμως διαφέρει; Και αυτές οι διαφορές χαρακτηρίζουν μόνο την ελληνική; Μόνο αυτή άλλαξε μέσα στον χρόνο ή το ίδιο συμβαίνει σε όλες τις γλώσσες και σε όλους τους λαούς; Και τελικά αυτή η αλλαγή τι είναι, προνόμιο ή κατάρα;

Θα ξεκινήσουμε με μια θεμελιώδη παραδοχή. Όπως κάθε γλώσσα συνδέεται με τις υπόλοιπες ως προς το ότι όλες τους αποτελούν εργαλεία που υπηρετούν την αυτονόητα κοινή αποστολή της ανθρώπινης επικοινωνίας, έτσι και κάθε γλώσσα διαφοροποιείται από τις άλλες, αλλά και από τον εαυτό της μέσα στον χρόνο, επειδή εξίσου αυτονόητα αυτή την κοινή αποστολή την υπηρετεί σε διαφορετικό χώρο και χρόνο, ανάλογα με τις επικοινωνιακές ανάγκες που καλείται να αντιμετωπίσει. Το γλωσσικό φαινόμενο είναι από αυτή την άποψη το πιο άρρηκτα συνδεδεμένο με την ιστορικότητα του ανθρώπου, και η γλωσσική αλλαγή, όπως την ονομάζουμε, είναι ο αναγκαίος τρόπος προσαρμογής μιας γλώσσας στις συνεχώς μεταβαλλόμενες συνθήκες του πολιτισμού. Τη διαδικασία αυτή την υφίστανται όλες οι γλώσσες, καθώς μεταβάλλονται αργά και σχεδόν ανεπαίσθητα στο στόμα των υποκειμένων που τις μιλούν, οικοδομώντας μαζί τους την παγκόσμια ιστορία του ανθρώπου.

Ας έρθουμε τώρα στα δικά μας: η ελληνική γλώσσα μέσα στην ιστορία. Το ότι υπέστη ριζικές αλλαγές από τη μυκηναϊκή εποχή, οπότε μαρτυρείται για πρώτη φορά, μέχρι σήμερα, είναι μια απλή εμπειρική διαπίστωση. Από την άλλη, όμως, μιλούμε για μία ελληνική γλώσσα, δίνοντας της ένα όνομα – ορισμένοι μάλιστα μιλούν για μια αδιαίρετη και ενιαία ελληνική γλώσσα. Πώς συμβιβάζονται, εάν συμβιβάζονται, αυτά τα πράγματα;

Στο ερώτημα αν δύο ή περισσότερα γλωσσικά συστήματα πρέπει να ονομαστούν διαφορετικές γλώσσες ή διαφορετικές εκφάνσεις, τοπικές ή χρονικές, της Ίδιας γλώσσας, μπορούμε να απαντήσουμε με δύο διαφορετικά κριτήρια. Το πρώτο είναι το γλωσσολογικό, σύμφωνα με το οποίο δύο γλωσσικά συστήματα είναι εκφάνσεις της ίδιας γλώσσας, αν επιτρέπουν την αμοιβαία κατανόηση, αν μπορεί δηλαδή ο φυσικός ομιλητής του ενός να συνεννοηθεί, να επικοινωνήσει με σχετική επάρκεια, με τον ομιλητή του άλλου. Στη διαδρομή του χρόνου είναι, επομένως, αναμενόμενο η γλωσσική αλλαγή να αυξάνει συνεχώς τις διαφορές που χωρίζουν τις παλαιότερες μορφές μιας γλώσσας από τις πιο πρόσφατες, με φυσικό αποτέλεσμα να μειώνεται συνεχώς η κατανοησιμότητα μεταξύ γλωσσικών σταδίων που απέχουν όλο και περισσότερο μεταξύ τους. Για παράδειγμα, η κατανοησιμότητα είναι μεγαλύτερη μεταξύ της ομηρικής γλώσσας και της αττικής διαλέκτου του 5ου αι. π.Χ. από ό,τι είναι μεταξύ της ομηρικής γλώσσας και των Ευαγγελίων. Και εμείς σήμερα κατανοούμε πολύ πιο εύκολα τα Ευαγγέλια από ό,τι τα ομηρικά έπη.

