1. Η Ευρωζώνη δεν αποτελεί Άριστη Νομισματική Περιοχή. Δεν υπάρχει σύγκλιση τιμών των αγαθών και υπηρεσιών από χώρα σε χώρα. Η κινητικότητα της εργασίας είναι χαμηλή. Το εμπόριο μεταξύ κρατών μελών ως ποσοστό του ΑΕΠ είναι υψηλό μεν αλλά μικρότερο από αυτό μεταξύ των πολιτειών των ΗΠΑ.
Σαν αποτέλεσμα, η απώλεια του εργαλείου της νομισματικής πολιτικής οδηγεί σε απώλεια οικονομικής σταθερότητας για κάποια κράτη μέλη. Ακόμη και η υψηλή κινητικότητα του κεφαλαίου που υπάρχει, επειδή είναι συνδυασμένη με την χαμηλή κινητικότητα της εργασίας, αυξάνει την απώλεια οικονομικής σταθερότητας.
2.Η αρχιτεκτονική των θεσμών της Ευρωζώνης δεν συντελεί στην ενίσχυση της οικονομικής σταθερότητας και στη μετατροπή της Ευρωζώνης μετατροπή της σε Άριστη Νομισματική Περιοχή. Δεν υπάρχει ομοσπονδιακός προϋπολογισμός που να λειτουργεί ως αυτόματος σταθεροποιητής, δηλαδή που να αναδιανέμει το εισόδημα από κράτος μέλος σε κράτος μέλος μέσω της φορολογίας (αφαίρεση πόρων από τους πολίτες) και των δημοσίων δαπανών (μεταβίβαση πόρων στους πολίτες).
Το κρίσιμο στοιχείο είναι ο αυτόματος, μη πολιτικός χαρακτήρας μιας τέτοιας αναδιανομής δια του κεντρικού προϋπολογισμού. Όταν μια πολιτεία των ΗΠΑ βρίσκεται σε ύφεση, οι εισπραττόμενοι ομοσπονδιακοί φόροι πέφτουν αυτόματα, λόγω μείωσης του φορολογητέου εισοδήματος και των έμμεσων φόρων στην κατανάλωση. Αλλά οι ομοσπονδιακές δαπάνες στην συγκεκριμένη πολιτεία (μισθοί δημοσίου, λειτουργία οργανισμών, επιδόματα ανεργίας, δημόσιες επενδύσεις) δεν μειώνονται, παραμένουν στον ομοσπονδιακό μέσο όρο. Έτσι υπάρχει αυτόματη μεταβίβαση πόρων που λειτουργεί αντιυφεσιακά και σταθεροποιητικά.
3. Επίσης, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα είναι ανεξάρτητη τόσο από τις κυβερνήσεις όσο και από το Ευρωκοινοβούλιο και τα εθνικά κοινοβούλια. Αυτή η ανεξαρτησία της ΕΚΤ αυξάνει την απώλεια οικονομικής σταθερότητας για τα κράτη μέλη με τη μεγαλύτερη οικονομική απόκλιση. Στην ίδια λογική, απαγορεύεται από τις Συνθήκες η ΕΚΤ να αγοράσει άμεσα (στην πρωτογενή αγορά) κρατικό χρέος, δηλαδή να χρηματοδοτήσει μια κυβέρνηση κράτους μέλους που μπαίνει σε ύφεση και υπερχρεώνεται. Στην πράξη, στην Ευρωζώνη απαγορεύεται θεσμικά η χρήση της νομισματικής πολιτικής ως αντιυφεσιακής πολιτικής !
4. Αυτά όλα έχουν σαν αποτέλεσμα με την πάροδο του χρόνου να εντείνονται αντί να μειώνονται οι ανισορροπίες μεταξύ των οικονομιών των κρατών – μελών. Ο μεγάλος κερδισμένος είναι η Γερμανική οικονομία, που συσσωρεύει εμπορικά πλεονάσματα. Συνολικά στην Ευρωζώνη διαμορφώνονται στην πράξη δυο ταχύτητες, ένα αυξανόμενο χάσμα Βορρά – Νότου.