Το δεύτερο κριτήριο είναι το ιδεολογικό, σύμφωνα με το οποίο δύο γλωσσικά συστήματα ονομάζονται εκφάνσεις της ίδιας γλώσσας, αν οι ομιλητές τους αισθάνονται ότι μιλούν την ίδια γλώσσα, ενώ ονομάζονται διαφορετικές γλώσσες αν οι ομιλητές τους δηλώνουν ομιλητές διαφορετικών γλωσσών. Τίθεται το ερώτημα: Υπάρχει περίπτωση το ένα κριτήριο, το γλωσσολογικό, να οδηγεί οι διαφορετικά αποτελέσματα από το άλλο, το ιδεολογικό; Υπάρχει.

Παράδειγμα: κανένας γλωσσολόγος δεν θα αρνιόταν ότι η σερβική και η κροατική, οι μορφές δηλαδή της σλαβικής που μιλιούνται αντίστοιχα στη Σερβία και στην Κροατία, αποτελούν μια ενιαία γλώσσα, της οποίας οι δύο ποικιλίες πολύ λίγο διαφέρουν μεταξύ τους. Καθεμιά είναι απόλυτα κατανοητή από τους ομιλητές της άλλης, με μικρές φωνητικές διαφορές και, για να έχουμε ένα μέτρο σύγκρισης, διαφέρουν από φωνητική άποψη πολύ λιγότερο από ό,τι στη νέα ελληνική τα βόρεια από τα νότια ιδιώματα- βόρεια, θυμίζω, είναι αυτά που τη δουλειά τη λένε δλειά και το σκυλί σκλί. Αν ρωτούσαμε όμως τους ομιλητές των δύο αυτών ποικιλιών, της σερβικής και της κροατικής, οι περισσότεροι θα επέμεναν ότι μιλούν διαφορετικές γλώσσες. Και θα προσπαθούσαν να τεκμηριώσουν την άποψή τους βασιζόμενοι στις ελάχιστες διαφορές που υπάρχουν από ποικιλία σε ποικιλία. Γιατί; Προφανώς γιατί δεν θέλουν να θεωρούν τους εαυτούς τους ομόγλωσσους. Τα γεγονότα που σημάδεψαν τη διάλυση της πρώην Γιουγκοσλαβίας, με την ανεξαρτητοποίηση των ομόσπονδων κρατών και τους πολέμους που ακολούθησαν, αποτέλεσαν τη δραματική κορύφωση μιας έχθρας που ανάγεται τουλάχιστον στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Πώς λοιπόν να θεωρούν ομόγλωσσους τους εαυτούς τους λαοί που πριν από λίγα χρόνια έσφαξαν ο ένας τον άλλο;

Άλλο παράδειγμα: Χίντι ονομάζεται η κυριότερη γλώσσα που μιλιέται σήμερα στην Ινδία, ουρντού η επίσημη γλώσσα του Πακιστάν. Και στην περίπτωση αυτή κανένας γλωσσολόγος δεν θα δίσταζε να ονομάσει τις δύο αυτές ποικιλίες διαφορετικές διαλέκτους της ίδιας γλώσσας. Αμοιβαία κατανόηση μεταξύ των ομιλητών υπάρχει, μόνο που η μία, η χίντι, έχει επηρεαστεί περισσότερο, όσον αφορά το λεξιλόγιο, από την ινδουιστική παράδοση, ενώ η ουρντού των μουσουλμάνων Πακιστανών βρίσκεται από την άποψη αυτή στην αραβοπερσική σφαίρα επιρροής. Οι λαοί αυτοί έχουν χρόνια, περίπου 60, από τότε που αλληλοσκοτώθηκαν, και χώρισαν οι μεν από τους δε, διαλύοντας την ενιαία Ινδία, κομμάτι της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, στα τρία: στη σημερινή Ινδία, στο μουσουλμανικό Πακιστάν στα δυτικά και στο επίσης μουσουλμανικό Μπαγκλαντές στα ανατολικά. Μαζικές μεταναστεύσεις και διωγμοί σημάδεψαν τον χωρισμό των μουσουλμάνων Πακιστανών από τους ομόγλωσσους Ινδούς. Ακόμη οι χώρες αυτές δεν έχουν επουλώσει εντελώς τις πληγές της αντιπαλότητας και οι γλώσσες τους καταγράφονται ως ξεχωριστές, αφού κανένας από τους δύο λαούς δεν θεωρεί τον άλλο ομόγλωσσο.

Ας έρθουμε τώρα στα δικά μας. Αρχαία και νέα ελληνική· μία γλώσσα ή όχι; Με βάση το γλωσσολογικό κριτήριο προφανώς όχι. Την ομηρική ή την κλασική αττική διάλεκτο κανείς Νεοέλληνας δεν την καταλαβαίνει χωρίς ειδική διδασκαλία. (Το αν την καταλαβαίνει και μετά τη διδασκαλία είναι ένα άλλο θέμα, που αφορά τον τρόπο, τη μέθοδο και τον χρόνο κατά τον οποίο επιχειρείται η εκμάθηση της.) Θα πει κάποιος: Μα υπάρχουν κοινές λέξεις, παίζω στην αρχαία και παίζω στη νέα ελληνική, ακούω και ακούω, πατήρ και πατέρας, μήτηρ και μητέρα, παις και παιδί. Ακόμη και αν προς στιγμήν ξεχάσουμε ότι αλλιώς προφέρονταν οι λέξεις αυτές στην αρχαία και αλλιώς προφέρονται στη νέα ελληνική, εύκολα θα θυμηθούμε ότι κοινές λέξεις υπάρχουν, για παράδειγμα, και ανάμεσα στα λατινικά και στα ιταλικά, causa που σημαίνει ‘αιτία’ στα λατινικά, causa στα ιταλικά, dico που σημαίνει ‘λέω’ στα λατινικά, dico στα ιταλικά, filius ‘γιος’ στα λατινικά, figlio στα ιταλικά, όμως στην περίπτωση αυτή μιλούμε, με βάση το γλωσσολογικό κριτήριο, για διαφορετικές γλώσσες, αφού αυτό που διαφέρει ουσιωδώς είναι η δομή των δύο συστημάτων. Για παράδειγμα, συνθετική γλώσσα η λατινική, αναλυτικότερη η ιταλική- χωρίς άρθρο η λατινική, με άρθρο η ιταλική· με τρία γένη η λατινική, με δύο η ιταλική. Και στα ελληνικά: Συνθετική η αρχαία ελληνική, αναλυτικότερη η νέα· με πέντε πτώσεις η αρχαία, με τέσσερις η νέα· με απαρέμφατο η αρχαία, χωρίς απαρέμφατο η νέα· με μονολεκτικούς χρόνους η αρχαία, με περιφραστικούς η νέα.

Γιατί τότε μιλούμε για μία ελληνική γλώσσα; Επειδή το κριτήριο μας είναι ιδεολογικό. Θέλουμε να μιλούμε την ίδια γλώσσα με τους αρχαίους Έλληνες, αισθανόμαστε ότι μιλούμε την ίδια γλώσσα.

Άλλο παράδειγμα: η κοινή νέα ελληνική που μιλούμε σήμερα και η ποντιακή. Όλοι γνωρίζουμε ότι, ακούγοντας έναν Πόντιο να μιλάει την αυθεντική ποντιακή, δεν μπορούμε να καταλάβουμε σχεδόν τίποτε. Το γλωσσολογικό κριτήριο θα μας έλεγε ότι πρόκειται για διαφορετικές γλώσσες. Όμως οι Πόντιοι αισθάνονται Έλληνες, και τελικά Πόντιοι και Ελλαδίτες θέλουμε να αισθανόμαστε την κοινή μας ελληνική καταγωγή, θέλουμε να τονίζουμε τα στοιχεία που μας ενώνουν και όχι τις υπαρκτές γλωσσικές διαφορές που μας χωρίζουν. Γι’ αυτό και την ποντιακή την ονομάζουμε διάλεκτο της ελληνικής και όχι ξεχωριστή γλώσσα. Και το ίδιο συμβαίνει και με τα καππαδοκικά, τα τσακώνικα, τα ελληνικά της Κάτω Ιταλίας κτλ.

Η πολιτική ενότητα του νέου ελληνισμού, όπως επιτεύχθηκε σε σημαντικό βαθμό και με δραματικό τρόπο ύστερα από τη Μικρασιατική Καταστροφή και την ανταλλαγή των πληθυσμών, δυνάμωσε τους ήδη ισχυρούς δεσμούς ανάμεσα αφενός στους Πόντιους και τους άλλους Μικρασιάτες και αφετέρου στους υπόλοιπους Ελλαδίτες, και οδήγησε σήμερα στη σχεδόν πλήρη γλωσσική αφομοίωση των μεν από τους δε – μια αφομοίωση που συντελέστηκε σχετικά γρήγορα και αθόρυβα, καθώς οι Πόντιοι δεν αισθάνονταν ότι έχαναν τη γλώσσα τους όταν μιλούσαν την κοινή νέα ελληνική, αφού και αυτή την ένιωθαν εξίσου δική τους ελληνική.