5. Η Ελλάδα ως το κράτος – μέλος με τη μεγαλύτερη απόκλιση ήταν αναμενόμενο να αντιμετωπίσει μεγάλη ύφεση με την εκδήλωση της πρώτης ασύμμετρης κρίσης. Όταν δηλαδή οι ανάγκες σταθεροποίησης της ελληνικής οικονομίας βρέθηκαν να είναι πολύ διαφορετικές από αυτές της υπόλοιπης Ευρωζώνης, δεν υπήρχαν οι κατάλληλοι θεσμοί και μηχανισμοί για να στηρίξουν την ελληνική οικονομία . Απέμενε η πολιτική βούληση, η οποία δεν εκδηλώθηκε μέσα στους δεδομένους συσχετισμούς δύναμης και απόψεων.
6. Τα προβλήματα αυτά ήταν γνωστά τόσο στην Ελλάδα όσο και στην υπόλοιπη Ευρωζώνη. Παρ’ όλα αυτά έγινε η επιλογή εισόδου της Ελλάδας στο Ευρώ με πολιτικά κριτήρια.
Β. Η αναγκαιότητα της ΕΕ και της Ευρωζώνης για την Ελλάδα.
7. Η είσοδος της Ελλάδας στην Ευρωζώνη ήδη από το 1998 που δρομολογήθηκαν οι σχετικές διαδικασίες ήταν ο αποφασιστικός παράγοντας για την έκρηξη του ΑΕΠ, την άνοδο της αξίας των περιουσιακών στοιχείων και την μείωση του πληθωρισμού επί μια δεκαετία. Ιδιαίτερα το ελληνικό ΑΕΠ διπλασιάστηκε το διάστημα 1998 – 2008. Ακόμη και μετά 6 χρόνια συνεχούς ύφεσης, το ελληνικό ΑΕΠ σήμερα είναι 50% μεγαλύτερο από αυτό του 1998.
8. Οι θετικές συνέπειες για την ελληνική οικονομία από την ένταξη στην ΕΕ ξεκινούν ακόμη νωρίτερα, από την Κοινή Αγροτική Πολιτική και από το πρώτο Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης το 1987.
8. Μια αποχώρηση της Ελλάδας από την Ευρωζώνη θα είχε καταστροφικές συνέπειες για την οικονομία και την κοινωνία. Τα υποτιθέμενα θετικά αποτελέσματα στη σχέση εξαγωγών – εισαγωγών από την επιστροφή του εθνικού νομίσματος θα έρχονταν μόνον μετά από μια πολυετή περίοδο συνεχούς υποτίμησης και εγχώριου πληθωρισμού που θα παρήγαγε ως αποτέλεσμα μια νέα σωρευτική ύφεση του ΑΕΠ σε Ευρώ (ή δολάρια) της τάξης του 30%. Πρακτικά θα επιστρέφαμε στο πραγματικό ΑΕΠ του 1998.
9. Όμως τόσο το δημόσιο χρέος όσο και οι υποχρεώσεις των νοικοκυριών στο εσωτερικό δεν παραγράφονται με την επιστροφή στο εθνικό νόμισμα. Εάν επιστρέψουμε στα εισοδήματα του 1998 ή χαμηλότερα με τις υποχρεώσεις του 2015, η κατάσταση θα είναι απολύτως μη βιώσιμη. Προκειμένου να διασφαλιστεί η χρηματοδότηση των απολύτως αναγκαίων και να αποφευχθούν συνθήκες διάλυσης του κράτους, η ελληνική κυβέρνηση θα υποχρεωνόταν σε πρωτοφανή λιτότητα και κατάργηση κάθε ρύθμισης για την κοινωνική πολιτική και την ανθρωπιστική προστασία.
10. Εάν πάλι οι συνολικές ανισορροπίες της Ευρωζώνης οδηγήσουν στη άτακτη διάλυση της μέσα από την αποχώρηση των χωρών του Νότου, αυτή θα ακολουθείτο από την ανασυγκρότηση μιας μικρότερης Ζώνης του Ευρωμάρκου, η οποία σαν στενότερη και με μικρότερες εσωτερικές αποκλίσεις οντότητα θα πληρούσε αρκετά από τα κριτήρια της Άριστης Νομισματικής Περιοχής. Οι προοπτικές των οικονομιών που θα έμεναν εκτός αυτής της Ζώνης θα ήταν πολύ αρνητικές.
11. Για να γίνει σαφέστερο το παραπάνω σημείο πρέπει να θυμηθούμε ότι η δημιουργία της Ευρωζώνης δεν αποτέλεσε στρατηγική στόχευση καταρχήν της Γερμανίας αλλά της Γαλλίας και της Ιταλίας, που στις αρχές της δεκαετίας του 90 φοβούνταν την ισχυροποίηση της ενοποιημένης Γερμανίας. Όπως επίσης φοβούνταν μια στροφή της Γερμανίας «προς τα ανατολικά» μετά την διάλυση του ανατολικού μπλόκ.
13. Το κυρίαρχο γερμανικό αφήγημα στο σύνολο του 20ου αιώνα ήταν αυτή η οικονομική και γεωπολιτική επέκταση προς τα ανατολικά, προς την περιοχή που οι Γερμανοί αποκαλούν MittelEuropa. Το Ευρώ αποτελούσε το εργαλείο για να διασφαλιστεί η συνοχή της Ευρώπης ενώ υλοποιείται η αναπόφευκτη διεύρυνση προς την πρώην Ανατολική Ευρώπη. Για να μην περιθωριοποιηθεί ο ευρωπαϊκός Νότος και τα γερμανικά κεφάλαια φύγουν όλα προς τις νέες χώρες της ΕΕ.
14. Είναι πλέον απαραίτητο να σκεφτόμαστε τις διαφοροποιήσεις μέσα στην ΕΕ όχι σαν το παλιό δίπολο Βορρά – Νότου αλλά σαν ένα τρίγωνο Βορρά – Νότου – Ανατολής. Τα κράτη – μέλη της Ανατολικής Ευρώπης αν και φτωχότερα από τα κράτη του Νότου, στρατηγικά δεν συμμαχούν με τον Νότο αλλά με τον Βορρά και συγκεκριμένα με τη Γερμανία, διεκδικώντας αυξανόμενο μερίδιο στις ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις σε σχέση με τον Νότο.
Γ. Ο ΑΝΑΓΚΑΙΟΣ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΖΩΝΗΣ
15.Η απόκλιση των οικονομιών του Νότου από την Γερμανική οικονομία αυξάνεται συνεχώς και απειλεί άμεσα τη συνοχή της Ευρωζώνης. Στο τέλος του 2014 :
Η Ιταλία είχε δημόσιο χρέος 132,1% του ΑΕΠ ή 2.200 δις , από 106,1% το 2009. Η Γαλλία είχε δημόσιο χρέος 95% του ΑΕΠ ή 2.100 δις, από 68% το 2009. Η Ισπανία είχε δημόσιο χρέος 97,7% του ΑΕΠ ή 1.000 δις, από 40,2% το 2009.
Η δραματική αυξητική τάση του χρέους του Νότου δεν οφείλεται στην τεμπελιά των Νοτιοευρωπαίων αλλά στην απώλεια οικονομικής σταθερότητας που συνεπάγεται για τον Νότο η έλλειψη του εργαλείου της νομισματικής πολιτικής μέσα σε συνθήκες μη – άριστης νομισματικής περιοχής.
16. Η γερμανική πίεση όπως εκφράζεται πιο καθαρά από τον Σόιμπλε είναι ο Νότος να «προσαρμοστεί» μέσα από μια συνολική διαδικασία εσωτερικής υποτίμησης. Έτσι ώστε να συντηρηθούν οι αποκλίσεις που ευνοούν τα γερμανικά πλεονάσματα.
17. Ο ΣΥΡΙΖΑ ως κόμμα και η Ελλάδα ως μέλος της Ευρωζώνης πρέπει να θέσουν ως βασικό στόχο την αλλαγή της αρχιτεκτονικής της Ευρωζώνης ώστε να πλησιάσει σταδιακά σε συνθήκες Άριστης Νομισματικής Περιοχής και να μειωθούν οι αποκλίσεις.
17. Στην κατεύθυνση αυτή κινούνται πλέον ανοιχτά η Γαλλία και η Ιταλία. Η ελληνική διαπραγμάτευση συντέλεσε σημαντικά στο να ανοίξει η σχετική συζήτηση.