Τι θα είχε γίνει, όμως, αν, για παράδειγμα, η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας, που άκμασε τους τελευταίους αιώνες του Βυζαντίου, δεν είχε υποταχθεί στους Τούρκους και ζούσε από τότε μέχρι σήμερα έναν ελεύθερο βίο με επίσημη γλώσσα την ποντιακή; Τι θα είχε συμβεί όταν, μετά την Επανάσταση του 1821, δημιουργούνταν το δικό μας, ελλαδικό κράτος, με επίσημη γλώσσα τη σημερινή κοινή νεοελληνική; Δεν θα είχαμε σήμερα δύο κράτη, το καθένα με τη δική του, συγγενική μεν αλλά διαφορετική γλώσσα, την ποντιακή και την – ας την ονομάσουμε – ελλαδική, απογόνους και τις δύο της αρχαίας ελληνικής – και συγκεκριμένα της ελληνιστικής κοινής; Και οι διαφορές ανάμεσα τους δεν θα ήταν ανάλογες με αυτές που διακρίνουν στις μέρες μας την ιταλική, για παράδειγμα, από την ισπανική;

Κάπως έτσι συνέβησαν τα πράγματα στη λατινική. Η ενιαία γλώσσα που μιλούσαν οι Λατίνοι στο μεταίχμιο ανάμεσα στην προχριστιανική και στη μεταχριστιανική εποχή εξαπλώθηκε λόγω της ρωμαϊκής κατάκτησης σε ολόκληρη τη Δυτική Ευρώπη, από το Γιβραλτάρ μέχρι τον Ρήνο και από τη Σικελία μέχρι τη Βρετανία. Όταν το Δυτικό Ρωμαϊκό Κράτος κατέρρευσε τον 5ο αι. μ.Χ. και διασπάστηκε, και παρά τις ενοποιητικές προσπάθειες του Καρλομάγνου το 800 μΧ, οι περιοχές αυτές, στις οποίες είχαν εντωμεταξύ αναπτυχθεί διάλεκτοι της λατινικής, αυτονομήθηκαν, οι διάλεκτοι κάποια στιγμή εξελίχθηκαν σε εθνικές γλώσσες των αυτόνομων κρατών και έτσι μιλούμε σήμερα για τη γαλλική, την ισπανική, την πορτογαλική, την ιταλική κτλ. Οι ιστορικές συγκυρίες, επομένως, που οδήγησαν στην πολιτική διάσπαση της λατινόφωνης επικράτειας ανέδειξαν σε ξεχωριστές γλώσσες τα λατινογενή γλωσσικά συστήματα. Για να διακρίνουμε την προγενέστερη γλωσσική μορφή την ονομάζουμε λατινική, και τις διάδοχες, τις θυγατρικές, αν θέλετε, μορφές, γαλλική, ισπανική, πορτογαλική, ιταλική κτλ. -και όλες τις ονομάζουμε γλώσσες με βάση το γλωσσολογικό κριτήριο.

Στην περίπτωση της ελληνικής διακρίνουμε την προγενέστερη μορφή ονομάζοντας την αρχαία ελληνική, τη σημερινή μορφή νέα ελληνική και ως όριο – αλλά και συνδετικό κρίκο – ανάμεσα τους θεωρούμε την ελληνιστική κοινή, τη γλώσσα των Ευαγγελίων. Δεν πρέπει όμως, παρά το κοινό τους όνομα, ελληνική, να ξεχνούμε ότι πρόκειται για διαφορετικά γλωσσικά συστήματα που ιδεολογικοί και όχι γλωσσολογικοί λόγοι μάς οδηγούν να τα ονομάζουμε με τον ίδιο τρόπο.

Και δυστυχώς αυτό το πράγμα το ξεχνούμε συνέχεια. Και το ξεχνούμε κυρίως όταν σχεδιάζουμε ή ξανασχεδιάζουμε (ας θυμηθούμε τις κυοφορούμενες αλλαγές στην παιδεία) το εκπαιδευτικό μας σύστημα, ιδιαίτερα το κομμάτι που αφορά πι γλωσσική διδασκαλία. Είναι πάνω από είκοσι χρόνια που, ξεκινώντας από την περίφημη λεξιπενία των νέων, αυξήσαμε τα χρόνια διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών από τρία σε έξι με – ρητά διακηρυγμένο στα σχολικά εγχειρίδια -στόχο να στηρίξουν τη διδασκαλία της νέας ελληνικής. Ας δούμε πώς επιχειρείται αυτό στο βιβλίο των Αρχαίων Ελληνικών της Α’ Γυμνασίου (θυμίζω ότι εκδόθηκε το 2006), με το οποίο κάθε παιδί έρχεται για πρώτη φορά σε επαφή με τα αρχαία ελληνικά.