18. Ο μετασχηματισμός της Ευρωζώνης ώστε να καταστεί λειτουργική και βιώσιμη για όλα τα μέλη της είναι στόχος στον οποίο μπορούν να συναντηθούν διαφορετικές πολιτικές δυνάμεις, κοινωνικά συμφέροντα και κρατικές επιδιώξεις.
19. Η συγκρότηση ενός τέτοιου ευρέως μετώπου για τον μετασχηματισμό της Ευρωζώνης μπορεί και πρέπει να αποτελέσει κεντρική κατεύθυνση της Ευρωπαϊκής Αριστεράς. Είναι όμως δεδομένο ότι οι στόχοι αυτού του μετασχηματισμού μέσα στο σημερινό συσχετισμό δυνάμεων θα εξυπηρετούν αλλά δεν θα ταυτίζονται με τα προτάγματα και τα προγράμματα της Αριστεράς.
20. Βασικές πλευρές ενός τέτοιου μετασχηματισμού ενδεικτικά θα ήταν:
Η από κοινού ανάληψη του χρέους με την έκδοση ευρωομολόγων. Η λογική της κίνησης δεν είναι φυσικά να πληρώνει μια χώρα το χρέος της άλλης αλλά να διασφαλιστούν κοινά επιτόκια και πρόσβαση στις αγορές κεφαλαίου.
Η θεσμική δυνατότητα της ΕΚΤ να δανείζει απευθείας τις κυβερνήσεις (απόκτηση ομολόγων στην πρωτογενή αγορά).
Η ύπαρξη κεντρικού προϋπολογισμού ο οποίος να λειτουργεί ως αυτόματος σταθεροποιητής. Είναι εξαρχής σαφές ότι κάθε πρόταση για κάποιου είδους προϋπολογισμό της Ευρωζώνης δεν λειτουργεί υποχρεωτικά στην ίδια κατεύθυνση, κρίσιμη σημασία έχει το αντικείμενο, οι αρμοδιότητες και οι πόροι του προϋπολογισμού.
21. Σκέψεις για μια μεταρρύθμιση της Ευρωζώνης διακινούνται ήδη και από την γερμανική πλευρά. Κύριος άξονας τους είναι η δημιουργία ενός Υπουργού Οικονομικών της Ευρωζώνης με αρμοδιότητα τον έλεγχο των κρατικών προϋπολογισμών. Προκειμένου να πετύχει αυτό τον στόχο η γερμανική πλευρά εμφανίζεται να συζητά και ένα είδος κεντρικού προϋπολογισμού, μακριά όμως από τις ανάγκες μείωσης των αποκλίσεων και αντιμετώπισης της απώλειας οικονομικής σταθερότητας των χωρών του Νότου.
Βασικό αντικείμενο αυτού του γερμανικής έμπνευσης Υπουργού Οικονομικών της Ευρωζώνης είναι η επιβολή της λιτότητας και της εσωτερικής υποτίμησης στο σύνολο του Νότου. Είναι η παραπέρα θεσμική κατοχύρωση των διαδικασιών που ενισχύουν τις αποκλίσεις και εμποδίζουν την πραγματική σταθεροποίηση των οικονομιών.
Ενώ προφανώς μια καθιέρωση Υπουργού Οικονομικών της Ευρωζώνης με ουσιαστικές εξουσίες χωρίς άμεση δημοκρατική νομιμοποίηση θα αυξήσει ακόμη περισσότερο το δημοκρατικό έλλειμμα της ΕΕ.
22. Από την εμπειρία των τελευταίων ετών, από την εμπειρία ακόμη της ελληνικής διαπραγμάτευσης μέχρι τώρα, είναι σαφές ότι μια κοινή προσπάθεια των κρατών του Νότου και ενός ευρύτερου πολιτικού και κοινωνικού μπλοκ στην Ευρωζώνη για τον δημοκρατικό, προοδευτικό και λειτουργικό μετασχηματισμό της Ευρωζώνης θα συναντήσει αντιστάσεις και δεν έχει προδιαγεγραμμένο αποτέλεσμα.