Στη σελ. 8 του βιβλίου διαβάζουμε: «Η νέα ελληνική γλώσσα προήλθε από την αρχαία και είναι αποτέλεσμα συνεχούς εξέλιξης μέσα στους αιώνες. Η συγγένεια της αρχαίας και της νέας ελληνικής είναι σαφής, αρκεί να δούμε πόσες λέξεις, καταλήξεις, σημασίες κ.ά. της αρχαίας γλώσσας επιβιώνουν μέχρι τις μέρες μας ή πόσες φράσεις αρχαίες και αρχαιοπρεπείς λόγιες χρησιμοποιούνται σήμερα στον γραπτό ή προφορικό λόγο της νέας ελληνικής. Ας δούμε μερικά παραδείγματα: [και ενώ θα περίμενε κανείς τουλάχιστον παραδείγματα όλων αυτών των κατηγοριών, δηλαδή λέξεις που να δείχνουν τη συνεχή εξέλιξη από την αρχαία στη νέα ελληνική, που επιβιώνουν μέχρι τις μέρες μας κτλ., διαβάζει τα ακόλουθα:] νους υγιής εν σώματι υγιεί, ευ αγωνίζεσθαι, πυξ λαξ, κύκνειον άσμα, δημοσία δαπάνη, τα παιδία παίζει, γνώθι σαυτόν, έπεα πτερόεντα, το δις εξαμαρτείν ουκ ανδρός σοφού, Εύρηκα! Εύρηκα!, ευ ζην, μολών λαβε, μη μου άπτου, καινά δαιμόνια, στήλη άλατος, άρον άρον, από μηχανής θεός, γόρδιος δεσμός.» Τα παραθέτω επίτηδες όλα, για να μη θεωρηθεί ότι επιλέγω.

Τι καταλαβαίνει ο μαθητής διαβάζοντας αυτή τη σελίδα; Από τη στιγμή που δεν γίνεται κανένας διαχωρισμός, δεν είναι λογικό να νομίσει ότι όλα αυτά τα αρχαιοπρεπή ρητά και οι εκφράσεις είναι το αποτέλεσμα εξέλιξης της γλώσσας, και ότι η σημερινή τους χρήση αποδεικνύει τη συγγένεια της αρχαίας με τη νέα ελληνική; Πώς εξελίσσεται όμως αυτή η γλώσσα; Αφού ο μαθητής τη βλέπει μπροστά του ακίνητη, παγωμένη, απολιθωμένη. Τι εξέλιξη είναι αυτή που τα αφήνει όλα ίδια και απαράλλαχτα;

Αντί, με άλλα λόγια, κυρίες και κύριοι, να πούμε στον μαθητή ότι οι αρχαίοι δεν έλεγαν παιδί αλλά έλεγαν παις (αφήστε το πώς το πρόφεραν), και ότι ο παις άλλαξε και έγινε παιδίον και μετά παιδί, και άρα ορίστε πώς αλλάζει η γλώσσα ή, αν θέλουμε οπωσδήποτε ρητό, αντί να του πούμε ότι ο Σωκράτης έλεγε έν οίδα ότι ουδέν οίδα, και πως εμείς σήμερα αντί να πούμε οίδα λέμε ξέρω, και πάλι ορίστε πώς άλλαξε η γλώσσα, αντί δηλαδή να στηρίξουμε την αυτονόητη πρώτη εντύπωση του μαθητή ότι διαφορετικά είναι τα αρχαία ελληνικά και διαφορετικά τα νέα, και επομένως καλά κάνει και δεν τα καταλαβαίνει, και για να τα καταλάβει πρέπει να τα μάθει, εμείς του βάζουμε με το ζόρι στο κεφάλι ότι είναι τα ίδια, άρα αν δεν τα καταλαβαίνει, κακώς.     I

Κάθε καλοπροαίρετος αναγνώστης του βιβλίου, βέβαια, θα αναρωτηθεί: Μήπως όλη αυτή η παρουσίαση είναι ένας απλός τρόπος για να δώσουμε στον μαθητή κάποια παραδείγματα αρχαίων εκφράσεων που να μην του είναι εντελώς άγνωστα, για να μην τον τρομάξουμε, καθώς κάνει τα πρώτα του βήματα στα αρχαία ελληνικά; Μήπως η σελ. 8, έτσι χρωματιστή και καλαίσθητη που είναι, βρίσκεται εκεί απλώς για να της ρίξει μια ματιά, πριν αρχίσει πραγματικά να μαθαίνει;

Την απάντηση τη δίνει το αντίστοιχο βιβλίο του καθηγητή: «Ο σκοπός είναι η συνειδητοποίηση βασικών σταδίων εξέλιξης της ελληνικής. [Ποια εξέλιξη, ποια στάδια;] Ιδιαίτερα πρέπει να τονιστεί η ενιαία φύση της ελληνικής γλώσσας, ώστε οι μαθητές να αρχίσουν σταδιακά να μη θεωρούν την αρχαία ελληνική ξένη γλώσσα, αλλά να θεωρούν την εκμάθηση της απαραίτητη προϋπόθεση για τη σωστή χρήση της νέας ελληνικής.»

Κοντεύουν, κυρίες και κύριοι, διακόσια χρόνια από την ανεξαρτησία αυτού του έρημου του νεοελληνικού κράτους και από την πρώτη χάραξη επίσημης εκπαιδευτικής πολιτικής και ακόμη δεν καταλάβαμε ότι μπορούμε να μάθουμε καλά τα νέα ελληνικά χωρίς να ξέρουμε τα αρχαία. Και αν τα πρώτα χρόνια της ανεξαρτησίας, τότε που το νεοελληνικό βρέφος πάσχιζε να σταθεί στα πόδια του, να καταλάβει ποιος είναι και να ψελλίσει το όνομα του, αν λοιπόν τον 19ο αιώνα ήταν αναμενόμενες οι δοκιμές και τα παραστρατήματα, σήμερα πώς δικαιολογούνται αυτές οι διαστρεβλώσεις στον πυρήνα της γλωσσικής διδασκαλίας;

Στο μυαλό του μαθητή πάντως το πρώτο μάθημα πέρασε: απαραίτητη προϋπόθεση για τη σωστή χρήση της νέας ελληνικής είναι η γνώση της αρχαίας. Προχωρούμε στο δεύτερο.

Στη σελ. 9 του ίδιου βιβλίου διαβάζουμε: «Η αρχαία ελληνική (μέσω και της λατινικής στην περίπτωση των γαλλικών, των ισπανικών, των πορτογαλικών και των ρουμανικών) προσέφερε λέξεις ή ρίζες λέξεων σε όλες τις σύγχρονες ευρωπαϊκές γλώσσες. [Ακολουθεί απόσπασμα από τη γνωστή σε όλους ομιλία του Ξενοφώντα Ζολώτα στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο το 1957, και άλλα παραδείγματα:] αγγλ. Europe < Ευρώπη ‘αυτή που έχει ευρείς ώπας, μεγάλα μάτια’, αγγλ. democracy, monarchy, anarchy, […], αγγλ. harmony < αρμονία < αρμός, […], ελλ. ανάλυσις > αγγλ. analysis, γαλλ. analyse, […], αγγλ. athlete < αθλητής < αθλούμαι < άθλον ‘βραβείο, έπαθλο’.»

Για ποιο λόγο γράφονται όλα αυτά; Μας το λέει το βιβλίο του καθηγητή. «Με το υλικό της δεύτερης σελίδας επιδιώκεται ένας ακόμη σκοπός: να καταδειχθεί ότι η αρχαία ελληνική μπορεί να μην είναι ομιλούμενη γλώσσα, επιζεί όμως όχι μόνο μέσα από τη νέα ελληνική αλλά και μέσα από πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες. Όλοι οι μαθητές θα αναγνωρίσουν κάποιες λέξεις της αγγλικής στο κείμενο του Ξενοφώντα Ζολώτα. Πρόκειται βεβαίως για τεχνητό κείμενο, που έχει σκοπό να δείξει την πληθώρα των ελληνικών λέξεων στο λεξιλόγιο της αγγλικής.» Αυτό που δεν λέγεται, βέβαια, είναι ότι το κείμενο δεν είναι απλώς τεχνητό αλλά γραμμένο σε μια γλώσσα κατ’ όνομα μόνο αγγλική.

Να το δεύτερο μάθημα. Τα αρχαία ελληνικά επιζούν όχι μόνο στα νέα ελληνικά (αυτό το μάθαμε στη σελ. 8) αλλά και στις άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες, και μάλιστα μπορούμε να μιλήσουμε αγγλικά με ελληνικές λέξεις.