Οι πιθανές εκβάσεις ενός τέτοιου εγχειρήματος είναι:
Η συμφωνία για ένα μετασχηματισμό της Ευρωζώνης που σταθεροποιεί αναπτυξιακά τις οικονομίες όλων των κρατών – μελών με τη χρήση εργαλείων όπως αυτά που προαναφέρονται. Με μια τέτοια εξέλιξη το ελληνικό χρέος εντάσσεται στις συνολικές ρυθμίσεις (άλλωστε είναι μικρό σε απόλυτα μεγέθη) και το σημαντικότερο, ανακόπτονται οι διαδικασίες υποβάθμισης της χώρας που το τροφοδοτούν.
Η αδυναμία συμφωνίας ενώ εντείνεται η απόκλιση και υπερχρέωση των κρατών του Νότου. Στην περίπτωση αυτή αντικειμενικά μέσα από τη συζήτηση θα αναδειχθεί η συντεταγμένη διάκριση Βορρά – Νότου στην Ευρωζώνη, ώστε να επιτευχθεί η σταθεροποίηση και να συντηρηθεί η ανάπτυξη των αποκλινουσών οικονομιών του Νότου.
Η εύρεση συμβιβασμού για την άμβλυνση της απόκλισης των οικονομιών του Νότου μέσα στο υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο, κυρίως μέσα από τη συνεχή καθιέρωση εξαιρέσεων. Στην περίπτωση αυτή στόχος της ελληνικής πλευράς θα είναι να συμπεριληφθούν στο τελικό πακέτο ρυθμίσεων, τροποποιήσεων και εξαιρέσεων οι ανάγκες σταθεροποίησης και ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας, με προεξάρχουσα τη λύση του χρέους και την διασφάλιση επενδύσεων για τον παραγωγικό μετασχηματισμό της χώρας.
23. Η προοδευτική κοινωνική διάσταση και ο αναδιανεμητικός και αναπτυξιακός χαρακτήρας του παραπάνω σχεδίου μετασχηματισμού της Ευρωζώνης είναι εγγεγραμμένα στη σύλληψη του. Γιατί η κινητήρια δύναμη πίσω από την γερμανική οικονομική υπεροχή είναι η μείωση των πραγματικών μισθών στη Γερμανία μέσω του εμπορικού πλεονάσματος της. Το γερμανικό πλεόνασμα δεν διανέμεται στους εργαζόμενους, χρηματοδοτεί την νέα συσσώρευση και επιτρέπει την καθήλωση των μισθών μέσω της ονομαστικής μείωσης του κόστους ζωής.
Αντίστοιχα στον Νότο, στην Ελλάδα όπως το βιώνουμε τα τελευταία χρόνια, τα αποτελέσματα των περιοριστικών πολιτικών ως υποτιθέμενη απάντηση στην κρίση χρέους είναι η εσωτερική υποτίμηση και η υποβάθμιση στον καταμερισμό εργασίας μέσα στην Ευρωζώνη. Ο δρόμος αυτός οδηγεί στην σταδιακή εθνική και κοινωνική περιθωριοποίηση ή στην άμεσα καταστροφική έξοδο από το Ευρώ που θα φέρει τις χώρες του Νότου ουραγούς ακόμη και στις χώρες της πρώην Ανατολικής Ευρώπης.
24. Ο μετασχηματισμός της Ευρωζώνης, η μείωση των αποκλίσεων και η ακύρωση του σχεδίου για μόνιμη λιτότητα στην ευρωπαϊκή περιφέρεια είναι προϋπόθεση για την υπεράσπιση του κοινωνικού κράτους και την αναδιανομή του εισοδήματος τόσο στον Νότο και την Ανατολή όσο και στον ίδιο τον Βορρά της Ευρώπης. Η πίτα για να μοιραστεί δίκαια πρέπει να μην μειώνεται διαρκώς.
25. Ο ΣΥΡΙΖΑ πρέπει άμεσα να αναλάβει πρωτοβουλίες ως κόμμα, ως τμήμα της Ευρωπαϊκής Αριστεράς και ως ελληνική κυβέρνηση για την επεξεργασία και την προώθηση ενός σχεδίου δημοκρατικού, προοδευτικού και λειτουργικού μετασχηματισμού των Συνθηκών και των Θεσμών της Ευρωζώνης.