Και το βιβλίο του καθηγητή συνεχίζει: «Οπωσδήποτε θα ήταν ενδιαφέρον να ενθαρρυνθούν οι μαθητές, ιδιαιτέρως οι πολύγλωσσοι ή οι αλλοδαποί, αν υπάρχουν, να δημιουργήσουν δικό τους κείμενο με λέξεις ελληνικές, πιθανόν και με συγκεκριμένο θέμα, π.χ. τη μουσική.»

Τη δουλειά, δηλαδή, που έκανε ο καθηγητής Ξενοφών Ζολώτας, προφανώς έχοντας προφανώς μπροστά του το ογκώδες αγγλικό λεξικό Webster’s για να σταχυολογεί απίθανες και βεβαίως ανύπαρκτες στο πραγματικό αγγλικό λεξιλόγιο λέξεις ελληνικής προέλευσης, προσπαθώντας ταυτόχρονα το κείμενο του να βγάζει νόημα, αυτή τη δουλειά τη ζητάμε, κυρίες και κύριοι, από τον μαθητή της Α’ Γυμνασίου, που προφανώς δεν ξέρει τόσο καλά αγγλικά, είναι δεδομένο ότι δεν ξέρει αρχαία ελληνικά, και μια σελίδα πριν του έχουμε πει ότι, επειδή δεν ξέρει αρχαία, δεν ξέρει και νέα.

Και η σελ. 9 συνεχίζει: «Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα είναι η ανίχνευση λέξεων που χρησιμοποιούμε στη νέα ελληνική και θεωρούνται δάνεια από ξένες, ενώ στην πραγματικότητα είναι ελληνικές λέξεις που ταξίδεψαν και επέστρεψαν στον τόπο τους. Πρόκειται για αντιδάνεια, όπως είναι λ.χ. η λ. καναπές < γαλλ. canape < λατ. conopeum < από το ελλ. κωνωπείον, η λ. πέναλτι < μεσαίων, λατ. poenalitas < λατ. poenalis < λατ. poena < ελλ. ποινή.»

Το μάθημα δηλαδή συνεχίζεται: πίσω από τις ξένες λέξεις που βλέπεις στη γλώσσα σου, μη νομίζεις, αν ψάξεις, θα βρεις πάλι την αρχαία ελληνική. Αυτή η αρχαία ελληνική, τέλος πάντως, είτε φανερή είτε κρυμμένη, είναι πίσω από όλα. Χωρίς αυτή γλώσσα δεν γίνεται.

Να λοιπόν πώς αποτυπώνεται στις δύο πρώτες σελίδες του πρώτου σχολικού εγχειριδίου για την εκμάθηση της αρχαίας ελληνικής η φιλοσοφία πάνω στην οποία στηρίζεται η αρχαιογλωσσία στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Θα ξεχωρίσω δύο μόνο ανεπιθύμητες συνέπειες αυτής της αντιμετώπισης, τις οποίες βιώνουμε όσοι ασχολούμαστε με την εκπαιδευτική πράξη. Πρώτον, την αρχαία ελληνική δεν την αντιμετωπίζουμε ως αυταξία, αλλά ως δεκανίκι για την εκμάθηση της νέας. Το αποτέλεσμα είναι γνωστό. Κανένας απόφοιτος λυκείου, ας μην κρυβόμαστε, υστέρα από έξι χρόνια διδασκαλίας αρχαίων ελληνικών, δεν είναι σε θέση να διαβάσει και να απολαύσει ένα αρχαίο κείμενο. Θυμίζω ότι στον ίδιο χρόνο και με λιγότερες ώρες διδασκαλίας στο σχολείο και στο φροντιστήριο ένας μαθητής μαθαίνει και είναι σε θέση να χειριστεί πολύ καλύτερα μια ξένη γλώσσα, π.χ. την αγγλική. Κάτι, λοιπόν, δεν πάει καλά με τη διδασκαλία – αφού ούτε τα αρχαία ελληνικά ούτε τα παιδιά πρέπει να θεωρηθούν υπεύθυνα γι’ αυτή την αποτυχία.

Δεύτερον, στηριγμένοι στην πεποίθηση ότι τα αρχαία ελληνικά είναι απαραίτητα για την εκμάθηση των νέων, δεν αντιμετωπίζουμε σωστά τη διδασκαλία της νέας ελληνικής, δημιουργώντας στο μυαλό των μαθητών αναπόφευκτες στρεβλώσεις και εσφαλμένους συνειρμούς, που τους εμποδίζουν να κατανοήσουν τα ίδια τα νεοελληνικά φαινόμενα. Πόσα παιδιά στο τέλος του λυκείου έχουν ξεκαθαρίσει στο μυαλό τους ότι, για παράδειγμα, στη νέα ελληνική τα <ΑΙ>, <ΕΙ>, <ΟΙ> δεν είναι δίφθογγοι αλλά ότι δίφθογγοι ήταν στην αρχαία, όταν προφέρονταν [ai], [ei], [οι]; Σήμερα παριστάνουν έναν φθόγγο – το <ΑΙ> το [e], το <ΕΙ> και το <ΟΙ> το [ί] – τι πιο αυτονόητο, αλλά και τι λιγότερο ομολογημένο; Πόσοι πρωτοετείς φοιτητές του Τμήματος Φιλολογίας, αυριανοί φιλόλογοι, ύστερα από έξι χρόνια διδασκαλίας της αρχαίας ελληνικής, δεν θα απαντούσαν ότι το <Η> στη νέα ελληνική είναι μακρό; Μακρό ήταν στην αρχαία, όταν συμβόλιζε το μακρό [e], σήμερα συμβολίζει το [i] και, βέβαια, στη νέα ελληνική μακρά φωνήεντα δεν υπάρχουν. Γιατί εκπλησσόμαστε με αυτά τα σφάλματα των μαθητών και των φοιτητών μας, αφού η δική μας πολιτική της μακρόχρονης παράλληλης διδασκαλίας είναι σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνη για αυτές τις στρεβλώσεις; Αφού, διακηρύσσοντας τη διδασκαλία της μιας μέσω της άλλης, στην ουσία κρύβουμε τις διαφορές τους;

Και για να μη θεωρητικολογούμε. Διαπιστώσατε, συνάδελφοι εκπαιδευτικοί, κάποια βελτίωση στον νεοελληνικό (για να μη μιλήσω για τον αρχαιοελληνικό) λόγο των μαθητών τα τελευταία είκοσι χρόνια; Δημιουργήθηκε σε κάποιον η εντύπωση ότι η διδασκαλία της κλίσης των ρημάτων σε -μι, της σύνταξης του απαρεμφάτου ή των υποθετικών λόγων στην αρχαία ελληνική βοήθησε στη βελτίωση του τρόπου χρήσης της νέας ελληνικής;

Κυρίες και κύριοι, η διδασκαλία είναι πράξη και η πράξη βασίζεται σε πραγματικά δεδομένα. Ανεξάρτητα δηλαδή από τους ιδεολογικούς λόγους που μας κάνουν να μιλούμε για μία ελληνική γλώσσα, και καλά κάνουμε, η εκπαιδευτική πράξη δεν μπορεί να βασίζεται στην επιστημονικά ατεκμηρίωτη άποψη ότι για την εκμάθηση της νέας ελληνικής είναι απαραίτητη η διδασκαλία της αρχαίας. Ούτε βέβαια ο προβληματισμός πρέπει να εξαντλείται στο αν τα αρχαία θα διδάσκονται για τρία ή για έξι χρόνια. Το θέμα είναι ποιους στόχους εξυπηρετεί η διδασκαλία τους και πώς οι στόχοι αυτοί θα επιτευχθούν όσο το δυνατόν καλύτερα. Και, επίσης, πώς πρέπει από παιδαγωγική άποψη να συνδυαστεί χρονικά η διδασκαλία της αρχαίας με αυτή της νέας ελληνικής. Αλλά και πώς μπορούν και πρέπει να αντιπαρατεθούν, από γλωσσολογική άποψη, τα αρχαία από τα νέα; όπου χρειάζεται και προς όφελος της διδασκαλίας, για να γίνουν αντιληπτές οι διαφορές τους. Δεν είναι τυχαία, κυρίες και κύριοι, αυτά που έγραψε 15 χρόνια πριν ένας κορυφαίος Έλληνας φιλόλογος, ο Δημήτρης Μαρωνίτης: ‘Σίγουρα δεν ωφέλησαν και δεν ωφελούν τα παρακλητικά προσκυνήματα της νεοελληνικής μπροστά στα εικονίσματα της αρχαιοελληνικής γλώσσας• μήτε οι ασφυκτικοί εναγκαλισμοί μεταξύ τους. Καλύτερα λοιπόν να αντικρίζονται, όταν και όπου χρειάζεται, από κάποια απόσταση καθεμιά με το πραγματικό της πρόσωπο’. Σας ευχαριστώ.